DAGITI makina ti masansan a maus-usar itan kadagiti industria, nangruna kadagiti makabannog ken maulit-ulit a trabaho. Ngem kaano a nangrugi ti panagaramid kadagiti automatiko ken mai-programa nga alikamen? Bayat kadi ti panagbalbaliw ti industria idiay Europa, agarup 200 a tawenen ti napalabas? Mabalin a masdaawka a makaammo a nabayagen sakbay dayta, naimbenton dagiti automatiko a makina.

Idi rugrugi ti irarang-ay ti siensia ti Islam, manipud maika-8 agingga iti maika-13 a siglo C.E. ken kadagiti siglo kalpasanna, dagiti impormasion nga insurat dagiti nagdinamag a Griego iti tay-ak ti siensia ken pilosopia a kas kada Archimedes, Aristotle, Ctesibius, Hero ti Alexandria, ken ni Philo ti Byzantium ket impatarus dagiti eskolar a taga-Middle East iti Arabic. * Babaen kadagita a sursurat ken dadduma pay nga impormasion, ti Imperio nga Islam—manipud Espania agingga iti North Africa ken ti Middle East agingga iti Afghanistan—ket naaddaan iti pannakaammo a nakatulong kadakuada nga agaramid kadagiti automatiko a makina.

Kinuna ti historiador iti teknolohia a ni Donald Hill a dagidiay a makina ket mabalin nga “agtultuloy nga agandar iti napaut—iti or-oras, al-aldaw wenno nabaybayag pay—uray awan tao a mangasikaso kadagita.” Apay? Nakaimbento dagiti inheniero kadagiti epektibo a pangkontrol a sistema isu a posiblen ti agaramat kadagiti automatiko a makina. Kadagita a makina, nausar ti danum manipud kadagiti tangke a naikabil iti nangato a disso tapno mangipaay iti agtultuloy a suplay ti enerhia. Dagiti automatiko a switch ti nangilukat ken nangiserra kadagiti balbula wenno nangbaliw iti direksion ti danum. Dagiti makina ket addaan met kadagiti feedback system (kas iti float regulator iti tangke ti inidoro), ken ti aw-awagan ni Hill a “nagkauna a kita dagiti fail-safe device (alikamen a natalged latta uray agpalia).” Usigem ti sumagmamano a pagarigan.

Ti tallo a Banu Musa—nga iti lenguahe nga Arabic kaipapananna ti “annak ni Musa”—ket nagbiag idi maika-9 a siglo idiay Baghdad. Gapu ta nakasursuroda kadagiti insurat dagiti nagkauna a Griego a da Philo ken Hero, agraman dagiti Tsino, Indian ken Persiano nga inheniero, nakaaramidda iti nasurok a 100 nga alikamen. Sigun iti mannurat iti siensia a ni Ehsan Masood, karaman kadagita ti fountain ti danum nga agbaliw ti direksion ti ipussuakda iti kada naituding a tiempo, relo nga addaan iti makaallukoy nga itsura, ken pagkargaan nga automatiko a mangipaay iti inumen ken makarkargaan dayta babaen iti nagsayaat a kombinasion dagiti prinsipio ti panagtapaw, balbula, ken panagsusop. Sigun iti historiador iti siensia a ni Jim Al-Khalili, ti annak ni Musa ket nagaramid met kadagiti simple a robot a kadkadakkel ti tao—maysa a “serbidora iti tsa” nga aktual a mangyawat iti tsa, ken tumutokar iti plauta, a “posible a kaunaan a pagarigan ti maiprograma a makina.”

Dagita nga automatiko a sistema ket nagadu ti nakaipadaanda kadagiti moderno a makina. Nupay kasta, “ti presion ti danum ti kaaduan a naaramat kadagita imbes nga electronics, ngem agpapada met laeng ti adu kadagiti nausar a prinsipio,” kuna ti mannurat iti siensia a ni Ehsan Masood.

Idi 1206, nairingpas ni Ibn al-Razzaz al-Jazari ti librona a pasaray naipatarus a Compendium on the Theory and Practice of the Mechanical Arts. Naawagan dayta a “panagadal iti sistematiko a panangdisenio iti makina.” Dadduma a teknolohia ni al-Jazari ket naartapanna dagiti impablaak ti Banu Musa. Detalyado unay dagiti deskripsion ken diagram-na isu a dagiti inaramidna ket mabalin a tuladen dagiti moderno nga inheniero.

Makita iti libro ni al-Jazari ti ladladawan dagiti water clock, candle clock, water dispenser, automatiko a pagtokar, alikamen a mangyuli iti danum, ken pagbomba a mang-convert iti panagpuligos ti rueda ti danum iti panagatras-abante ti piston nga agbomba iti danum iti napigsa a puersa. Sigun kadagiti historiador, ni al-Jazari ti nangdisenio kadagiti hydraulic pump, 300 a tawen sakbay pay a makita iti Laud dagiti isu met la a disenio.

Nagaramid met ni al-Jazari kadagiti relo a nakakatkatawa ngem mabalin nga usaren. Ti maysa kadagita a makita ti ladawanna iti daytoy a panid ket tinulad ti maysa a mall idiay Dubai. Ti mekanismo a mangpapaandar ket ti naabutan a malukong a naikabil iti tian ti elepante nga addaan iti danum. Ti malukong ket mapno iti danum kada 30 minuto sa lumned, a mangtignay iti agsasaruno a garaw a pakausaran dagiti tali ken bola a rummuar manipud iti “kastilio” iti bukot ti elepante. Kalpasan ti 30 minuto, automatiko a tumpaw ti malukong ket mangrugi manen ti proseso. Gapu iti dayta nga alikamen ken dadduma pay nga automatiko a makina nga inaramid ni al-Jazari, isu ket naawagan iti “ama ti robotics.”

Talaga a nakaskasdaaw ti pakasaritaan ti nasariwawek a panunot ti tao! Ngem saan la a makapainteres a pagsasaritaan dayta. Tulongannatayo met a maaddaan iti umiso a panirigan. Iti tiempotayo nga adu ti mangipampannakkel iti moderno a teknolohia, maipalagip kadatayo no kasano kadakkel ti utangtayo kadagiti intelihente ken nalaing a tattao idi un-unana.