Dagiti Libraria​—Pangparang-ayan iti Pannakaammo

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA

NAAWAGANEN dagiti libraria a “maysa kadagiti sadiri ti sibilisasion.” Kuna ti World Book Encyclopedia, a mairaman dagitoy kadagiti kapatgan a nangpatanor iti kultura ken teknolohia ti tao. Ti Aleman a dumadaniw a ni Goethe inawaganna dagitoy a memoria ti sangatauan.

Ania dagiti libraria a naibilang kadagiti kapatgan a “sadiri ti sibilisasion”? Ania a libro ti addaan iti kadakkelan nga impluensia kadagiti libraria ken iti iyaadu dagiti makaammo nga agbasa ken agsurat? Mano ngay a libro ti linaon dagiti kadakkelan a moderno a libraria? Tapno masungbatan ti umuna a saludsod, subliantayo ti napalabas ket pasiarentayo ti maysa kadagiti kaunaan a libraria ti sangatauan.

Ti Nagkauna nga “Ensiklopedia ti Pannakaammo ti Tao”

Iladawanmo nga addaka iti tengnga ti maysa a pagilian iti Makintengnga a Daya a maawagan itan iti Iraq. Ti tawen ket 650 K.K.P. Addaka iti uneg ti nagtatayag a pader iti siudad ti Nineve (iti asideg ti agdama a Mosul). Adda iti sanguanam ti palasio iti imperio ni Ari Ashurbanipal​—ti agturay iti Asiria, Egipto, ken Babilonia. * Bayat a nakatakderka iti asideg dagiti ridaw ti palasio, nadlawmo dagiti lallaki a nangiserrek iti pasdek kadagiti naikariton a nadadagsen a burnay. Kasangsangpet dagitoy a lallaki manipud kadagiti ungto ti pagarian ti Asiria tapno urnongenda ti aniaman a  naammuan a sinurat maipapan iti kagimongan, kultura, ken narelihiosuan a tradision ti tattao nga agnanaed iti intero a masakupan ni Ashurbanipal. Idi linuktam ti maysa kadagiti burnay, nakitam a napno dagitoy kadagiti sukog pungan a tapi a damili nga agarup walo a sentimetro ti kaakabada ken sangapulo a sentimetro ti kaatiddogda.

Sinurotmo ti maysa kadagiti lallaki a simrek iti palasio, sadiay a nakitam dagiti eskriba nga addaan kadagiti pagsurat a tulang nga agsursurat kadagiti babassit a nalukneng pay a tapi a damili. Ipatpatarusda iti pagsasao nga Asiriano dagiti dokumento a naisurat iti sabali a pagsasao. Kalpasanna, mayurno dagiti tapi, tapno narigat a mabura dagiti naisurat kadagita. Maipempenda kadagiti siled nga aduan iti estante a nakaikabilan ti ginasut a burnay. Kadagiti bautek dagiti siled, adda plake a pakabasaan iti tema dagiti tapi nga adda iti kada lugar. Ti nasurok a 20,000 a tapi a damili iti daytoy a libraria ket naglaon kadagiti impormasion maipapan iti negosio, narelihiosuan a kaugalian, linteg, pakasaritaan, medisina, ken ti pakabuklan ti tao ken animal, a mangbukel iti inawagan ti maysa nga eskolar idi agangay nga “ensiklopedia ti pannakaammo ti tao.”

Sakbay ken Kalpasan ti Libraria ti Nineve

Adda met dagiti dadakkel a libraria sakbay daydiay libraria ni Ashurbanipal nga adda iti Nineve. Nangibangon ni Ari Hammurabi iti maysa a libraria iti Borsippa a siudad ti Babilonia, sangaribu a tawen sakbay ni Ashurbanipal. Imbangon ni Rameses II ti nalatak a libraria idiay Thebes a siudad ti Egipto, nasurok a 700 a tawen sakbay ni Ashurbanipal. Ngem gapu iti nadumaduma nga impormasion ken ti bilang dagiti rekord, nagdinamag ti libraria ni Ashurbanipal a kas “ti kadakkelan iti nagkauna a lubong.” Napalabas pay ti 350 a tawen sakbay nga adda sabali a libraria a nangartap iti dayta.

Dayta dakdakkel a libraria ket imbangon ni Ptolemy I Soter, maysa kadagiti heneral ni Alejandro a Dakkel, idi agarup 300 K.K.P. Naibangon dayta idiay sangladan ti Egipto iti siudad ti Alexandria, ket dagiti agay-aywan iti libraria inkagumaanda ti nagurnong kadagiti kopia ti kaaduan a sinurat iti amin a mapagnaedan a lubong. * Sigun iti tradision, idiay Alexandria a rinugian ti agarup 70 nga eskolar nga impatarus ti Hebreo a paset ti Kasuratan iti pagsasao a Griego. Daytoy a patarus ti naawagan idi a Griego a Septuagint ket kanayon nga inusar dagiti immuna a Kristiano.

Dagiti Libraria iti Dumaya

Idi tiempo a paspasayaaten ni Ashurbanipal ti librariana, ti dinastia a Chou ti agturturay iti China. Bayat ti panagturay daytoy a dinastia, manipud 1122 K.K.P. agingga iti 256 K.K.P., napataud ti grupo dagiti libro a naawagan iti Five Classics. Daytoy ti pakairamanan ti bassit a libro a mangipakpakauna iti masakbayan, naurnong a palpalawag dagiti immuna nga agtuturay, dagiti daniw, bilbilin maipapan iti narelihiosuan a seremonia ken ritual, ken ti pakasaritaan iti estado ti Lu manipud idi agarup 722 K.K.P. agingga iti 481 K.K.P.​—ti maudi a libro a maipagarup a pinutar ti Tsino a pilosopo a ni Confucius. Ti Five Classics ken ti adu a komentario  maipapan kadagitoy ti nangimpluensia iti kapanunotan dagiti Tsino ken kangrunaan a nangbukel kadagiti naarian ken pribado a libraria iti nasurok a dua a milenio.

Idiay Japan, ni Hojo Sanetoki, maysa a kameng ti agturturay idi a pamilia ti samurai, imbangonna ti maysa a libraria idi 1275 iti pagtaengan ti pamiliana idiay Kanazawa (nga itan ket paset ti Yokohama). Inkagumaanna nga inurnong dagiti libro a Tsino ken Hapones. Nupay bimmassiten ti bilang dagiti libro, adda pay laeng ita daytoy a koleksion dagiti libro.

Ti Biblia, Dagiti Libraria ti Monasterio, ken ti Makinlaud a Kultura

Kuna ti libro nga A History of Libraries in the Western World, nga “awan ti nasaysayaat a pangyilustrar iti pannakabalin ti nayimprenta a sao, ken ti pateg ti libraria no di ti panangrugi, pannakaisaknap ken kinapaut ti Nakristianuan a relihion.” Ania ti pakainaigan ti itataud dagiti libraria ken ti panagsaknap ti Kristianidad?

Kalpasan ti pannakaduprak ti Imperio ti Roma ken ti pannakadadael ti nagdakkel a librariana, naibangon dagiti monasterio ti Kakristianuan iti intero a Europa ket dagitoy ti nangurnong kadagiti nabatbati kadagitoy a nagkauna a libraria. Ti panangkopia babaen iti ima kadagiti manuskrito iti Biblia agraman ti dadduma pay ti maysa kadagiti kangrunaan a trabaho ti adu kadagitoy a monasterio. Kas pagarigan, ti monasterio dagiti monghe ken madre a Benedictine, inalagadda ti “Linteg ni San Benedicto,” a nangibilin iti panangbasa ken panangkopia kadagiti libro.

Dagiti libraria iti Constantinople impempen ken kinopiada dagiti nagkauna a manuskrito a nasarakan manen idiay Italia idi agangay. Mapapati a dakkel ti naaramidan dagitoy a manuskrito iti pannakairugi ti Renaissance. Kastoy ti imbaga ti historiador a ni Elmer D. Johnson: “Saan a mailibak ti naaramidan ti libraria ti monasterio iti pannakaitalimeng ti Makinlaud a kultura. Iti agarup sangaribu a tawen, dayta ti sentro a panggun-odan iti kinasirib iti Europa, ket no awan dayta, adayo a naiduma koma ti makinlaud a sibilisasion.”

Nakatulong ti panangkopia iti Biblia tapno agtultuloy dayta a “sentro a panggun-odan ti kinasirib iti Europa” bayat daytoy a panawen. Ket bayat a nagsaknap ti Repormasion iti Europa, gapu iti tarigagay dagiti ordinario a tattao a mangbasa iti Biblia, natignayda nga agadal nga agbasa ken agsurat. Kuna ti libro a The Story of Libraries: “Makitami iti Repormasion dagiti Protestante ti nangrugian ti kapanunotan a tunggal umili ket rumbeng nga adda umdas nga adalna tapno mabasana ti Biblia. Bayat a kimmaro ti panagsusupiat iti teolohia, nagbalinen a napateg ti abilidad nga agbasa iti ad-adu a narelihiosuan a sursurat. Saan laeng a ti pannakaammo nga agbasa ti kasapulan daytoy, no di ket uray met ti pannakagun-od kadagiti libro.”

Napateg ngarud ti naaramidan ti Biblia iti iyaadu dagiti libraria ken dagidiay makaammo nga agbasa ken agsurat iti intero a Makinlaud a lubong. Sa idi naimbento ti pagimprentaan, rimsua iti intero nga Europa ken, kamaudiananna, iti dadduma a paset ti lubong, dagiti dadakkel a pribado ken nasional a libraria a naglaon kadagiti libro nga addaan iti nadumaduma a tema.

Dagiti Libraria iti Maika-21 a Siglo

Itatta, nagdadakkelen ti dadduma a libraria. Panunotem a nakatakderka iti abay ti maysa nga estante ti libro a 850 a kilometro ti kaatiddogna ken aglaon iti nasurok a 29 a milion a libro. Dayta ti mapattapatta a rukod ti kadakkelan a libraria iti lubong​—ti Library of Congress, idiay  Estados Unidos. Malaksid kadagiti libro, addaan ti libraria ti agarup 2.7 a milion a nairekord a mangngeg ken mabuya, 12 a milion a retrato, 4.8 a milion a mapa, ken 57 a milion a manuskrito. Iti kada aldaw, manginayon ti libraria iti 7,000 a banag iti koleksionna!

Ti British Library idiay London ti ayan ti maikadua a kaaduan a bilang dagiti libro, nasurok a 18 a milion. Ti Russian State Library idiay Moscow ket addaan iti 17 a milion a libro ken agur-urnong iti agarup 632,000 a diario iti tinawen. Ti National Library iti Francia, maysa kadagiti kaunaan nga adda pay laeng a nasional a libraria idiay Europa ket addaan iti 13 a milion a libro. Malaksid iti dayta, kuna ti libro a Library World Records: “Ti libraria ti nasion iti Francia ti kaunaan a libraria a mangipalubos a magun-odan dagiti koleksionna babaen iti Internet.” Para iti siasinoman nga addaan iti computer, ti Internet ti naglaka a pamay-an tapno magun-odan ti sangatauan ti naurnong a pannakaammo.

Nagadu ti impormasion a magun-odan ita ti tattao ngem idi napalabas. Napattapatta nga agdoble ti bilang dagiti pakagun-odan iti pannakaammo iti kada uppat ket kagudua a tawen. Idiay laeng Estados Unidos, nasurok a 150,000 a baro a paulo ti libro ti maipablaak iti kada tawen.

Maitutop ngarud ita ti kapaliiwan ti nagkauna nga eskolar, mannurat, ken ari a ni Solomon. Insuratna: “Ti panagaramid iti adu a libro awan pagnguduanna, ket ti adu a debosion kadakuada makapakil iti lasag.” (Eclesiastes 12:12) Ngem no mausar a buyogen ti pannakaawat, agtultuloy dagiti libraria nga “asideg a pangparang-ayan iti pannakaammo” kas pangawag ti United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 20]

Ti Annongen Dagiti Librarian

No saanmo a masarakan ti libro a kasapulam iti katalogo ti libraria, dika agdanag​—damagem iti librarian. Nakapatpateg ti pannakaammo ti librarian. Kinuna ni Roderick a nagtrabaho kas librarian iti 20 a tawen: “Dagiti tattao masansan a maamakda kadagiti libraria ken librarian. Masansan a kunaenda, ‘Kasla minamaag ti panagsaludsodko, ngem . . .’ Kaskasdi, awan dagiti minamaag a saludsod. Ti paglaingan ti mapagtalkan a librarian ket mangbirok iti sapsapulem, uray no saanmo nga ammo no kasano a sapulen dayta.”

[Kahon/Ladawan iti panid 21]

Ania ti Kaipapanan Dagiti Numero? → 225.7

Ti Dewey Decimal System

Tapno matuntonda ti nagadu nga ik-ikutanda a libro, adu a libraria ti agus-usar iti sistema a maawagan iti Dewey decimal classification, a dagitoy ti agsasaruno a numero iti katalogoda ken iti pannakaduri dagiti libroda. Ni Melvil Dewey, maysa a mabigbigbig nga Americano a librarian, ti immuna a nangipablaak iti sistemana idi 1876. Agusar dayta kadagiti numero manipud 000 ingganat’ 999 tapno malasinlasin dagiti libro sigun iti temada. Inorganisarna dagitoy iti sangapulo a kangrunaan a grupo:

000-099 Pangkaaduan a tema

100-199 Pilosopia ken sikolohia

200-299 Relihion

300-399 Siensia ti kagimongan

400-499 Lenguahe

500-599 Natural a siensia ken matematika

600-699 Teknolohia (praktikal a siensia)

700-799 Dagiti arte

800-899 Literatura ken arte ti panagsao ken panagsurat

900-999 Geograpia ken historia

Kalpasanna, nabingbingay ti kada kangrunaan a grupo iti sangapulo a babbabassit a grupo ken naikkan iti espesipiko a tema iti las-ud dayta a grupo. Kas pagarigan, ti Biblia ket naikkan iti bukodna a pakabigbigan a numero iti las-ud ti 200 a pannakaklase (Relihion)​—220. Dagiti espesipiko a tema maipapan iti Biblia ket nabingbingay pay. Ti numero a 225 ti mangilasin iti “Baro a Tulag” (Griego a Kasuratan). Dagiti mainayon a numero ti mangilasin iti klase ti libro:

01 Pilosopia ken teoria

02 Nagduduma

03 Diksionario, ensiklopedia, konkordansia

04 Naisangsangayan a topiko

05 Agsasaruno a publikasion

06 Organisasion ken panangimaton

07 Edukasion, panagsirarak, mainaig a tema

08 Nagduduma a grupo

09 Historia ti

No kasta, ti maysa nga ensiklopedia maipapan iti kompleto a Biblia ket addaan iti numero a 220.3, idinto ta ti maysa a komentario maipapan iti Griego a Kasuratan ket addaan iti numero a 225.7.

Kasta met laeng ti sistema ti panangklase iti Library of Congress ngem agus-usar iti kombinasion dagiti letra ken numero. Kaaduan kadagiti libro ti addaan iti pakailasinan a buklen dagiti letra ken numero a mangipabigbig iti autor. Iti dadduma a pagilian, sabali ti maus-usar a sistema ti panangklase.

[Ladawan iti panid 18]

Ni Ari Ashurbanipal iti Asiria, a ti librariana addaan kadagiti tapi a damili a cuneiform, 650 K.K.P.

[Ladawan iti panid 18]

Ti British Library, London, England

[Ladawan iti panid 18]

Ti libraria iti monasterio, Switzerland, 1761

[Ladawan iti panid 19]

Ti libraria ti Alexandria, Egipto, agarup 300 K.K.P.

[Credit Line]

Manipud iti libro a Ridpath’s History of the World (Tomo II)

[Ladawan iti panid 20, 21]

Ti Library of Congress iti Estados Unidos ti kadakkelan iti lubong

[Credit Line]

Manipud iti libro a Ridpath’s History of the World (Tomo IX)

[Picture Credit Lines iti panid 18]

Dagiti makinngato a kannigid ken makimbaba a retrato: Erich Lessing/Art Resource, NY; tapi: Retrato nga impaay ti British Museum