No Kasano a Madaeram ti Managibelleng a Kagimongan

“ITI nakaparsuaan . . . awan ti makuna a basura.” Sigun iti magasin a Time, dayta ti kapanunotan ti maysa a mararaem ken eksperto iti panag-recycle. Tuktukoyenna ti nakaskasdaaw a wagas ti kanayon a pannakausar dagiti natay wenno naibellengen a banag iti maysa a paset ti sistema ti ekolohia a pakagunggonaan ti dadduma pay a pasetna. Sigun iti report, patien dayta met laeng nga eksperto a “mabalin a tuladen ti sangatauan dagiti pamay-an ti nakaparsuaan nga awan ti basura, ngem daytat’ agkasapulan iti baro a teknolohia ken dakkel a panagbalbaliw ti kababalin.”

Nalabit bassit laeng ti maaramidan ti kaaduan kadatayo a mangpataud iti baro a teknolohia. Ngem makontroltayo ti kababalintayo! Ket ti umiso a panangmatmat kadagiti kangrunaan a prinsipio ti umiso a kababalin

 ti makatulong kadatayo tapno nasaysayaat ti panangdaertayo kadagiti parikut iti panagbiagtayo iti managibelleng a kagimongan.

Liklikam ti Panangsayang

Tunggal maikalima a tao ditoy daga ket mabisin a maturog iti rabii. Daytoy a pannakaammo ti mangipaganetget koma kadatayo a masapul nga ipategtayo ti taraon ket ditay sayangen dayta. Kinuna ti maysa nga agassawa a nagsubli idiay Europa kalpasan ti 28 a tawen a panagmisioneroda idiay Africa a ti panangdaerda “iti ugali dagiti tattao nga agibelleng iti taraon” ti maysa kadagiti kadakkelan a parikut a masapul a pakairuamanda manen iti nakayanakanda a pagilian.

Isuro dagiti masirib a nagannak kadagiti annakda a ti kabaelanda laeng a kanen ti ikabilda iti platoda. Basbassit ti basura ken masayang no maaramid dayta. Nasaysayaat no bassit laeng ti alaem iti damo sakbay a dumawatka iti kanayonan. Siempre, masapul a mangipakita dagiti nagannak iti pagwadan. Impakita ni Jesus ti pagwadan kadatayo amin babaen ti pudno a panangipategna kadagiti probision ti Dios, agpadpada iti pisikal ken iti naespirituan. Ipamatmat ti Biblia nga inkagumaan ni Jesus a di sayangen ti taraon​—uray no simimilagro a napataud a siwawadwad!​—Juan 6:11-13.

Mabalin met nga iyaplikar ti prinsipio a di panangsayang kadagiti kawes, muebles, ken makina. Ti panangmantener iti nasayaat a kasasaad ti bambanag ken panagusar kadagitoy agingga a mausarda pay laeng ti mangipakita nga ipatpategtayo ti adda kadatayo. Ditay koma maallukoy iti panangikagumaan ti panaganunsio a mangiparikna kadatayo a ditay magustuanen ti adda kadatayo babaen ti panangitukonda iti dakdakkel, nasaysayaat, naparpartak ken nalaglagda. Siempre, adda kalintegantayo a mangsukat kadagiti ik-ikutantayo a mabalin pay nga usaren. Ngem sakbay a sukatantayo, mabalin a kayattayo nga amirisen dagiti kababalin ken motibotayo.

 Liklikam ti Kinaagum

Bayat ti panagdaliasat dagiti Israelita iti let-ang iti dalanda a mapan iti Naikari a Daga, nataraonanda iti manna. Sigun iti salaysay ti Biblia, nawadwad ti naipaay a manna. Ngem napakdaaran dagiti Israelita a dida agbalin a naagum; mangpidutda laeng ti umdas a kanenda. Natakuatan dagidiay simmukir a talaga nga awan pagimbagan ti kinaagum, ta inigges ken bimmangsit ti inteddada a manna. (Exodo 16:16-20) Nabatad a siiinget ken maulit-ulit a kondenaren ti Biblia ti kinaagum.​—Efeso 5:3.

Saan laeng a ti Biblia ti mangibagbaga iti daytoy. Kas pagarigan, ni Seneca, maysa a Romano a pilosopo idi umuna a siglo ken mannurat iti drama, binigbigna a saan a pulos a mapnek ti naagum a tao. Kinunana: “Ti amin a nakaparsuaan dina mapennek ti kinaagum.” Kasta met laeng ti kinuna ni Erich Fromm, maysa a pilosopo idi maika-20 a siglo: “Ti kinaagum ket kayarigan ti awan lansadna nga abut, a mangbannog iti maysa a tao iti awan sarday a panangikagumaanna a mangpennek iti kasapulanna a saan a pulos a mapmapnek.” Tapno maliklikan ti kinaagum ken panangsayang, adda dagiti masinunuo a pamay-an nga inkeddeng ti adu a tattao nga aramiden .

Sursuruem ti Mangiranud

Sakbay nga ibellengmo ti bambanag a nasayaat pay, mabalin a panunotem no siasino dagiti maragsakan a pangipadawatam kadagitoy. Kas pagarigan, no nadakkelan ti annak dagiti kawesda, addada kadi ubbing a pangipadawatan kadagitoy? Mabalin kadi nga ipadawatmo met ti dadduma nga ik-ikutam a saanmo unay nga us-usarenen? Iranudmo ti banag a nangparagsak idi kenka babaen ti panangipadawatmo iti dayta iti sabali a tao. Naminsan, insurat ti Americano nga autor ken managpakatawa a ni Mark Twain: “Tapno naan-anay ti rag-om, masapul nga iranudmo dayta iti sabali a tao.” Nalabit napaneknekamon a naragragsakka no mangiranudka. Malaksid iti dayta makatulongka pay a mangsumra kadagiti dakes nga epekto ti ugali a panagibelleng.

Ti panangiranud iti sabsabali ket naimbag a kababalin nga ipagpaganetget ti Biblia. (Lucas 3:11; Roma 12:13; 2 Corinto 8:14, 15; 1 Timoteo 6:18) Kinapudnona, anian a nasaysayaat koma ti lubong no amin nga adda ditoy ket situtulok a mangiranud!

Mapnekka Kadagiti Nasken a Bambanag

Naragsak ti tao a mapnek. Daytoy ket sapasap a kinapudno. Kuna ti maysa a proverbio dagiti Griego: “Awan ti makapnek iti tao a di mapnek iti bassit.” Ket kuna dagiti Hapones: “Napanglaw ti tao a di mapnek.” Idayaw met a naimbag ti Biblia ti pannakapnek. Mabasatayo: “Iti kinaagpaysuanna, dayta ket panggun-od iti dakkel a gunggona, daytoy nadiosan a debosion agraman iti pannakapnek. Ta awan ti inyegtayo iti lubong, ket saantay met a mabalin ti mangitugot iti aniaman a banag. Gapuna, no adda pagtaraon ken pagkawestayo, mapnektayon kadagitoy a banag.”​—1 Timoteo 6:6-8; Filipos 4:11.

Siempre, tapno mapnektayo iti adda kadatayo, kasapulan ti “dakkel a panagbalbaliw iti kababalintayo.” Nabiit pay a nabigbig ti maysa nga agtutubo a babai nga agnagan iti Susanne a masapul nga aramidenna ti kasta a panagbalbaliw. Kinunana: “Inkeddengko a gapu ta diak magun-odan ti amin a kayatko, masapul a balbaliwak ti panagpampanunotko ken masapul a magustuak ti adda kaniak. Ita, naragsak ken mapnekakon.”

Ti pannakapnek ket talaga a makaparagsak. Kuna ni Propesor Argir Hadjihristev, maysa a taga Bulgaria nga eksperto maipapan iti suheto a panaglakay: “Umuna iti amin, ti kangrunaan a dakes isut’ di pannakapnek iti bassit nga ik-ikutan ti maysa a tao.” Iti panangtukoyna kadagiti makapasalun-at a pagimbagan ti pannakapnek, innayonna: “Ti tao a di mangikagkagumaan a manglab-aw iti panagbiag ti kaarrubana, a di mangikagumaan a manggun-od iti ad-adu pay, ket agbiag a di makikomkompetensia isu nga awan ngarud pakasikoranna. Ket daytat’ mangpasayaat kadagiti nerbio.”

Wen, ti managibelleng a kagimongan ket dinto pulos makaipaay iti pudno a kinaragsak ken kasta met laeng ti ugali a managibelleng! Nalawag nga umad-adu dagiti tattao a makaawaten iti mensahe. Kastaka met aya?

[Ladawan iti panid 9]

Masapul a masursuro dagiti ubbing ti saan a mangsayang iti taraon

[Ladawan iti panid 9]

Nangipaay ni Jesus iti pagwadan iti di panangsayang

[Ladawan iti panid 10]

Apay a dimo ipadawat iti sabsabali ti dimon us-usaren imbes nga ibellengmo dayta?