IDI matay ni Harriet idi 2006, agarup 175 ti tawenna. Ngem saan a tao ni Harriet. Isu ket maysa a Galapagos tortoise nga adda iti maysa a zoo idiay Australia. No idilig kadatayo, nakaat-atiddog ti biag ni Harriet. Ngem no idilig iti dadduma pay a sibibiag a parsua, ordinario laeng ti kapaut ti biagna. Usigem ti dadduma a pagarigan.

• Kuna dagiti managsirarak idiay Finland a ti freshwater pearl mussel ket mabalin nga agbiag iti 200 a tawen.

• Ti burrowing clam (ocean quahog) ket kaaduanna nga agbiag iti nasurok a 100 a tawen ken adda dagiti damag nga immabut pay daytan iti nasurok nga 400 a tawen.

• Agbiag iti rinibu a tawen ti nagduduma a kayo a kas iti bristlecone pine, giant sequoia, ken dadduma a kita ti sipres ken spruce.

Ngem nasayaaten no dagiti tattao a gagangay a maibilang a kangatuan a kita ti biag ditoy daga ket makapagbiag iti 80 wenno 90 a tawen—nupay no dadduma ikagkagumaantayo unay a paatiddogen ti biag!

Ania ti makunam—kontentotay kadin iti 80 wenno 90 a tawen? Wenno posible a makapagbiagtayo iti napapaut pay? Adu ti mangnamnama a makatulong ti siensia ken medikal a teknolohia.

Dakkel ti maitultulong ti siensia kadagiti tay-ak ti salun-at ken medikal a teknolohia. “Basbassiten ti bilang dagiti tattao a matmatay [iti United States] a maigapu kadagiti makaakar a sakit wenno komplikasion iti panaganak,” kuna ti magasin a Scientific American. “Sipud idi 1960, bimmaba iti 75% ti bilang dagiti matmatay a maladaga.” Ngem limitado laeng ti naaramidan ti siensia iti panangpaatiddog iti biag dagiti nataengan. “Iti laksid ti pinullo a tawen a panagsirarak, ti panaglakay ket maysa pay laeng a misterio,” kuna ti sabali pay nga edision ti Scientific American. Nupay kasta, “ipakita ti ebidensia a mapasamak ti panaglakay no agpalia dagiti instruksion kadagiti genes-tayo a mangkonkontrol iti itatanor dagiti selula.” Kuna pay ti artikulo: “No ti panaglakay ket kangrunaanna a maysa a proseso a nainaig kadagiti genes, posible nga addanto tiempo a malapdan dayta.”

Iti panagsirarak ti dadduma a sientista kadagiti kangrunaan a makagapu iti panaglakay ken dagiti kakuykuyogna a sakit, ad-adalenda dagiti nabiit pay nga idudur-as iti tay-ak ti genetics a maawagan iti epigenetics. Ania ti epigenetics?

Dagiti sibibiag a selula ket naglaon iti genetiko nga impormasion, a kasapulan iti itataud dagiti baro a selula. Kaaduan iti daytoy nga impormasion ket masarakan iti genome, maysa a termino a tumukoy iti amin a DNA iti uneg ti maysa a selula. Ngem iti kallabes, sinukimat a naimbag dagiti sientista dagiti sabali pay a mekanismo iti uneg ti selula—ti epigenome. Ti epigenetics ket ti panagadal iti daytoy a nakaskasdaaw a grupo dagiti mekanismo ken kemikal a reaksionda.

Naiduma iti DNA ti itsura dagiti molekula a mangbukel iti epigenome. Ti langa ti DNA ket kas iti nagkunikon nga agdan idinto ta ti epigenome ket kas iti sistema dagiti kemikal a marka, wenno tag, a nakadekket iti DNA. Ania ti papel ti epigenome? Kas iti konduktor ti maysa nga orkestra, ti epigenome ti mangkontrol iti pannakausar ti genetiko nga impormasion nga adda iti DNA. Dagiti molecular tags ti mangpaandar wenno mangiddep kadagiti grupo dagiti genes depende kadagiti kasapulan ti selula ken iti dadduma pay a banag a kas iti taraon, stress, ken toxins. Gapu kadagiti nabiit pay a natakuatan maipapan iti epigenome, dakkel ti nagbalbaliwan iti biological sciences a nanginaig iti epigenome kadagiti partikular a sakit ken uray iti panaglakay.

“Dagiti sakit a kas iti schizophrenia, rheumatoid arthritis, kanser ken nakaro nga ut-ot ket nainaig iti [epigenome],” kuna ti managsirarak iti epigenetics a ni Nessa Carey. “Sigurado [met] nga adda nakainaiganna iti panaglakay.” Gapuna, ti panagsirarak iti epigenetics ket mabalin nga agresulta kadagiti epektibo a therapy a pangpasayaat iti salun-at, panglaban iti sakit—agraman iti kanser—tapno mapaatiddog ti biag. Ngem agingga ita, awan pay ti masaripatpatan a namnama. “Ar-aramidentayo pay laeng dagiti dati a pamay-antayo [a panglaban iti panaglakay],” kuna ni Carey, ti pannangan iti “adu a nateng” ken “kanayon a panagehersisio.”

Ngem apay nga ikagkagumaan unay dagiti tattao a paatiddogen ti biag? Apay a kayattayo ti agbiag nga agnanayon? Insaludsod ti The Times a diario iti Britania: “Apay ngata a pagregreggetan unay dagiti tattao iti intero a lubong ti agsapul iti pamay-an a dida matay, babaen man iti immortalidad, panagungar, panagbiag kalpasan ti ipapatay wenno reinkarnasion?” Ti sungbat a maammuantayo ita ilawlawagna ti pudno a makagapu iti panaglakay.

Rinibu a tawenen a padpadasen dagiti tattao nga ammuen ti sungbat dayta a saludsod.  Adda kadi lohikal ken makapnek nga eksplanasion a maitunos iti pisikal a pakabuklantayo ken iti nainkasigudan a tarigagaytayo nga agbiag nga agnanayon? Minilion ti sumungbat iti gumgumluong a wen! Apay? Gapu ta naammuandan iti Biblia dagiti makapnek unay a sungbat maipapan iti dayta.

Sipud pay iti damo, ibatad ti Biblia a nupay adda pagpapadaantayo iti dadduma a parsua, dakkel ti nakaidumaantayo. Kas pagarigan, mabasatayo iti Genesis 1:27 a ti Dios pinarsuana dagiti tattao iti ladawanna. Iti ania nga anag? Inikkannatayo iti abilidad a mangipakita iti ayat, hustisia, ken sirib. Ken kas Daydiay sibibiag iti agnanayon, immula kadatayo ti Dios ti tarigagay nga agbiag nga agnanayon. “Ti tiempo a di nakedngan [kinaagnanayon] insaadna iti pusoda,” kuna ti Eclesiastes 3:11.

Ti maaramidan ti utek, nangruna iti abilidadna nga agsursuro, ti maysa a makita nga ebidensia a dagiti tattao ket nadisenio idi damo nga agbiag a napapaut ngem iti kasasaadtayo ita. Kuna ti The Encyclopedia of the Brain and Brain Disorders a “dandani awan limitasion” ti kapasidad ti utek ti tao nga agurnong iti impormasion. Apay nga addaantayo iti dayta a kapasidad no saan met la a mausar? Wen, ti orihinal a panggep ti Dios para iti sangatauan ket yan-anninaw dagiti tattao kadagiti nagpapateg a pamay-an. Apay ngarud a lumakay, agsagaba, ken mataytayo?

Perpekto ti bagi ti immuna a lalaki ken babai ken nawayada nga agikeddeng. Nakalkaldaang ta inusarda dayta iti di umiso a pamay-an babaen ti isusukirda iti Namarsua kadakuada. * (Genesis 2:16, 17; 3:6-11) Gapu iti panagsukir wenno basolda, nakariknada iti nakaro a pannakakonsiensia ken bain. Naaddaan metten iti depekto ti bagida, a nakaigapuan iti in-inut ken agtultuloy a panagturongda ken patay. “Ti pannilud a mangpataud iti ipapatay isu ti basol,” kuna ti 1 Corinto 15:56.

Maitunos kadagiti pisikal a linteg ti panangipatawid, amin a kaputotan da Adan ken Eva natawidda ti kinaimperpekto ken ti tendensia nga agbasol, wenno agaramid iti di umiso. Kuna ti Roma 5:12: “Babaen iti maysa a tao simrek ti basol iti lubong ken ti ipapatay babaen iti basol, ket iti kasta ti ipapatay nagsaknap iti amin a tattao agsipud ta nagbasolda amin.”

Ania ti konklusiontayo? Isu daytoy: Ti sekreto iti biag nga agnanayon ket ditay pulos masarakan iti laboratorio. Ti laeng Dios ti makaikkat kadagiti dakes nga epekto ti basol. Ngem ikkatennanto ngata dagita? Ti sungbat ti Biblia ket nalawag a wen!

Addan inaramid ti Dios a nagpateg a pamay-an tapno maikkat ti basol ken ipapatay. Imbaonna ni Jesu-Kristo tapno itedna ti biagna agpaay a pakagunggonaantayo. Kasano a matulongannatayo ti ipapatay ni Jesus? Ni Jesus ket nayanak a perpekto ken “saan a nakaaramid iti basol.” (1 Pedro 2:22) Gapuna, maikari a maaddaan iti awan inggana ken perpekto a biag kas maysa a tao. Ania ti inaramidna iti perpekto a biagna? Situtulok nga impaayna tapno mabayadan dagiti basoltayo. Wen, inted ni Jesus ti biagna “kas subbot a kasukat dagiti adu.” (Mateo 20:28) Inton agangay, naan-anay a maiburayton kadatayo dagiti pagimbagan nga itden dayta a subbot. Ania ti kaipapanan dayta kenka? Usigem dagitoy a teksto:

• “Ti Dios inayatna ti lubong iti kasta unay isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna, tapno tunggal maysa a mangwatwat iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan iti agnanayon a biag.”—Juan 3:16.

• “Pudno nga alimonennanto ni patay iti agnanayon, ket ti Soberano nga Apo Jehova sigurado a punasennanto ti lulua iti amin a rupa.”—Isaias 25:8.

• “Kas ti maudi a kabusor, ni patay mapukawto.”—1 Corinto 15:26.

• “Ti tolda ti Dios adda iti sangatauan . . . Ket punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay.”—Apocalipsis 21:3, 4.

Kasano kapaut ti mabalinmo a panagbiag? Nalawag ti sungbat ti Biblia: Mabalin a maaddaan dagiti tattao iti namnama nga agbiag nga agnanayon—maysa a namnama a matungpalto kalpasan nga ikkaten ti Dios ditoy daga ti amin a kinadakes. (Salmo 37:28, 29) Dayta a nagpateg a namnama ti pampanunoten ni Jesus idi imbagana iti lalaki a nailansa iti abayna: “Makikaduakanto kaniak idiay Paraiso.”—Lucas 23:43.

Wen, nainkalintegan ken nainkasigudan a tarigagayan ti tao ti agbiag nga agnanayon. Pinarsuanatayo ti Dios a kasta! Penkennanto met dayta a tarigagay. (Salmo 145:16) Ngem nasken nga aramidentayo ti pasettayo. Kas pagarigan, masapul a maaddaantayo iti pammati iti Dios. Sigun iti Hebreo 11:6, ‘no awan ti pammati, ti Dios ket di mabalin nga ay-aywen a naan-anay, ta ti umadani iti Dios masapul a patienna nga isu adda ken isu agbalin a mananggunggona kadagidiay sipapasnek a mangsapsapul kenkuana.’ Saan a basta panamati lattan dayta no di ket lohikal a panamati a naibasar iti umiso a pannakaammo iti Biblia. (Hebreo 11:1) No kayatmo ti maaddaan iti kasta a pammati, makisaritaka kadagiti Saksi ni Jehova iti lugarmo wenno kitaem ti Web site-mi a www.isa4310.com/ilo.