Iti nabiit pay, naginteresan dagiti eksperto dagiti ribak, wenno naburak a paset ti 3,000 ti tawennan a banga, a nakali idi 2012. Apay nga espesial la unay daytoy? Saan a gapu kadagiti ribak ti banga no di ket ti naisurat kadagita.

Kalpasan a napagtitipon dagiti managkabakab (archaeologist) dagiti naburak a pasetna, mabasadan ti nagkauna a surat dagiti Canaanita. Mabasa iti dayta: “Esba’al Ben [anak ni] Beda’.” Daytoy ti damo a gundaway a nasarakan dagiti managkabakab daytoy a nagan iti nagkauna a surat.

Kinapudnona, adda pay sabali nga Esbaal a nadakamat iti Biblia—maysa kadagiti annak ni Ari Saul. (1 Cron. 8:33; 9:39) Kuna ti propesor a ni Yosef Garfinkel, a nakiraman iti panagkali: “Nakaskasdaaw ta mabasa gayam iti Biblia ti nagan nga Esbaal a nausar laeng idi panawen ti panagturay ni Ari David, ket ita adda payen nagkauna a banag a mangpaneknek iti dayta.” Adda dagiti mangibaga a nausar laeng dayta a nagan iti daydi a tiempo. Babaen iti maysa a nadiskobre a nagkauna a banag, napaneknekan manen ti maysa a detalye iti Biblia.

Iti dadduma a paset ti Biblia, nausar ti nagan nga Is-boset para iti Esbaal, a nasukatan ti “baal” iti “boset.” (2 Sam. 2:10) Apay? “Iti II Samuel, agparang a naliklikan ti pannakausar ti nagan nga Esba’al, a mangipalagip iti dios ti bagyo dagiti Canaanita a ni Ba’al,” kuna dagiti eksperto, “ngem napagtalinaed ti orihinal a nagan . . . iti Libro ti Cronicas.”