Iti Book XX ti librona a Jewish Antiquities, ti historiador a ni Flavius Josephus idi umuna a siglo dinakamatna ti ipapatay “ni Santiago, a kabsat ni Jesus a naawagan iti Kristo.” Adu nga eskolar ti mangbigbig a surat a mismo dagitoy ni Josephus. Ngem pagduaduaan ti dadduma ti sabali pay a sasao iti dayta a libro maipapan ken Jesus. Dayta a paset a pagaammo kas Testimonium Flavianum kunaenna:

“Ita, adda idi ni Jesus, maysa a masirib a tao, no nainkalintegan man a maawagan iti tao, ta adu a nakaskasdaaw a bambanag ti inaramidna—maysa a mannursuro kadagidiay siraragsak nga immawat iti kinapudno. Naallukoyna ti adu a Judio, ken adu a Gentil. Isu [ti] Kristo; ket idi a ni Pilato, maitunos iti singasing dagiti kangrunaan a lallaki [a Judio], kinondenarna iti krus, dagidiay nangayat kenkuana idi damo saanda a binaybay-an, ta nagparang kadakuada a sibibiag manen iti maikatlo nga aldaw, sigun iti impadto dagiti propeta ti Dios ken ti sangapulo ribu pay a dadduma a nakaskasdaaw a bambanag maipapan kenkuana; ket adda pay laeng agingga ita dagiti Kristiano, a nakaipanaganan ti naganna.”—Josephus—The Complete Works, impatarus ni William Whiston.

Iti maudi a paset ti maika-16 a siglo, nangrugi ti nabara a panagdedebate iti nagbaetan dagidiay mamati iti daytoy a teksto ken dagidiay agduadua nga insurat dayta ni Josephus. Ni Serge Bardet, maysa a Pranses a historiador ken espesialista iti nagkauna a literatura, inkagumaanna a solbaren daytoy a panagdedebate iti napalabas nga uppat a siglo. Ti nasukisokna ket impablaakna iti maysa a libro a napauluan Le Testimonium Flavianum—Examen historique considérations historiographiques (The Testimonium Flavianum—A Historical Study With Historical Considerations).

Ni Josephus ket saan a Kristiano nga autor no di ket maysa a Judio a historiador. Isu a kangrunaan a mapagsusupiatan ti panangawagna ken Jesus kas “ti Kristo.” Sigun iti pananganalisar ni Bardet, kinunana a daytoy a titulo ket “naan-anay a maitunos iti panagusar dagiti Griego iti [piho nga] artikulo para iti nagan ti tattao.” Innayon ni Bardet nga iti panangmatmat ti maysa a Judeo-Kristiano “saan nga imposible nga inusar ni Josephus ti termino a Christos.” Pammaneknek laeng dayta a talaga a nagbiag ni Jesus. Kinunana pay a bigbigen koma daytoy dagiti kritiko.

Posible ngata nga adda nangpalsipikar iti dayta a teksto, a tinuladna laeng ti estilo ti panagsurat ni Josephus? Iti panangadalna iti historia ken iti mismo a teksto, inkonklusion ni Bardet a nakarigrigat a tuladen ti nagpaiduma nga estilo ti panagsurat ni Josephus.

Apay ngarud a pagduaduaan dagiti eskolar ti kinaagpayso ti teksto? Nakita ni Bardet ti kangrunaan a makagapu. Kinunana a “saan a kas iti kaaduan a nagkauna a teksto—napagduaduaan ti Testimonium gapu laeng ta adda mangkukuestion iti dayta.” Imbagana pay a kadagiti napalabas a siglo, agduadua dagiti tattao iti daytoy a teksto gapu iti “sabali a motibo” saan ket a gapu iti nainkalintegan a panangusig iti dayta.

Ditay ammo no agbalbaliwto ti panangmatmat dagiti eskolar maipapan iti Testimonium Flavianum gapu iti panangusig ni Bardet. Nakombinsir iti dayta ni Pierre Geoltrain a nalatak nga espesialista iti Griego a Judaismo ken iti nagkauna a Kristianidad. Nabayag nga imbilangna ti Testimonium kas nainaynayon laeng, ken linalaisna pay ketdi dagidiay mamati iti dayta. Ngem binalbaliwanna ti panangmatmatna gapu iti libro ni Bardet. Ibagbaga itan ni Geoltrain nga “awan koma ti aginlalaing nga agkuna a ‘saan nga agpayso ti testimonia’ ni Josephus.”

Siempre, adda mas makakombinsir a rason a patien dagiti Saksi ni Jehova a ni Jesus ti Kristo—ti mismo a linaon ti Biblia.—2 Tim. 3:16.