“Idiay lugarmi, kaaduan kadagiti awan pay 25 ti tawenna ket nakapadasen nga agsigarilio wenno ag-vape.”—Julia.

Iti daytoy nga artikulo

•  Ti masapul a maammuam

•  Ti mabalinmo nga aramiden

•  Ti ngay marijuana?

•  Ti kuna dagiti padam nga agtutubo

 Ti masapul a maammuam

•   Mabalinka a matay gapu iti panagsigarilio. Ti nikotina a kangrunaan a substansia nga adda kadagiti sigarilio ket delikado iti salun-at ken permi a makaadikto. Kuna ti U.S. Centers for Disease Control and Prevention a ti “panagsigarilio ti maysa kadagiti kangrunaan a rason ti nasapa nga ipapatay ken panagsakit dagiti tattao iti intero a lubong a mabalin koma a maliklikan.”

   “Agtrabtrabahoak kas para-ultrasound, ket adun ti nakitak nga ultrasound image a mangipakita iti epekto ti panagsigarilio iti bagi ti pasiente. Makigkigtotak no kasano kaadu a rugit ti tabako ti naurnong kadagiti urat dagiti dati nga agsigsigarilio. Ipatpategko unay ti bagik, isu a diak kayat a padasen ti agsigarilio.”—Theresa.

   Ammom kadi? Dagiti sigarilio ket addaan iti 7,000 a kemikal a kaaduan kadagita ket delikado iti salun-at. Kada tawen, minilion ti matmatay gapu kadagiti sakit nga ipaay ti sigarilio.

•   No agve-vape-ka, ipapaunegmo iti bagim dagiti kemikal a makadangran iti salun-at. Patien dagiti eksperto a ti panag-vape wenno panagusar iti vape pen wenno electronic cigarrette ket makaperdi iti bara ken makapapatay. Kasta met, kas iti sigarilio, adu a vape product ti addaan iti nikotina. Gapu ta permi a makaadikto ti nikotina, “isaganana dagiti agtutubo nga agbalin nga adikto iti dadduma pay a droga,” kuna ti maysa a fact sheet maipapan kadagiti electronic cigarette.

   “Adda dagiti vape product a nasam-it ti ramanna kas iti cotton candy ken cherry bomb a magusgustuan nangnangruna dagiti ubbing ken tin-edyer. Gapu iti ramanna, saandan a mapanunot a makadangran dayta.”—Miranda.

   Ammom kadi? Saan laeng a danum ti linaon ti asuk ti electronic cigarette. Naglaon dayta kadagiti makadangran a substansia, a pakairamanan dagiti kemikal a delikado unay iti salun-at a maipan iti baram.

 Ti mabalinmo nga aramiden

•   Ammuem ti agpaypayso nga impormasion. Saanmo a basta patien ti amin a mangngegmo, kas pagarigan, no ibagada nga awan pagdaksan ti panag-vape wenno mayat dayta a pangikkat iti stress. Ag-research-ka, ket agdesisionka base kadagita a naammuam.

   Prinsipio ti Biblia: “Patien ti awan ammona ti tunggal sao, ngem panunoten ti masirib ti tunggal addangna.”—Proverbio 14:15.

   “No panunotem dagiti pagdaksan ti panagsigarilio ken panag-vape, mabigbigmo a saan a pagraragsakan laeng dayta nga awan pagdaksanna, a kas iti makitkitam kadagiti artista wenno kadagiti kaedadmo.”—Evan.

   Panunotem: Talaga kadi a naragragsak dagiti agtutubo nga agsigsigarilio wenno agve-vape? Mas nakasaganada kadi a mangsango kadagiti makapa-stress a situasion ita ken iti masanguanan? Wenno agimulmulada laeng iti ad-adu pay a problema nga apitendanto?

•    Mangbirokka kadagiti aktibidad a makatulong kenka a mangsango kadagiti pakadanagam. Dadduma kadagita ti panagehersisio, panagbasa, wenno pannakikadua kadagiti gagayyem a mangparegta kenka. Gapu ta adu dagiti nasayaat a banag a pagpokpokusam, saanmon a mapanunot a kasapulam ti agsigarilio.

   Prinsipio ti Biblia: “Madagsenan ti puso ti tao gapu iti danag, ngem maragsakan dayta gapu iti naimbag a sao.”—Proverbio 12:25.

   “Pampanunoten dagiti tattao a makaikkat iti stress ti panagsigarilio ken panag-vape. Ngem temporario laeng a bang-ar ti maited dagita, ken agpaut dagiti dakes nga epektona. Adda dagiti nasaysayaat a pamay-an tapno masangom ti stress.”—Angela.

   Panunotem: Ania ti dadduma a pamay-an a makatulong kenka a mangsango iti stress? No kasapulam ti tulong, kitaem ti artikulo a “Kasanok a Sanguen ti Panagdandanag” iti seksion a “Saludsod Dagiti Agtutubo.”

•    Nakasaganaka koma a mangsango iti panangpilit ti dadduma. Mabalin nga aggapu dayta iti kaeskuelaam wenno paglinglingayam. Masansan a maipakita kadagiti pelikula, pabuya iti TV, ken social media a makaparagsak ken cool ti panagsigarilio ken panag-vape.

   Prinsipio ti Biblia: ‘Dagiti nataengan a tattao usarenda ti abilidadda nga agpanunot ken mangilasin iti umiso ken di umiso.’—Hebreo 5:14.

   “Idi ages-eskuelaak pay, resrespetuendak ti adu a kaedadko gapu ta saanak nga agsigsigarilio wenno agve-vape. Idi nalawag kadakuadan ti desisionko, isuda payen ti nangidepensa kaniak. Narigat man a patien, ngem agbalin a proteksionmo no ammoda ti desisionmo.”—Anna.

   Panunotem: Kayam kadi a labanan ti panangpilit ti dadduma? Adda kadi malagipmo a naaramidmon dayta? No kasapulam ti tulong iti daytoy a banag, kitaem ti “Peer-Pressure Planner” iti kapitulo 15 ti libro a Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo—Dagiti Sungbat nga Epektibo, Tomo 2.

•   Piliem a naimbag dagiti gagayyemmo. Basbassit ti tsansa a masulisogka nga agsigarilio wenno ag-vape no saan met lang a kayat dagiti gagayyemmo nga aramiden dagita.

   Prinsipio ti Biblia: “Makikaduaka kadagiti masirib ket agbalinka met a masirib. Makigayyemka kadagiti maag ket madadaelka.”—Proverbio 13:20, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

   “Talaga a makatulong no adda gagayyemmo a managteppel ken addaan integridad. No makitkitam a nasayaat ti pagbambanaganda, matignayka met a mangtulad kadakuada.”—Calvin.

   Panunotem: Pappapigsaen kadi dagiti nadekket a gagayyemmo ti determinasionmo nga agbiag a nadalus ken nasalun-at, wenno pakpakapuyenda dayta?

 Ti ngay marijuana?

 Adu ti mangibaga nga awan pagdaksan ti marijuana. Ngem saan a husto dayta!

•   Mabalin a maadikto dagiti agtutubo nga agus-usar iti marijuana. Ipakita dagiti research a mabalin a permanente a maapektaran ti utek dagiti agus-usar iti marijuana. Kas pagarigan, mabalin a bumaba ti IQ-da.

•   Sigun iti U.S. Substance Abuse and Mental Health Services Administration, “ipakita dagiti research a dagiti tattao nga agus-usar iti marijuana ket dakdakkel ti posibilidadna a saan a nasayaat ti relasionda iti padada a tao, saanda a nalaing iti eskuelaan, saanda unay a naballigi iti karerada, ken saanda unay a naragsak iti biagda.”

   “Nasulisogak nga agusar iti marijuana gapu ta kayatko a maksayan ti panagdandanagko. Ngem idi pinanunotko a mabalinak a maadik, aggastoak iti dakkel, ken dakes ti epekto dayta iti salun-atko, nabigbigko a kumaro laeng ti pakadanagak no ag-marijuanaak.”—Judah.