Nairobi​—“Lugar ti Nalamiis a Danum”

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

“Maysa dayta a langalang ken aluguog. Nakaang-angin ken awan tattao nga agnanaed, malaksid ti amin a kita ti rinibu nga atap nga animal. Ti kakaisuna a pakakitaan a pasaray adda tattao a mapan sadiay isu ti nabayagen a desdes ti daanen a sangakakuyogan a managbiahe iti kasla alog a kapatagan.”​—THE GENESIS OF KENYA COLONY.

DAGITA a sasao ti mangdeskribir iti Nairobi nasurok la bassit a sangagasut a tawen ti napalabasen. Dayta idi ti pagnanaedan dagiti leon, rhino, leopardo, giraffe, nagita nga uleg, ken linaklaksa pay a kita dagiti atap nga animal. Pinainum dagiti natured a Masai dagiti patpatgenda a baka kadagiti baresbes nga adda sadiay, a kaay-ayo unay dagiti agkaraakar a komunidad. Kinapudnona, dagiti Masai inawaganda ti karayan iti Uaso Nairobi, a “Nalamiis a Danum” ti kayuloganna ken ti lugar nga Enkarre Nairobi, a “Lugar ti Nalamiis a Danum” ti kayuloganna​—a nakaipanaganan ti lugar a naan-anay a mangbalbaliw iti pakasaritaan ti Kenya.

 Ti napateg a nagrang-ayan ti Nairobi ket ti pannakaaramid ti riles ti Kenya, a pagaammo idi kas ti Minamaag a Lugan. * Idi ngalay ti 1899, naisaad ti 530 a kilometro a riles manipud iti siudad iti kosta ti Mombasa agingga iti Nairobi. Agsagsagaba idi dagiti trabahador kadagiti epekto ti panangdarup kadakuada dagiti nalatak a “mannangan iti tao idiay Tsavo,” ti dua a leon a nangpapatayen iti adu kadagiti katrabahuan dagiti lallaki. Sarsarangten idi dagiti trabahador ti nakaam-amak nga aglawlaw ti Great Rift Valley. Gapu ta masapul a makadanon ti riles iti nasulinek a paset ti pagilian, ti Mombasa, a sentro idi a pagipempenan ket saanen a maibilang a praktikal a pagipempenan. Imbes ketdi, agpapan pay iti kinalangalangna, naibilang ti Nairobi kas ti kasayaatan a paginanaan dagiti trabahador ken nasulinek a pagipempenan kadagiti materiales iti panagbangon. Nakatulong daytoy tapno agbalin dayta a kabesera ti Kenya idi agangay.

Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, napili ti Nairobi kas ti administratibo a sentro para iti kaipaspasdek nga East Africa Protectorate, kas nagan idi ti Kenya. Ti adelantado a panagplano ket nakatulong koma iti rumangrang-ay a siudad. Ngem agkaiwara dagiti materiales a pagbangon iti aglawlaw ti estasion ti riles. Yantangay naaramid iti kayo, yero, ken dadduma pay a lokal a material, dagiti estruktura ti namagbalin iti Nairobi a kasla kaiskuateran imbes a masakbayan nga internasional a sentro. Dagiti sumagmamano a pasdek idiay Nairobi idi kattapog ti maika-20 a siglo ti sigurado a nadisenio tapno maragpat ti panagbalinna nga internasional a sentro. Kasta met a nagtalinaed ti peggad manipud kadagiti atap nga animal nga agdakdakiwas iti aglawlaw.

Di nagbayag, nagsakiten dagiti nagnaed iti dayta a lugar. Ti itatanor idi ti epidemia ti immuna a nakasuotan a talaga dagiti baro nga administrador. Ania ti pangbiitan a pamuspusan? Napuoran dagiti naapektaran a lugar iti ili tapno malapdan ti panagwaras ti epidemia! Iti simmaganad a kagudua a siglo, in-inut a binaliwan ti Nairobi ti naalas a buyana iti napalabas tapno agbalin a sentro ti komersio ken pagdadaponan ti kagimongan iti Daya nga Africa.

No Kasano a Napapintas ti Moderno a Siudad

Gapu ta adda ti Nairobi iti kangato nga agarup 1,680 a metro, nalawag a makitam ti naranga a buya ti aglawlawna. No naariwanas dagiti aldaw, nalaka a makitam ti dua a naisangsangayan a pagilasinan iti Africa. Iti amianan ti ayan ti Mount Kenya, iti kangato a 5,199 a metro, ti kangatuan a bantay iti nasion ken ti maikadua a kangatuan iti Africa. Ti Mount Kilimanjaro, a 5,895 a metro ti kangatuan iti Africa nga adda iti makin-abagatan a ketegan ti Kenya-Tanzania. Iti 150 a tawen ti napalabasen, nasdaaw dagiti geograpo ken managsukisok ti Europa gapu iti naynay a kaadda ti yelo ken niebe iti Kilimanjaro, nga asideg iti equator.

Babaen iti pakasaritaan ti siudad a nasurok a 50 a tawen, naan-anay a naipasidong ti Nairobi iti interamente a panagbalbaliw. Nabatad ti irarang-ayna gapu kadagiti agkarabaliw a buya dagiti pasdekna no kitaem manipud iti tangatang. Kadagitoy nga aldaw, nagpintas a buyaen dagiti nangato ken nakarangranga a pasdek a sarming ken asero nga aggilapgilap no lumlumnek ti init iti tropiko. Mabalin a masdaaw ti maysa a sangaili iti sentral  a distrito ti negosio iti Nairobi ta dina ipagpagarup a ti mismo a pagpagnaanna ti apon idi dagiti atap nga animal ken napeggad dayta a lugar para kadagiti tattao​—sangagasut a tawen ti napalabasen.

Idi agangay, nagbalbaliw dayta. Addan dagiti nagpaiduma a mula a pakairamanan ti napintas a bogambilia, agsabsabong a jacaranda, narukbos a eucalyptus, ken akasia. Isu a dagiti dati a natapok a riles ti in-inut a napagbalin nga abenida a naintaran kadagiti kayo, nga agtultuloy a manglinlinong kadagiti magmagna kabayatan dagiti napudot a paniempo. Di kumurang a 270 a kita ti kayo ti linaon ti maysa nga arboretum, wenno lugar a nakaimulaan ken pakaaywanan dagiti mula a sukimaten ken adalen dagiti sientista, nga adda iti asideg ti sentro ti siudad. Maawatantayo no apay nga imbaga ti sabali a mannurat a ti Nairobi ket “kas man la naipasdek iti tengnga ti natural a kabakiran.” Ti narukbos a mulmula dakkel ti naitulongda a mangmantener iti makaay-ayo a temperatura ti Nairobi​—nabara no aldaw ken nalamiis no rabii.

Pagdadarisonan ti Agsasabali a Kultura

Kas iti batumbalani, ti Nairobi ti nakaallukoyen iti nagadu a tattao manipud iti intero a lubong. Nasurok a dua a milionen ti populasion ti siudad. Nasayaat nga insentibo ti pannakairingpas ti riles tapno agnaed dagiti tattao iti dayta a rehion. Nagtalinaed dagiti Indian a timmulong a nangaramid iti riles tapno maipasdek dagiti negosio a rimmang-ay ken nagsaknap iti intero a pagilian. Simmaruno ti dadduma a negosiante manipud Australia, Canada, ken sumagmamano a pagilian iti Africa.

Ti Nairobi ti pagdadarisonan ti agsasabali a kultura. Kadagiti lansangan, mabalin a makasabatka iti nakakawes iti nagayad a sari a babai nga Indian nga agturturong iti shopping mall, maysa a taga Pakistan nga inheniero nga agap-apura a mapan iti disso a pagbangonan, ti nakangayngayed ti kawesna nga stewardess ti eroplano a naggapu iti Netherlands tapno agdagus iti maysa kadagiti otel, wenno maysa a Hapones a negosiante nga agdardaras a mapan iti napateg a miting maipapan iti negosio, nalabit iti rumangrang-ay nga stock market iti Nairobi. Mainayon iti daytoy, dagiti umili ti makitkita nga agur-uray kadagiti pagsardengan dagiti bus; agnegnegosio kadagiti puestoda, tiendaan nga awanan atep, ken paglakuan; agraman dagiti agtartrabaho kadagiti opisina wenno iti adu nga industria a masarakan iti Nairobi.

Iti kasumbangirna, manmano a taga Kenya  nga agnanaed iti siudad ti mabalin a maawagan kas agpayso a taga Nairobi. Kaaduan ti naggapu la ketdi iti dadduma a paset ti pagilian ta agsapsapulda iti nanamnam-ay a pagbiagan. Kas pakagupgopan, mannakigayyem ken managpadagus dagiti umili iti Nairobi. Nalabit dayta a kinamanagpadagus ti namagbalin iti siudad a pakaangayan ti adu a komperensia wenno asamblea dagiti sangalubongan ken rehional nga organisasion ken asosasion. Adda ditoy Nairobi ti sangalubongan a hedkuarter ti United Nations Environment Programme.

Ania ti Pakaallukoyan Dagiti Sangaili?

Ti Kenya ket maysa a pagilian nga addaan iti nagadu ken nadumaduma a kita ti atap nga animal. Ti adu a parke nasional ken lugar a pakasalsalakniban dagiti animal ti agtultuloy a mangallukoy iti rinibu a sangaili iti kada tawen. Ti Nairobi ti sentro a pakayurnosan ti adu nga ekskursion. Nupay kasta, ti Nairobi ket ayuyang met dagiti turista. Manmano a siudad iti lubong ti addaan kadagiti animal nga agdakiwas iti arubayan. Kaay-ayo dagiti sangaili a pagpasiaran ti Nairobi National Park, a kurang a 10 a kilometro manipud iti sentro ti siudad. * Ditoy a makitam a mismo dagiti dati nga agnanaed iti Nairobi. Sumagmamano la a barut ti mamagsina kadagiti animal manipud kadagiti umili. Idi Setiembre 2002, adda nataenganen a kalakian a leopardo a natiliw iti salas ti maysa a pagtaengan idiay Nairobi, ta nayaw-awan manipud iti asideg a kabakiran!

No magnaka iti sumagmamano a minuto manipud iti sentro ti siudad, makadanonka iti Nairobi Museum. Ginasut a sangaili ti umay ditoy tapno maammuanda ti makapainteres a pakasaritaan ti Kenya. Ti parke ti uleg iti uneg ti museo ti mangay-aywan iti nagadu a kita ti reptilia. Kasla saan nga ikankano ti buaya ti panangmingming ti sangaili. Ti maysa met a pawikan iti asideg, nupay nakabumbuntog, kasla awan aniaman kenkuana ti kumaribuso a kasasaad iti aglawlawna. Siempre, dagiti kangrunaan nga agnanaed iti dayta ket dagiti aguy-uyas a kita​—dagiti kobra, beklat, ken karasaen. Gapu ti kaadda dagita a parsua iti aglawlaw, siertuem nga ipangagmo ti karatula nga: “Agannadkayo Kadagiti Nagita nga Uleg”!

Dagiti Naiduma a Danum

Nupay agtultuloy nga agay-ayus ti karayan a nakaipanaganan ti Nairobi, ti dandanumna ket kontaminado iti rugit nga aggapu kadagiti paktoria ken pagtaengan, a gagangay iti adu a siudad iti napanglaw a pagpagilian. Nupay kasta, iti adun a tawen, maipapaayan dagiti umili ti Nairobi iti “danum” manipud iti nangatngato a gubuayan. Daytoy ti mensahe ti Biblia maipapan iti biag nga isursuro dagiti Saksi ni Jehova.​—Juan 4:14.

Idi 1931, nabayagen sakbay pay a nagun-odan ti Nairobi ti agdama a kinapategna, da Gray ken Frank Smith, agkabsat manipud South Africa, sinarungkaranda ti Kenya ta panggepda nga irakurak ti kinapudno ti Biblia. Manipud Mombasa, sinurotda ti isu met la a ruta ti riles, sada sinarakusok ti adu a peggad​—no dadduma, naturogda pay iti asideg dagiti atap nga animal. Idiay Nairobi, nakaiwarasda iti 600 a bokleta malaksid iti dadduma pay a literatura a naibasar iti Biblia. Ita, addan nasurok nga 5,000 a Saksi iti 61 a kongregasion iti siudad ti Nairobi. Babaen kadagiti gimong ti kongregasion, asamblea, kombension distrito, ken internasional a kombension, pagaammo itan dagiti umili iti Nairobi ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Adu ti maragsakan nga immawat iti mensahe ti namnama a naibasar iti Biblia.

Naranraniag a Masakbayan

“Dagiti industrialisado a siudad masansan nga agsagabada gapu iti kinaawan ti umdas a balbalay . . . Dagiti paktoria ti mangrugit iti angin ken iti gubuayan ti danum,” kuna ti Encyclopædia Britannica. Karaman ti Nairobi iti dayta. Ket gapu ta inaldaw nga umakar dagiti tattao manipud kadagiti bario, mabalin a kumaro pay dagitoy a parikut. No kanayon a maapektaran kadagiti parikut, mabalin a nalaka la nga agkupas ti kinapintas ti Nairobi.

Ngem makaparagsak ta asidegen ti tiempo iti sidong ti Pagarian ti Dios inton tagiragsaken ti amin a tattao ti makapnek a biag​—biag a saan a dadaelen dagiti parikut a mangparparigat ita iti biag daytoy a siudad.​—2 Pedro 3:13.

[Footnotes]

[Mapa iti panid 16]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Nairobi

[Ladawan iti panid 18]

Mount Kilimanjaro

[Ladawan iti panid 18]

Mount Kenya

[Credit Line]

Duncan Willetts, Camerapix

[Ladawan iti panid 18]

Tiendaan nga awanan atep

[Ladawan iti panid 19]

Da Frank ken Gray Smith idi 1931

[Picture Credit Line iti panid 17]

© Crispin Hughes/Panos Pictures