ANIA dagiti naisangsangayan unay a naaramidan ni Joseph Priestley? Dagiti nadiskobre ken insuratna ket nangimpluensia iti panangmatmat dagiti umili iti papel ti gobierno, iti kinasiasino ti Dios, ken uray iti angin nga ang-angsentayo.

Maipapan man iti siensia wenno relihion ti isursurat idi ni Priestley, dagiti teoria ken tradision ket dina inawat gapu kadagiti naammuanna nga ebidensia ken kinapudno. Kitaentayo no kasano.

Pagay-ayat laeng idi ni Joseph Priestley dagiti banag a nainaig iti siensia. Ngem kalpasan a naam-ammona ti Americano a sientista a ni Benjamin Franklin idi 1765, rinugianna ti nageksperimento iti elektrisidad. Iti simmaruno a tawen, nagbilib unay dagiti padana a sientista kadagiti nadiskobrena isu a pinilida nga agbalin a kameng ti prestihioso a Royal Society of London.

Ti chemistry ti simmaganad a nangiturongan ni Priestley iti atensionna. Iti ababa a tiempo, nadiskobrena ti sumagmamano a baro a gas, agraman ti ammonia ken nitrous oxide (laughing gas). Pinaglaokna pay ketdi ti danum ken ti carbon dioxide isu a naimbentona ti carbonated water.

Idi 1774, bayat nga ageks-eksperimento idiay makin-abagatan nga England, naisina ni Priestley ti maysa a naidumduma a gas a mangparangrang kadagiti magangtan a kandela. Idi agangay, nangikabil iti 57 a gramo (60 ml) iti dayta a gas ken  maysa nga utot iti maysa a garapon. Mamindua a napapaut ti biag ti utot no ikompara iti kaadda dayta iti garapon nga ordinario laeng nga angin ti linaonna! Dayta a gas ket linang-ab a mismo ni Priestley ken kinunana a “nalaklaka ti panagangesna kalpasanna.”

Nadiskobre ni Joseph Priestley ti oxygen. * Ngem pinanagananna dayta iti dephlogisticated air ta impagarupna a nadiskobrena ti ordinario nga angin nga awanan iti phlogiston, maysa a maipagarup a substansia a manglapped kano iti kombustion wenno uram. Nupay kamali ti konklusion ni Priestley, adu latta ti mangibilang iti dayta a nadiskobrena a kas ti “kasayaatan kadagiti naaramidanna iti intero a panagbiagna.”

No kasano a namati ni Priestley a dagiti datin a teoria ket makalapped iti nasientipikuan a kinapudno, namati met a ti tradision ken doktrina ket makalapped iti narelihiosuan a kinapudno. Nakalkaldaang ta bayat a birbirokenna ti pannakaammo maipapan iti Biblia iti unos ti panagbiagna, inakseptarna ti dadduma nga ideya a maikontra iti pudno nga isursuro ti Biblia. Kas pagarigan, adda idi tiempo a dina patien a ti Biblia ket namilagruan nga impaisurat ti Dios. Dina met inakseptar ti pannursuro ti Biblia a nagbiag ni Jesus idiay langit sakbay nga immay ditoy daga.

Iti kasumbangirna, imbutaktak ni Priestley dagiti di umiso a narelihiosuan a pannursuro a patien dagiti nalatak a relihion idi panawenna ken uray ita. Insuratna a ti kinapudno nga insuro ni Jesus ken dagiti pasurotna ket nalaokan idi agangay kadagiti di umiso a pannursuro—agraman ti Trinidad, di ipapatay ti kararua, ken ti panagdaydayaw kadagiti imahen, nga iti kinaagpaysuanna ket iparparit ti Biblia.

Nakapungtot dagiti Ingles a kailian ni Priestley gapu kadagiti narelihiosuan nga ideyana ken iti panangsuportarna kadagiti rebolusion dagiti Americano ken Pranses. Idi 1791, adda bunggoy a nangdadael iti balay ken laboratoriona isu nga idi agangay, nagkamang idiay United States. Nupay kangrunaanna a malaglagip gapu kadagiti nadiskobrena iti tay-ak ti siensia, namati ni Joseph Priestley a ti panagadal maipapan iti Dios ken iti panggep ti Dios ket “dakkel a pakaidayawan ken nakapatpateg.”