1, 2. (a) Nĩkĩ ala Aisilaeli 24,000 mataakwata moathimo maseo mũno ala meeteele? (b) Nĩkĩ ũvoo ũsu woo nĩ wa vata kwitũ?

VATIELE o kavinda kanini mbaĩ ya Isilaeli ĩlike Nthĩ ya Watho, aũme ngili mbingĩ nĩmakũnie “ũmalwaya na eĩtu ma Moavi.” Nũndũ wa kĩtumi kyu, andũ 24,000 nĩmakwie. Kwamba kũsũanĩa! Aisilaeli maĩ vakuvĩ mũno kũnewa ũtiĩwa ũla matwĩe meteele, ĩndĩ malea kũkwata moathimo onthe maseo ala mathĩtwe nũndũ nĩmasindiwe nĩ ĩtatwa yĩu.—Mot. 25:1-5, 9.

² Ũndũ ũsu mũthũku nĩwaandĩkiwe wĩthĩwe ngelekany’o kwitũ, “kwondũ wa ũtũtaa ithyĩ, ala tũvikĩwe nĩ mũminũkĩlyo wa mavĩnda.” (1 Ako. 10:6-11) O ta Aisilaeli, twĩ mũniinĩonĩ wa ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo,’ na twĩ vakuvĩ vyũ kũvika nthĩ nzaũ yĩ ũlũngalu. (2 Tim. 3:1; 2 Vet. 3:13) Ĩndĩ ũndũ wa kũmakya nĩ kana amwe ma athaithi ma Yeova ũmũnthĩ nĩmaekete kwĩkala metũĩĩe. Nũndũ wa ũu, nĩmakwatĩtw’e nĩ kĩtei kya mwĩkalĩle mũthũku na makakwatwa nĩ maũndũ mathũku ala maumanaa na mwĩkalĩle ũsu. Andũ ta asu nĩmatonya kwĩsa kũema kũkwata thayũ ũtathela.

3. Nĩkĩ no nginya ala matwaanĩte masũvĩwe nĩ Yeova na maiatĩĩa ũtao wake? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

³ Ũmũnthĩ mwĩkalĩle mũthũku nũtambĩte mũno. Kwoou nĩ  kana kĩthito kya aũme na aka ala matwaanĩte kya kũsũvĩa mũtwaano woo kĩikae mana, no nginya masũvĩwe nĩ Yeova na maiatĩĩa ũtao wake. (Soma Savuli 127:1.) Ĩsomonĩ yĩĩ nĩtũkwĩmanyĩsya ũndũ ala matwaanĩte matonya kũlũlũmĩlya mũtwaano woo kwa kũsũvĩa ngoo syoo, kũmũthengeea Ngai, kwĩvw’ĩka mũndũ mweũ, kũea ngewa nesa, na kwa kwĩanĩsya vata wa ũla ũngĩ wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ.

4. Nĩ kyaũ kĩtumĩte Aklĩsto amwe malika naĩnĩ?

⁴ Vatonyeka ata Mũklĩsto akesa kũlika mwĩkalĩlenĩ mũthũku? Mavinda maingĩ mũndũ ayĩsa kwathava ambĩĩaa o na kũsisya. Yesũ aeleisye ũndũ ũsu ũũ: “Kĩla mũndũ ũsyaasya mũndũ mũka na kũmwĩw’ĩa mũmeo nĩweka ũlaalai nake ngoonĩ yake.” (Mt. 5:27, 28; 2 Vet. 2:14) Aklĩsto aingĩ nĩmekĩte naĩ nũndũ wa kũsoma syĩndũ itonya kũamũkya wendi woo wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ, kana makeloela maũndũ mathavu vyũ Indanetinĩ kana o kũndũ kũngĩ. Angĩ nĩmeloelete sinema na ivĩndĩ syĩkwony’a andũ maimanyana kĩ-mwĩĩ ũtheinĩ, kana o makathi kwĩloela andũ me vandũ yukwaanĩ maimanyana kĩ-mwĩĩ kana mayĩka maũndũ angĩ mavuku mataweteka. Namo angĩ nĩmesĩte kũthi disco sya ũtukũ kana makathi kwĩloela andũ mayumya ngũa masũngĩte. O na ve angĩ maendaa kũla andũ maendaa kũsosolwa maamũkye wendi woo wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ.

5. Nĩkĩ twaĩlĩte kũsũvĩa ngoo sitũ?

⁵ Angĩ namo nĩmalikĩte naĩnĩ nũndũ wa kũmanthanaa mũno na mũndũ matatwaanĩte nake nĩ kana amethukĩĩsye kana amatethye. Ve ũthũku mwaũ? Mbee ũmũnthĩ andũ mai wĩting’o o na vanini na mendete mũno mĩkalĩle mĩthũku ya kĩla mũthemba, na kelĩ ngoo sitũ nĩ ngengani na nĩ nthũku ki. Nũndũ wa itumi isu nĩ laisi mũno mũndũ akambĩĩa kwenda mũndũ ũtatwaanĩte nake. (Soma Yelemia 17:9, 10.) Yesũ aisye: “Ngoonĩ ya mũndũ nĩvo vaumaa mosũanĩo mathũku ma wũaani, ũlaalai, [na] mawendi ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ kwa andũ matatwaanĩte.”—Mat. 15:19, The Holy Bible in Current Kikamba Language.

6, 7. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva ngoo ĩtonya kũlikya mũndũ naĩnĩ? (b) Mũndũ atonya kwĩka ata ndakese kũlwa nĩ mĩao ya Yeova?

⁶ Mĩmeo mĩthũku yamina kwĩkinyĩa ngoonĩ sya andũ elĩ mekwendana, nĩmatonya kwĩsa kwĩthĩa maiea ngewa maĩle kwĩthĩwa maiea na ala matwaanĩte namo me oka. Ĩtina wa kavinda no mambĩĩe kũmantha itumi sya kũtindany’a, na ĩndĩ ĩtina wa vau maitinaa kwĩthĩana kũndũ kaingĩ na mayĩtw’a ti ta meeĩsĩ kana nĩmekwĩthĩana. Ndũũ yoo yaendeea kũkama, wĩthĩaa ve vinya kwĩsiĩĩa maikeke naĩ. O ũndũ maendeea kwĩlikya ndakanĩ, now’o wĩthĩaa nĩ vinya kwĩkũa vo, o na kau no mesĩ kĩla mekwĩka ti kĩseo.—Nth. 7:21, 22.

⁷ O na andũ mateũmanya, mawendi mathũku na ngewa itaĩle nitumaa mesa kũlwa vyũ nĩ mĩao ya Yeova, na nũndũ wa ũu mayambĩĩa kwĩkana maũndũ maĩle kwĩthĩwa mayĩkana na ala matwaanĩte namo. Nĩmatonya o kũkwatana moko, makamumunyana, makakwatangana o vanini, na ĩndĩ mayĩsa kũmumunyana mũno na kũkwatangana mũno kwa nzĩa ĩkũamũkya wendi woo wa kũkomany’a, kana o makonany’a wendo kwa nzĩa ingĩ. Mũthya mesaa ‘kũkusw’a na kũkengwa nĩ ĩtomo yoo ene.’ Nayo ĩtomo yĩu yakua ĩvu, ‘yĩisyaa naĩ.’ Naĩ ĩsu nĩ ũlaalai. (Yak. 1:14, 15) Ũsu nĩ ũndũ mũthũku ta kĩ! Andũ ta asu mayĩsa kũvika vau keka nĩmetĩkĩlĩtye Yeova amatetheesye maendeee kũnenga ndaĩa mũvango wa mũtwaano. Ĩndĩ matonya kwĩka ũu ata?

8. Ngwatanĩo nzeo na Yeova ĩtonya kũtũtetheesya ata tũikeke naĩ?

⁸ Soma Savuli 97:10. Ngwatanĩo nzeo na Yeova no ĩtũtetheesye tũikalike naĩnĩ. Twaendeea kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa nguma nzeo sya Ngai, na ‘tweeyĩelekany’a nake ta twana twendetwe, na tũkĩendaa nthĩnĩ wa wendo,’ tũkeethĩwa na vinya wa kũleana na “ũlaalai, na ũvuku w’onthe.” (Aev. 5:1-4) Ala mesĩ kana “mathaaa na ilaalai Ngai akamasilĩla,” nĩmatataa ũndũ matonya mataĩe mũtwaano woo na maiwĩkalya ũte mũvuku.—Aevl. 13:4.

9. (a) Yosevu eekie ata ndakelikye mwĩkalĩlenĩ mũthũku? (b) Ngelekany’o ya Yosevu yĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁹ Athũkũmi amwe aĩkĩĩku ma Ngai nĩmaekete kũsũvĩa mĩkalĩle yoo nũndũ wa kũtindany’a na andũ ala mathũkũmaa namo mate Ngũsĩ ĩtina wa masaa ma wĩa. Ĩndĩ ũu ti kwasya kana mũndũ ndakwatwa nĩ matatwa ĩla wĩ wĩanĩ. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe mwanake ũmwe waĩ mũmbe nesa weetawa Yosevu nĩwamanyie e wĩanĩ kana mũka wa mũnene wake nĩwamwendaa mũno. Kĩla mũthenya nĩwamũtataa makome ĩmwe. Na ĩndĩ mũthenya ũmwe “amũkwata ngũa yake, akĩmwĩa, Koma nakwa.” Ĩndĩ Yosevu nĩweetithũkanisye na asemba. O na kau ĩtatwa yĩu yaĩ yetu, kyo nĩ kyaũ kyamũnengie Yosevu vinya wa kũyĩsinda? Ũtwi wake wa kwĩkala e na ngwatanĩo nzeo na Ngai nĩw’o wamũsũvĩie ndakevukye na ndakaeke kwĩkala e mũĩkĩĩku. Nũndũ wa ũtwi ũsu wake, nĩwavutiwe na ekw’a nthĩnĩ vate kĩtumi kĩseo, ĩndĩ Yeova nĩwamũathimie mũno. (Mwa. 39:1-12; 41:38-43) Kwoou Aklĩsto, methĩwe me wĩanĩ kana me kũndũ kũngĩ, maĩle kũtata maikelikye maũndũnĩ matonya kũtuma meka naĩ na mũndũ matatwaanĩte nake.

10. Kwĩvw’ĩka mũndũ mweũ kũtonya kũtũtetheesya ata tũikeke naĩ?

¹⁰ Nĩ kana ala matwaanĩte maikaaĩse kwĩka ũlaalai, nĩ ũndũ wa vata makevw’ĩka mũndũ mweũ, ũla “wombiwe na mũvw’ano wa Ngai nthĩnĩ wa ũlũngalu na ũtheu wa w’o.” (Aev. 4:24) Ala mevw’ĩkĩte mũndũ mweũ ‘nĩmoaaa’ mamutha moo maũndũnĩ ma “ũlaalai, na ũvuku, na mĩmeo mĩthũku, na kwenda maũndũ mathũku, na ĩtomo.” (Soma Akolosai 3:5, 6.) Ndeto ĩno “ũaai” yonanasya kana no nginya twĩkavĩe vyũ tũkitane na mawendi mathũku ma mwĩĩ. Kwoou tũkeevetanganaa na kĩndũ o na kĩva kĩla kĩtonya kũtuma twenda kũmanyana kĩ-mwĩĩ na mũndũ tũtatwaanĩte nake. (Yovu 31:1) Twaendeea kwĩkala kwosana na kwenda kwa Ngai, tũkamanya ‘kũmena kĩla kĩthũku’ na ‘kũlũmya ũndũ ũseo.’—Alo. 12:2, 9.

11. Kwĩvw’ĩka mũndũ mweũ kũtonya kũlũlũmĩlya mũtwaano ata?

¹¹ Ĩla tweevw’ĩka mũndũ mweũ twĩthĩawa tũiatĩĩa ‘mũvw’ano wa ũla woombie’ mũndũ ũsu mweũ, nake nĩ Yeova. (Ako. 3:10) Mũndũ na mũka nĩmakwataa moathimo maingĩ mũno ĩla malũlũmĩlya ũtwi woo wa kũema kwĩka naĩ kwa kwĩvw’ĩka “ngoo yĩ na ĩnee ya kwĩw’anĩa tei, wĩnyivyo, ũuu, [na] wũmĩĩsyo.” (Ako. 3:12) O na nĩmatanĩaa kwĩka maũndũ me ngwatanĩo ĩla meetĩkĩlya “mũuo wa Klĩsto ũsumbĩke ngoonĩ [syoo].” (Ako. 3:15) Nĩ ũndũ ũseo ta kĩ yĩla ala matwaanĩte meethĩwa na “wendo mũuu ene kwa ene”! Kĩla ũmwe nĩwĩw’aa mũyo ĩla ‘wataĩa ũla ũngĩ mbee.’—Alo. 12:10.

12. Nĩ maũndũ meva wonete matonya kũtethya mũtwaano wĩthĩwe na ũtanu?

¹² Ĩvinda yĩmwe mwana-a-asa wĩtawa Sid nĩwakũlilw’e nĩ nguma syĩva itumĩte methĩwa me atanu mũtwaanonĩ woo. Asũngĩie atĩĩ: “Wendo nĩw’o ũndũ ũla mũnene  tũtataa twĩthĩwe naw’o. Na nĩtwĩthĩĩte kana ũuu nĩ wa vata mũno.” Mũka etawa Sonja, nake nĩwĩtĩkĩlanĩte na ndeto isu na akongela kwasya ũũ: “Vate nzika tei nĩ wa vata mũno. Na nĩtũtataa twĩthĩwe na wĩnyivyo, o na kau ti laisi mavinda onthe.”

13. Nĩ kyaũ kĩtonya kũlũlũmĩlya mũtwaano, na nĩkĩ?

¹³ Vate nzika kũtũmĩa ndeto nzeo nĩ ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ ala matumaa mũtwaano wĩthĩwa wĩ mũlũmu. Nĩ ũndũ wĩ woo mũno kwona mũndũ aineena na mũka kana mũũme ate na ndaĩa nake aneenaa nesa na andũ ũtamesĩ kana na nyamũ ila ũĩthĩtye. Ĩla mũndũ na mũka mekanĩsya ndeto me na “ũũ, na ũthilĩku, na ũthatu, na ĩteta, na moumano,” methĩawa maendeee kwananga ngwatanĩo yoo. (Aev. 4:31) Vandũ va kwananga mũtwaano woo kwa kũtindĩa kumany’a ũla ũngĩ kana kũneenany’a na kĩvũthya, maĩle kũtw’ĩĩka mũtwaano woo na ndeto nzeo syĩ na ĩnee na tei.—Aev. 4:32.

14. Mũndũ mũĩ evetanganaa na maũndũ meva?

¹⁴ Mbivilia yasasya kana ve “ĩvinda ya kũvindya.” (Mũta. 3:7) Ũu ti kwasya kana twaĩle kwĩkunĩka ta twalika kĩkuunĩ wĩthĩe o na mũndũ ndatumũsya ũla ũngĩ. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe mũtwae kuma Germany aĩtye ũũ: “Ĩla maũndũ mekala ũu, kũkilya nĩkũũmĩasya ũla ũngĩ.” Ĩndĩ asyokete akasya: “O na kau mavinda onthe ti laisi kwĩkala ũuĩtye ĩla ũkwĩw’a wĩ na thĩna mwingĩ, ti ũseo kũneena wĩ mũthilĩku. Na ĩndĩ maũndũ mekaa kũthũkĩĩaa ĩla wasyoka waneena kana weeka ũteũsũanĩa kĩndũ kĩtonya kũũmĩsya ũla ũngĩ.” O na mekala, mũndũ na mũka mayĩsa kũmina mathĩna moo kwa kũlonzanĩla kana kũkilanĩlya. Ĩndĩ no malũlũmĩlye mũtwaano woo mekala mateũkananĩa kĩla ĩvinda, kana mateũtinda manenanĩsye ũndũ ũmwe.

15. Kũea ngewa nesa kũtonya ata kũlũlũmĩlya mũtwaano?

¹⁵ Ngwatanĩo katĩ wa ala matwaanĩte nĩlũlũmĩlaa ĩla mamantha ĩvinda maeleany’e kĩla kĩ ngoonĩ na kĩlĩkonĩ. Ũndũ tũũweta kĩndũ nĩ kwa vata o ta kĩla tũũweta. Kwoou  o na ĩla kwaia, tata wasya waku na ndeto syaku syonany’e kana wĩ na mumo. Weeka ũu, ũkatuma ũla ũngĩ akwĩthukĩĩsya nesa. (Soma Akolosai 4:6.) Mũndũ nũtonya kũlũlũmĩlya mũtwaano wake atũmĩa ndeto ‘ila nzeo sya kwaka o ũndũ vata wĩana, nĩ kana inenge mumo’ ũla ũngĩ.—Aev. 4:29.

16, 17. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kĩla ũmwe nthĩnĩ wa mũtwaano akaeleawa na kwĩanĩasya vata wa ngoonĩ na wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ wa ũla ũngĩ?

¹⁶ Ũndũ ũngĩ mũndũ ũtonya kwĩka alũlũmĩlye mũtwaano wake nĩ kũtataa eanĩsye mavata ma ũla ũngĩ mbee. (Avi. 2:3, 4) Kĩla ũmwe woo nĩwaĩle kũtata aelewe ũndũ ũla ũngĩ ũkwĩw’a na aitata eanĩsye mavata make ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ.—Soma 1 Akolintho 7:3, 4.

¹⁷ Thĩna nĩ kana mavinda maingĩ amwe nĩmaemawa nĩ kwĩkana tũmaũndũ twa wendo na kũtavany’a tũteto tũseo, o na nĩmaemawa nĩ kwĩkana ũu ĩvindanĩ yĩla mekwenda kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Namo aũme amwe monaa mũndũũme ataĩle kwĩka ũu. Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye: “Inyw’ĩ aũme, ĩkalai na iveti syenyu kwĩanana na ũmanyi.” (1 Vet. 3:7) Aũme maĩle kũmanya kana kwĩanĩsya mavata ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ ma mũka ti o kũkomany’a tũ. Kĩveti no kĩtanĩe mũnango kũmanyana kĩ-mwĩĩ ethĩwa mũũme nũkyonasya wendo mavinda angĩ eka o ĩla ũkwenda mamanyane kĩ-mwĩĩ. Ethĩwa kĩla ũmwe akatata aelewe nesa ũla ũngĩ, vakeethĩawa ve laisi kwĩanĩsya vata wake wa ngoonĩ na wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ.

18. Andũ matwaanĩte matonya ata kũlũlũmĩlya mũtwaano woo?

¹⁸ O na kau vai kĩtumi kĩseo mũndũ wĩsa kũnengane nũndũ wa kũthi nza wa mũtwaano, kũema kwĩkana tũmaũndũ twa wendo na kũlea kũtavany’a tũteto tũseo nĩkũtonya kũtuma ũmwe athi kũmantha wendo ũsu nza. (Nth. 5:18; Mũta. 9:9) Nĩkyo kĩtumi Mbivilia ĩtavasya ala matwaanĩte atĩĩ: “Mũikavatane ene kwa ene [kũmanyana kĩ-mwĩĩ mũtwaanonĩ wenyu] ate o yĩla mwĩw’anĩte kwĩka ũu ĩvinda.” Nĩkĩ? Nĩ kana “Satani ndakamũtate kwondũ wa kũlea kwĩyũmĩĩsya.” (1 Ako. 7:5) Ũtonya kwĩthĩwa wĩ ũndũ mũthũku mũno ethĩwa ũmwe akatuma ũla ũngĩ omĩĩsya kwa ĩvinda ĩasa mũvaka Satani akesa kũmũtata nũndũ wa thĩna wa “kũlea kwĩyũmĩĩsya,” na nũndũ wa ũu ayĩka ũlaalai! Vandũ va ũu, kwĩkana tũmaũndũ twa wendo na kũtavany’a tũteto tũseo nĩkũtonya kũlũlũmĩlya ngwatanĩo mũtwaanonĩ ethĩwa kĩla ũmwe akatata ‘ndakamanthe kwĩuna mwene, ĩndĩ amanthe kũuna ũla ũngĩ,’ na aitata kwĩanĩsya mavata ma ũla ũngĩ ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ nĩkwĩthĩwa nũmwendete, ĩndĩ ti nĩ kana eke kwĩanĩsya wĩa wake.—1 Ako. 10:24.

19. Twaĩle kũtw’a ata, na nĩkĩ?

¹⁹ Twĩ vakuvĩ vyũ kũvika nthĩ nzaũ yĩ ũlũngalu. Nĩkyo kĩtumi tũtaĩlĩte kũkĩlw’a vinya nĩ mawendi ma mwĩĩ nũndũ kwĩka ũu no kũtũlikye mũisyonĩ o tondũ kwailyĩ kwa ala Aisilaeli 24,000 ĩla maĩ Ndiĩnĩ sya Moavi. Ndeto ya Ngai nĩeleetye ũndũ ũsu mũthũku na wĩ nthoni ũla wakwatie Aisilaeli, na ĩndĩ ĩkasyoka kũtũkany’a atĩĩ: “Ũla ũnũkwona e mũũngamu, nĩesũvĩe ndakavalũke.” (1 Ako. 10:12) Nũndũ wa ũu, nĩ ũndũ wa vata vyũ tũlũlũmĩlye mĩtwaano yitũ kwa kwĩkalaa twĩ aĩkĩĩku kwa Ĩthe witũ wa ĩtunĩ na kwa ũla tũtwaanĩte nake. (Mt. 19:5, 6) Yĩĩ nĩyo ĩvinda ya ‘kũthangaa nĩ kana twoneke mũuonĩ, tũte na ĩlanga na tũtekwilĩĩlĩka mbee wake.’—2 Vet. 3:13, 14.