Ti Giant’s Causeway

I-PLAY

Ti Giant’s Causeway

Ti Giant’s Causeway

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY IRELAND

SIGUN iti maysa a sarsarita ditoy, adda higante nga agnagan iti Finn MacCool a taga-Ireland a mayat a makiranget iti higante nga agnagan iti Benandonner a taga-Scotland. Ngem adda problema. Awan ti dakkel a barko a makaanay a pagluganan ti tunggal maysa kadakuada! Sigun iti sarsarita, rinisut ni Finn MacCool daytoy a parikut babaen ti panangusarna kadagiti nagdadakkel a teddek a bato tapno maaramid ti mamagsilpo a dalan.

Gapu ta dakdakkel ken napigpigsa ngem ni Finn MacCool, inakseptar ni Benandonner ti karit a makiranget isu a bimmallasiw iti dalan nga agpa-Ireland. Apaman a naammuan dayta ti asawa ni Finn MacCool, sisisikap nga inkeddengna a pagkawesen ni lakayna kas maysa a maladaga. Idi simmangpet ni Benandonner iti balayda ket nakitana ti “maladaga,” nabutngan. Ngamin, impagarupna a no kasta ti kadakkel ti maladaga, dina kayat ngaruden a makasango ti amana! Nagawid idiay Scotland! Tapno masiguradona a saan a makasurot ni Finn MacCool, dinadaelna ti dalan bayat nga agtartaray. Ditoy Ireland, bin-ig a bato ti nabati iti Giant’s Causeway.

Iti nasurok a tallo a gasut a tawen, minilion nga agpasiar ti nakayestoriaanen daytoy nakakatkatawa a sarsarita kas panangilawlawag iti itataud daytoy Giant’s Causeway. Ania ngata ti agpayso, ken apay nga adu ti mayat a mangpasiar iti dayta? Inkeddengmi nga ammuen.

Dalan Dagiti Higante!

Makita ti Giant’s Causeway iti amianan a kosta ti Ireland agarup 100 a kilometro iti amianan a laud ti Belfast. Idi simmangpetkami, pinagnami ti asideg a pagdadaponan dagiti agpasiar agingga iti igid ti baybay sa naglikawkami. Idi makadanonkami, nakitami ti nakaskasdaaw a buya—rinibu a dadakkel ken nakatakder a bato nga agingga iti 6 a metro ti kangatoda. Pinattapatta ti dadduma a tattao nga adda agarup 40,000. Ngem saan a ti bilang dagita ti kangrunaan a naginteresanmi no di ket ti agpapada a katayagda. Tunggal maysa ket 38-51 a sentimetro ti kaakabada, kasla patad ti tuktokda, ket kasla adda innem a sikigan ti tunggal maysa. Agpapadada ta no kitaem iti ngato, kasla rara ti langada. Idi agangay, naammuanmi nga agarup kakapat kadagiti teddek a bato ti addaan lima a sikigan ken adda met sumagmamano nga addaan iti uppat, pito, walo, ken uray pay siam.

Adda tallo a seksion ti Giant’s Causeway. Ti kadakkelan nga isu ti Grand Causeway ket mangrugi iti sangladan iti sakaanan dagiti derraas. Idi damo, kasla agsasaruno a dadakkel a bato a pagtalaytayan a dadduma ket 6 a metro ti kangatoda. Bayat a dumanon dayta agingga iti baybay, nalaka a maawatan no apay a dayta ti kasla kalsada dagiti higante gapu ta nasimpa dagiti kasla rara a tapawda. Ti dalan sadiay ket kaasping met ti kalsada a nagaburan iti graba a 20 agingga iti 30 a metro ti kaakabana. Idi nagati, napagnami ti sumagmamano a metro iti daytoy a dalan a graba a kasla agturong idiay Scotland sakbay a sumalog a malipus dagiti dalluyon.

Nagrupogrupo iti igid ti Grand Causeway ti dua a paset nga isu ti Middle Causeway ken ti Little Causeway. Kakasla bunton dagitoy imbes a kalsada. Gapu ta patad ti rabawda, kasla nalaka a pagsisinnublaten a kalay-aten ti siasinoman a natured a sangaili. Masapul nga agan-annad no kasta ti aramidenna ta nakitami a nabasa ken nakagalgalis dagiti teddek a kaasitgan iti danum!

Dadduma Pay a Nagdadakkel a Bato

Intultuloymi a pinagna ti agarup innem ket kagudua a kilometro nga igid ti baybay a pagaammo ti kaaduan kas ti Causeway Headlands, ket nakitami ti rinibu pay kadagitoy a teddek a makita kadagiti rangkis. Iti panaglabas dagiti tawen, pinanaganan dagiti tattao ti dadduma kadagitoy a teddek. Dua kadagitoy ti naipasurot iti nagan dagiti instrumento ti musika. Maysa kadagitoy ti Organ. Kasta ti naipanagan gapu kadagiti atiddog ken agpapada ti sukogda a teddek a kaasping dagiti tubo ti nagdakkelan nga organ. Ti sabali pay nga isu ti Giant’s Harp, ket addaan kadagiti kurbado a teddek a dumanon iti baybay.

Nausar ti dadduma pay a nagan a mainaig kadagiti higante. Kas pagarigan, adda ti Giant’s Loom, ti Giant’s Coffin, ken ti Giant’s Cannons, agraman ti Giant’s Eyes. Adda pay ketdi ti Giant’s Boot! Iti igid ti baybay nga ad-adayo iti igid ti Giant’s Causeway, nakitami ti bato a sukog bota. Agarup dua a metro ti kangatona. Kinalkular ti dadduma a tattao a ti higante a nadakamat iti sarsarita a nagisuot kano iti dayta a “bota” ket mabalin a di kumurang a 16 a metro ti katayagna.

Ti sabali pay a porma, ti Chimney Tops, ti mangipalagip iti pannakainaig ti Giant’s Causeway iti nalatak nga Spanish Armada. Kas naisina manipud iti kangrunaan a rangkis gapu iti panagtebbag ken panagbaliw ti kolor ken sukogda a maigapu iti paniempo, ti Chimney Tops ti sumagmamano a teddek a makita iti maysa a dimmawadaw a daga a mangtannawag iti kosta ti Causeway. Nalaka a mailadawan iti panunot no kasano a dagiti marino a mangmatmatmat idi kadagitoy manipud iti baybay napagkamalianda la ketdi a dagitoy ti tuktok dagiti simburio ti dakkel a kastilio. Nalawag a ti Girona, a maysa a pakigubat a barko dagiti Espaniol, nga agtaltalaw idi manipud iti pannakaabak ti Armada dagiti Espaniol idi 1588, pinaputokna ti amin a paltog iti maysa a sikigan ti barko kadagitoy a teddek ta impagarupna a daytoy ti kastilio dagiti kabusor.

Ti Sabali Pay a Pungto ti Causeway

Maipagarup a naaramid ti Giant’s Causeway tapno mapagkaykaysa ti Ireland ken Scotland. Sadino ngay ti sabali pay a pungtona? Masarakan dagiti agpapada a nangisit a bato a teddek iti disso a 130 a kilometro ti kaadayona iti amianan a daya ti Staffa Island, a maysa a nagbassit, di mapagnanaedan nga isla iti taaw ti makinlaud a kosta ti Scotland. (Ti nagan nga Staffa kaipapananna ti “Isla ti Teddek.”) Ni Benandonner, ti taga-Scotland a higante a nangtalaw ken ni Finn MacCool, ket napanaganan met iti Fingal. Ti kangrunaan a pagpannakkel ti Staffa Island—ti dakkel a gukayab iti baybay iti uneg dagitoy a nangisit a bato a teddek a dumanon iti agarup 80 a metro ti kaunegna—napanaganan iti Fingal’s Cave gapu kenkuana. Gapu iti panagsabuag dagiti dalluyon iti gukayab, nagutugot ti Aleman a mammutar a ni Felix Mendelssohn a mangputar iti musikana a “Hebrides,” a nagdinamag met kas ti “Fingal’s Cave,” idi 1832.

Kasano a Timmaud Dagiti Teddek?

Gapu ta dagitoy agpapada ti sukogda a teddek ket saan nga inaramid dagiti agbinnusor a higante, kasano ngarud a limtuad dagitoy? Naammuanmi no kasano a timmaud ti dadduma kadagiti dadakkel a bato.

Ti makin-amianan nga Ireland ket adda iti lugar dagiti nasedsed a tisa a bato. Idi un-unana, ti panagbettak ti bulkan iti uneg ti daga ti nangipugso kadagiti nalunag a bato, a nasurok a 1,000 a degree Celsius ti kapudotda babaen kadagiti rikki iti tisa a bato. Apaman a naanginan, limmamiis ken timmangken daytoy. Ngem apay a saan a timmangken kas nagdadakkel ken agduduma ti sukogda a bato?

Ti nalunag a bato, wenno magma, ket buklen a nangnangruna ti adu ken nadumaduma a kemikal isu a makapataud iti nadumaduma a kita ti bato. Ti nangisit a bato iti Giant’s Causeway ti kita a naisangsangayan ti pannakapormana. Kimsen daytoy bayat a lumamlamiis ti magma, ken gapu iti kemikal a pakabuklanna, nagbalin nga innem ti sikiganda a birri iti rabawna. Ngem idi in-inut a lumamlamiis ti magma iti unegna, umun-uneg dagiti rikki, isu a timmaud ti kakasla lapis a poste a nangisit a bato.

‘Adda Aya Maipagpannakkel ti Arkitekto?’

Dagiti teddek a kas kadagitoy ket saan la a masarakan idiay Ireland wenno Scotland. Ngem iti kaaduan a paset ti lubong, masansan a kasapulan ti panangikagumaan tapno maasitgan dagitoy. Manmano a masarakan ti nagadu a nagsayaat ti pannakataginayonda nga innem ti sikiganda a teddek iti lugar a nalaka a madanon ti amin.

Idi arinunos ti maika-18 a siglo, natukay unay ni Sir Joseph Banks iti naisangsangayan a kinapintas ti sumagmamano a teddek a natakuatanna idiay Staffa Island ta uray la a kinunana: “No idilig kadagitoy, awan kaimudingan dagiti katedral wenno palasio nga inaramid ti tattao! . . . Adda aya maipagpannakkel ti arkitekto?”

Nagamangakami a nangpasiar iti Giant’s Causeway, a maysa kadagiti nakaskasdaaw a buya ti nakaparsuaan iti Ireland. Pinasiarmi daytoy natural nga arkitektura sa pinampanunotmi ti pannakabalin ken kinalaing ti Naindaklan a Namarsua ken Arkitekto a ni Jehova a Dios.

[Ladawan iti panid 15]

Natural a Pasamak—Innem ti sikigan ti kaaduan kadagiti bato a teddek

[Credit Line]

Impaay ti NITB

[Ladawan iti panid 16, 17]

Dagiti nangisit a bato a teddek saklawenda ti innem a kilometro iti igid ti baybay

[Ladawan iti panid 17]

Ti Giant’s Boot, nga agarup 2 a metro ti kangatona

[Ladawan iti panid 17]

Dagitoy 12 a metro ti kangatoda a teddek ti kaasping dagiti tubo ti nagdakkelan nga organ

[Picture Credit Lines iti panid 16]

AGRIINGKAYO!