“Idi inkeddeng ni Ciro a sakupen ti Babilonia, dayta idin ti katan-okan kadagiti siudad iti Middle East—nalabit iti amin a siudad iti lubong,” kuna ti libro nga Ancient World Leaders—Cyrus the Great. Agay-ayus ti Karayan Eufrates iti agsumbangir a deppaar ti Babilonia. Dayta met ti mangpumpunno kadagiti kanal iti aglikmut ti nagdadakkel a pader ti siudad. Gapu kadagita a depensa, kasla imposible a maraut ti siudad.

Iti surong ti Babilonia, inlisi dagiti tattao ni Ciro ti pagayusan ti Eufrates isu nga immababaw ti danum iti siudad. Kalpasanna, nagna dagiti soldado a nangballasiw iti karayan agingga iti ruangan ti siudad a nabaybay-an a silulukat, isu a gistay awan simmaranget kadakuada. Sigun kadagiti Griego a historiador a da Herodotus ken Xenophon, kampante unay dagiti Babilonio gapu kadagiti pangdepensa ti siudadda ta idi rabii ti iraraut, adu ti agraragsak, a pakairamanan ti ari! (Kitaem ti kahon a  “Ti Surat ti Ima iti Diding.”) Kanayonanna, ti panangsakup ni Ciro ket kaitungpalan ti dadduma a nakaskasdaaw a padto ti Biblia.

Naisangsangayan dagiti padto ni Isaias ta naisuratda agarup 200 a tawen a nasaksakbay—nalabit 150 a tawen sakbay pay a mayanak ni Ciro! Usigem dagitoy:

• Ti lalaki nga agnagan Ciro ti mangparmek iti Babilonia ken mangwayawaya kadagiti Judio.—Isaias 44:28; 45:1.

• Agmaga ti dandanum ti Eufrates isu a makastrek ti buyot ni Ciro.—Isaias 44:27.

• Mabaybay-an a silulukat dagiti ruangan ti siudad.—Isaias 45:1.

• ‘Sumardeng a makirupak’ ti buyot ti Babilonia.—Jeremias 51:30; Isaias 13:1, 7.

Sakbayna, idi 607 B.C.E., ti Jerusalem ket dinadael dagiti buyot ti Babilonia ken indestieroda ti kaaduan a nakalasat. Kasano kabayag a naipanaw dagiti Judio? Kinuna ti Dios: “Inton natungpalen ti pitopulo a tawen isingirkonto maibusor iti ari ti Babilonia ken maibusor iti dayta a nasion . . . ket pagbalinekto dayta a langalang a rebrebbek agingga iti tiempo a di nakedngan.”—Jeremias 25:12.

Kas nadakamat, sinakup ni Ciro ti Babilonia idi 539 B.C.E. Di nagbayag, winayawayaanna dagiti Judio a nangrugi a simmangpet iti pagilianda idi 537 B.C.E.—eksakto a 70 a tawen kalpasan a naipanawda sadiay. (Esdras 1:1-4) No maipapan iti Babilonia, nagbalin a “langalang a rebrebbek.” Napaneknekan manen a mapagtalkan ti padto iti Biblia!

Usigem: Impadto ti Biblia (1) ti 70-tawen a pannakaipanaw dagiti Judio iti pagilianda, (2) ti panangsakup ni Ciro iti Babilonia ken dagiti kangrunaan nga aspeto ti estratehiana, ken (3) ti naan-anay a pannakadadael ti Babilonia. Saan a mabalin a naggapu iti tattao dagita nga impormasion a nasaksakbay a naipakaammo! Daytoy ti mas nainkalintegan a konklusion: “Ti padto saan a naiyeg uray kaano babaen ti pagayatan ti tao, no di ket dagiti tattao nagsaoda manipud iti Dios.” (2 Pedro 1:21) Nalawag a rumbeng laeng nga usigentayo ti linaon ti Biblia.