No kwĩthĩwa weewie ĩũlũ wa Nthĩ Nzaũ kana Valatiso! Ve mavuku monanasya kũndũ kũseo kũla andũ matonya kũthi kũtembea na kwĩtanĩthya, na nĩmatumaa andũ menda kũthi ‘kũndũ kũu kũseo’ maketanĩthye na mayũlwa nĩ mathĩna. Ĩndĩ o tondũ twĩsĩ, andũ asu masyoka mũsyĩ, maendeeaa kwĩkala o ũndũ manekalaa tene.

O na vailyĩ ũu, andũ nĩmendeeaw’a mũno nĩ kwĩkala nthĩ nzeo na mbanake. Na nĩkyo kĩtumi twĩkũlasya-ĩ, ‘Yo nthĩ nzaũ na mbanake nĩ kĩndũ kya w’o kana no ũndũ wa kũsũanĩa? Ethĩwa ũu nĩw’o vailyĩ, nĩkĩ andũ mendeeaw’a mũno nĩ kwĩkala nthĩ nzeo na mbanake? Na nĩvatonyeka ĩkesa kwĩthĩwa vo?’

Myaka maana maingĩ mĩvĩtu, andũ nĩmendeeaw’a nĩ nthĩ nzeo na mbanake. Andũ aingĩ nĩmendeeiw’e nĩ ũndũ ũsu kumana na ndeto ila syĩ Mbivilianĩ iwetete “mũũnda ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa, nthĩnĩ wa Eteni.” Nĩkĩ mũũnda ũsu waĩ wa kwendeesya? Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Yeova Ngai amesya mũthanganĩ kĩla mũtĩ wendeeasya kwoneka, na mũseo wa kũya.” Mũũnda ũsu waĩ wa kwendeesya na waĩ vandũ vaseo va kwĩkala. Na ũndũ ũla wa kwendeesya vyũ nĩ kana mũũndanĩ ũsu katĩ vaĩ “mũtĩ wa thayũ.”—Mwambĩlĩlyo 2:8, 9.

Ũndũ ũngĩ nĩ kana ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo nĩyĩwetete mbũsĩ inya syumĩte mũũndanĩ wa Eteni. Mbũsĩ ilĩ katĩ wa isu nĩsyĩsĩkĩe ũmũnthĩ, nasyo nĩ Itekeli na Euvalati. (Mwambĩlĩlyo 2:10-14) Mbũsĩ isu ilĩ itwaĩte kĩw’ũ mwandanĩ wa Persian Gulf syĩsĩlĩte Iraq, ĩla tene yaĩ kĩsio kya Velisia.

Kwoou ti ũsengy’o kwasya ekali ma Velisia methĩĩtwe mayendeew’a kwa ĩvinda yĩasa nĩ kwĩkala yĩ nthĩ nzeo. Kwa ngelekany’o, mũkeka ũmwe wa Velisia wa myakanĩ ya 1501-1600, ũla wĩ Philadelphia Museum of Art, ĩla yĩ Pennsylvania, U.S.A., wonanasya mũũnda wiĩĩwe na ũkũta wĩ na mĩtĩ na malaa manake. Ndeto “mũũnda wiĩĩwe na ũkũta” kwa kĩthyomo kya Velisia yonanasya “valatiso” kana nthĩ nzeo, namo mavisa ala me mũkekanĩ ũsu mailyĩ ta mũũnda mwanake wa Eteni ũla ũeleetw’e Mbivilianĩ.

Kwa w’o, ngewa sya valatiso nieawa mũno ithyomonĩ na syĩthĩonĩ syĩ kĩvathũkany’o ĩũlũ wa nthĩ. Ĩla andũ maendeeie kũthamĩĩa isionĩ syĩ kĩvathũkany’o, maendaa na ngewa itavw’anene vyũ na ĩla ya mbee, na ĩtina wa myaka maana maingĩ, nĩmavulanilye ngewa isu na mĩĩkĩĩo na mbano ila syaumĩlaa kĩsionĩ kĩla mathi. O na ũmũnthĩ, andũ nĩmakothaa kũelesya kũndũ kũla kwanake mũno ta valatiso.

Andũ amwe ala maendaa kũthũima kũndũ maasyaa kana nĩmonete valatiso ĩla yaaie. Kwa ngelekany’o, mũnene wa ita wa Britain, Charles Gordon, athi kũtembea Seychelles mwaka wa 1881, nĩwendeeiw’e nĩ wanake wa Vallée de Mai, kĩsio kĩla kĩtalawa ta kĩmwe katĩ wa isio ila nzeo vyũ ĩũlũ wa nthĩ (World Heritage site), nginya eeta kĩsio kĩu mũũnda wa Eteni. O na mwakanĩ wa 1492, Christopher Columbus wa Italy, ũla waĩ mũtembei wa kũndũ kũasa (navigator), asũanĩĩa kana aĩ vakuvĩ kũmanya vala mũũnda wa Eteni waĩ avika kĩthamanĩ kya Hispaniola, kĩla ũmũnthĩ kĩtawa Dominican Republic na Haiti.

Ĩvuku yĩtawa Mapping Paradise, yĩ mevu sya tene mbee wa 190, na mbingĩ syasyo syonanĩtye Atamu na Eva me mũũndanĩ wa Eteni. Ĩmwe ya mevu isu nĩ mevu ĩtesĩkĩe mũno yĩ ĩvukunĩ ya mũndũũme weetawa Beatus, kuma Liébana. Ĩvuku yĩu yaandĩkiwe myaka ta 800 mĩvĩtu. Ngalĩko ya ĩũlũ ya mevu ĩsu ve kasandũkũ, na katĩkatĩ wako ve nthĩ mbanake. Na ve mbũsĩ inya syumĩte vau nasyo nĩ “Itekeli,” “Euvalati,” “Indus,” na “Yolotani,” na kĩla ũmwe wasyo wĩsĩlĩte ngalĩkonĩ yaw’o wĩ w’oka kasandũkũnĩ kau. Noĩthwa ũu ũyonany’a ũndũ Ũklĩsto wanyaĩĩkie itulunĩ inya sya nthĩ. Maũndũ asu meonany’a kana o na kau vala Valatiso ya mbee yaĩ vayĩsĩkĩe,  andũ mayaaũlwa nĩ valatiso na nĩmasũanĩaa mũno ĩũlũ wayo.

Mũandĩki wa voemu sya Kĩsũngũ wĩtawa John Milton, ũla wasyaiwe myaka mbee wa 400 mĩvĩtu, nĩwĩsĩkĩe nũndũ wa kũandĩka voemu yĩtawa Paradise Lost, ĩla yumanĩte na ĩvuku ya Mwambĩlĩĩlyo yĩla yĩeleetye naĩ ĩla Atamu weekie na ũndũ walũngilw’e Eteni. Voemunĩ ĩsu, nĩwaeleisye watho ũla andũ mathĩtwe wa kũkwata ĩngĩ thayũ ũtathela vaa nthĩ. Aisye atĩĩ: “Ĩvindanĩ yĩu nthĩ ĩkatw’ĩka valatiso.” Ĩtina, Milton nĩwaandĩkie voemu ĩngĩ yeetawa Paradise Regained.

Kwa w’o, kuma tene andũ nĩmendeeaw’a mũno nĩ kũmanya kana kwaĩ valatiso ĩũlũ wa nthĩ na yaa. Kwoou nĩkĩ ũmũnthĩ andũ mavũthĩĩasya ũndũ ũsu? Nĩkwĩthĩwa o tondũ ĩvuku Mapping Paradise yonanĩtye, “asomi ma maũndũ ma ndĩni . . . nĩmaekie vyũ kwendeew’a nĩ kũmanya vala valatiso yaĩ.”

Andũ aingĩ ala maendaa kanisanĩ mamanyĩaw’a kana wĩkalo woo wa ĩvinda yũkĩte wĩ ĩtunĩ, ĩndĩ ti ĩũlũ wa nthĩ nzeo na mbanakavye. Ĩndĩ Mbivilia yaĩtye ũũ ĩandĩkonĩ ya Savuli 37:29: ‘Ala alũngalu makatiĩwa nthĩ, na makatũa vo kũvika tene na tene.’ Nũndũ nthĩ ũmũnthĩ ti valatiso, twĩsĩ ata kana watho ũsu ũkeanĩa? *

Yeova Ngai, ũla woombie nthĩ yĩ nzeo, athanĩte kana akamĩtw’ĩkĩthya valatiso ĩngĩ. Akeeka ũu ata? Lilikana kana Yesũ atũmanyĩisye tũvoyae atĩĩ: “Ũsumbĩ waku wũke. Kwenda kwaku kwĩke kũũ nthĩ o ta kũya ĩtunĩ.” (Mathayo 6:10) Ũsumbĩ ũsu nĩ silikalĩ ya nthĩ yonthe ĩla ĩkatongoew’a nĩ Yesũ Klĩsto, na ĩkasumbĩka vandũ va mosumbĩ ma andũ. (Ndanieli 2:44) Ungu wa Ũsumbĩ ũsu, kwenda kwa Ngai ĩũlũ wa nthĩ kwĩthĩwa yĩ valatiso kana yĩ nzaũ ‘kũkeekĩka.’

Ĩvindanĩ ya tene, mwathani Isaia nĩwaveveeiwe aelesya ũndũ Nthĩ Nzaũ ĩla yathanĩtwe ĩkethĩwa ĩilyĩ. Oonanisye kana nthĩnĩ wa nthĩ ĩsu, mathĩna onthe makathela. (Isaia 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Wĩkũlw’a wose o ndatĩka nini ũsome mĩsoa ĩsu Mbivilianĩ yaku. Weeka ũu, ũkamanya nesa kĩla Ngai wiĩe ala ewi. Ala makethĩwa ĩvindanĩ yĩu makatanĩa moseo ala Atamu waaisye, namo nĩ kwĩkala nthĩ yĩ nzaũ na kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai.—Ũvuan’yo 21:3.

Nĩkĩ tũte na nzika kana wĩkwatyo wa Nthĩ Nzaũ ti ndoto, ĩndĩ nĩ ũndũ wa w’o? Nũndũ Mbivilia yaitye atĩĩ: “Matu nĩ matu ma Yeova; ĩndĩ nthĩ nũnengete ana ma andũ.” Wĩkwatyo wa kwĩkala Nthĩ Nzaũ wathaniwe nĩ ‘Ngai mbee wa mavinda ma tene tene, nake ndatonya kũneena ũvũngũ.’ (Savuli 115:16; Tito 1:2). Ũsu nĩ wĩkwatyo mũseo vyũ Mbivilia ĩtwathĩte, naw’o nĩ kwĩkala ĩũlũ wa nthĩ yĩ nzeo na yĩ mbanake tene na tene!