PARA kadagiti Hebreo idiay Naikari a Daga, ti sekular a tawen ket mangrugi iti panagarado ken panagmula, nga ar-aramidenda idi kadagiti bulan a kaibatogan itan ti Septiembre/Oktubre.

Kalkularen idi dagiti tattao ti makabulan sigun iti siklo ti bulan, nga agarup 29 wenno 30 nga aldaw. Ti met init ti pangibatayanda iti panangkalkularda iti kapaut ti makatawen. Ngem ti makatawen a naibatay kadagiti siklo ti bulan ket ab-ababa ngem iti makatawen a naibatay iti init. Masapul ngarud idi a mangpanunotda iti pamay-an tapno agtunos dagita a dua. Kasanoda nga inaramid dayta? Nangnayonda iti sumagmamano nga aldaw iti kada tawen wenno pasaray maysa a bulan, nalabit sakbay a mangrugi ti sumaruno a tawen. Iti kasta, ti kalendario ket maipada iti tiempo ti panagmumula, panagbuburas, wenno panagaapit.

Ngem idi tiempo ni Moises, imbaga ti Dios kadagiti Israelita a ti narelihiosuan a tawen ket mangrugi iti Abib, wenno Nisan. Agarup Marso/Abril ti kaibatoganna ita. (Ex. 12:2; 13:4) Iti bulan ti Nisan, adda piesta a maangay para kadagiti Israelita. Iti dayta a piesta, idatonda ken Jehova ti dadduma kadagiti umuna a naapitda a sebada.​—Ex. 23:15, 16.

“Naglaka a maammuan no kaano nga adda makabulan a mainayon iti kalendario,” kinuna ti eskolar a ni Emil Schürer iti librona a The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). “Ti Paskua, a maselebraran iti kabus ti bulan ti Nisan (Nisan 14), ket masapul a kanayon nga agtinnag kalpasan ti vernal [wenno, spring] equinox . . . No ngarud makita idi dagiti Judio iti panagpatingga ti tawen a ti Paskua ket agtinnag sakbay ti vernal equinox, mangnayonda iti makabulan [maika-13] a bulan sakbay ti Nisan.”

Dayta ti us-usaren dagiti Saksi ni Jehova tapno maammuanda no kaano ti husto a petsa ti Pangrabii ti Apo, a maangay iti agarup Marso/Abril, ken kaibatogan ti Nisan 14 iti kalendario dagiti Hebreo. Nasapsapa a maipakaammo dayta a petsa kadagiti kongregasion iti intero a lubong. *

Ngem kasano idi nga ammo dagiti Hebreo no kaano nga agpatingga ti maysa a bulan ken mangrugi ti sumaruno a bulan? Ita, baka kitaem laengen dayta iti maysa a nayimprenta a kalendario wenno iti calendar app ti gadyetmo. Ngem saan a kasta kalaka idi tiempo ti Biblia.

Idi tiempo ti Layus, 30 nga aldaw ti kapaut ti makabulan. (Gen. 7:11, 24; 8:3, 4) Idi agangay, saanen a kanayon a 30 nga aldaw ti kapaut ti maysa a bulan iti kalendario dagiti Hebreo. Iti kalendario dagiti Hebreo, mangrugin ti maysa a bulan no makitadan ti baro a bulan wenno kellep (new moon), a 29 wenno 30 nga aldaw kalpasan ti rugi ti napalabas a bulan.

Naminsan, nagsaritaan da David ken Jonatan ti maysa a bulan. Imbaga ni David: “Baro a bulan inton bigat.” (1 Sam. 20:5, 18) Isu a mabalin nga idi maika-11 a siglo B.C.E., nasapsapan a nakalkular dagiti bulan. Ngem kasano idi nga ammo ti ordinario nga Israelita no kaano a mangrugi ti maysa a baro a bulan? Adda maammuantayo iti Mishnah, maysa a koleksion dagiti berbal a linteg ken tradision dagiti Judio. Sigun iti dayta, kalpasan a nagsubli manipud Babilonia dagiti naipanaw a Judio, adda inaramid ti Sanhedrin (ti korte suprema dagiti Judio). Bayat ti pito a bulan nga adda dagiti piesta a maangay, nagtataripnong dagiti miembro dayta a korte iti maika-30 nga aldaw ti bulan. Dagita a lallaki ti nangikeddeng no kaano a mangrugi ti sumaruno a bulan. Nangibatayanda iti desisionda?

Dagiti lallaki a naibaon nga agwanawan kadagiti kangatuan a disso iti aglikmut ti Jerusalem pinaliiwda ti langit bayat ti rabii iti damo a panagparang ti kellep, sada impakaammo a dagus dayta iti Sanhedrin. No umdasen dagiti ebidensia a naawat dayta a korte maipapan iti kellep, iyanunsiodan  ti panangrugi ti baro a bulan. Ngem no ngay naulep wenno naangep isu a ti kellep ket saan a makita dagiti agwanawan? Maideklara a 30 ti aldaw ti madama a bulan ket mangrugin ti baro a bulan.

Ilawlawag ti Mishnah a mayanunsio ti desision ti Sanhedrin. Kasano? Mangpasgedda iti apuy iti tuktok ti Bantay Dagiti Olibo nga asideg iti Jerusalem. Kadagiti sabali pay a nangato a disso iti intero nga Israel, mangpasgedda met iti apuy tapno maiwaras ti damag. Idi agangay, addan dagiti naibaon a mensahero. Gapu iti dayta, dagiti Judio idiay Jerusalem, iti intero nga Israel, ken iti dadduma pay a lugar maammuandan ti panangrugi ti baro a bulan. Makapaggigiddanda no kuan a mangselebrar kadagiti maangay a piesta.

Tapno maawatam dagiti bulan, piesta, ken paniempo iti kalendario dagiti Hebreo, makatulong kenka ti tsart.