Kasano a Timmaud ti Uniberso ken ti Biag?

“Pilay ti siensia no awan ti relihion, bulsek ti relihion no awan ti siensia.”​—Albert Einstein.

MAPASPASAMAK iti panawentayo dagiti nakaskasdaaw a banag a di pay napasamak idi. Dagiti kabbaro a natakuatan iti law-ang ti mangpilpilit kadagiti astronomo a mangbalbaliw kadagiti panangmatmatda maipapan iti nagtaudan ti unibersotayo. Masmasdaaw ti adu a tattao iti cosmos, wenno uniberso, isu nga im-imtuodenda dagiti nayimtuoden idi un-unana gapu iti kaaddatayo iti dayta: Kasano a timmaud ti uniberso ken ti biag ken apay?

Uray ditay kitaen ti law-ang, no matmatantayo ti bagitayo, rumsua dagitoy a saludsod gapu iti nabiit pay a pannakasukimat ti genetic code ti tao, wenno dagiti agsasaganad nga impormasion a naikabil kadagiti gene-tayo: Kasano a naparsua ti nakaad-adu a kita ti biag? Ken no adda man nangparsua kadakuada, asino? Gapu laengen iti kinakomplikado ti plano ti gene-tayo, natignay ti maysa a presidente ti E.U. nga agkuna a “naammuantayon ti genetic code nga inusar ti Dios iti panangparsuana iti biag.” Maysa kadagiti nangatot’ saadna a sientista a nakipaset iti panangtarus kadagiti impormasion nga adda iti genome ti tao, wenno ti bilang dagiti chromosome a nakaikabilan dagiti gene nga aglaon iti kalidad ti tao, sipapakumbaba a kinunana: “Natakuatantayon ti sangkabassit a paset ti nailanad nga impormasion kadagiti gene-tayo, a ti Dios laeng idi ti makaammo.” Ngem kastoy ti maisalsaludsod pay laeng: Kasano ken apay a timmaud dagiti sibibiag a parsua?

“Dua a Pamay-an”

Sigun iti dadduma a sientista, amin dagiti mapaspasamak iti uniberso ket mailawlawag babaen ti nainkalintegan a panangamiris, a din kasapulan ti sirib nga agtaud iti Dios. Ngem pagduaduaan ti adu a tattao, agraman dagiti sientista, dayta a panangmatmat. Ikagumaanda nga ammuen ti agpayso babaen ti panagsukisokda nga agpadpada iti siensia ken relihion. Patienda nga ilawlawag ti siensia no kasano ti itataudtayo ken ti cosmos iti aglawlawtayo, idinto ta ti relihion ti mangilawlawag a nangnangruna no apay a timmaudtayo.

Iti panangilawlawagna iti daytoy dua a pamay-an, kastoy ti kinuna ti pisiko a ni Freeman Dyson: “Ti siensia ken relihion ket dua a pamay-an a pakagun-odan dagiti tattao iti impormasion iti panangpadasda a mangtarus iti dakkel nga uniberso.”

“Tamingen ti siensia dagiti marukod wenno makuenta a banag, ngem tamingen ti relihion dagiti di marukod wenno makuenta,” sigun iti autor a ni William Rees-Mogg. Kastoy ti kinunana: “Saan a mapaneknekan ti siensia ti kaadda wenno kaawan ti Dios. Umasping iti dayta, dina met mapaneknekan ti aniaman a kapanunotan maipapan iti moral wenno ti teoria maipapan iti no ania ti napintas wenno artistiko. Awan ti nasientipikuan a pangibatayan no apay nga ayatem ti padam a tao wenno raemem ti natauan a biag . . . Nagdakkelan a biddut ti panangibaga nga aniaman a di mapaneknekan ti siensia ket awan. Daytat’ mangpukaw iti dandani amin a banag nga ipatpategtayo iti biag, saan laeng a ti Dios  wenno ti kinasaririt ti tao no di ket ti ayat, daniw, ken musika.”

Ti “Patpatien” ti Siensia

Masansan a kasla agpannuray ti teoria dagiti sientista kadagiti pagarup a makasapul iti partikular a kita ti pammatida. Kas pagarigan, no maipapan iti nagtaudan ti biag, patien ti kaaduan nga ebolusionista dagiti ideya a makasapul iti panamati kadagiti “doktrina.” Mapaglaok dagiti kinapudno ken teoria. Ket no ipapati dagiti sientista ti naiparna nga itataud wenno ebolusion gapu iti autoridadda, iti kinapudnona, ipampamatmatda: ‘Saanka a manungsungbat iti moral a kababalinmo agsipud ta pinataudnaka laeng ti biolohia, kemika, ken pisika.’ Kuna ti biologo a ni Richard Dawkins nga iti uniberso, ‘awan ti disenio, panggep, dakes ken naimbag, awan no di ket bin-ig nga awan mamaayna a di pannakaseknan.’

Tapno maitandudo dagita a patpatien, di ikankano ti dadduma a sientista ti nasaknap a panagsukisok ti dadduma a sientista a mangsupiat kadagiti nakaibasaran ti teoriada maipapan iti nagtaudan ti biag. Uray pay no mapalabas ti binilion a tawen, naipakita a ti naiparna nga itataud ti agtigtignay a sibibiag a selula ket imposible a mapasamak. * No kasta, masapul a mailaksid dagiti mabasa iti adu a libro a dogmatiko a teoria a naibasar iti palso a panagrasrason maipapan iti nagtaudan ti biag.

Nabilbileg a pammati ti kasapulan iti panamati a naiparna ti itataud ti biag ngem ti panamati iti panamarsua. Kastoy ti kinuna ti astronomo a ni David Block: “Ti tao a di mamati iti Namarsua masapul a maaddaan iti nabilbileg a pammati ngem iti daydiay mamati iti Namarsua. No ibaga ti maysa a tao nga awan ti Dios, pangkaaduan ken di mapasingkedan ti ibagbagana. Daytat’ pagarup laeng a di pay napaneknekan ken maibilang a pakaibasaran ti maysa a teoria, a naibasar iti pammatina.”

Dagiti nasientipikuan a takkuat mabalin a gutugotenda ti panagdayaw ti dadduma a sientista. Kastoy ti inamin ni Albert Einstein: “Kadagiti masirib a sientista, manmano a makasarakka iti di man la mamati iti relihion. . . . Maipasimudaag ti panamati iti relihion babaen ti kasta unay a panagsiddaaw iti panagtutunos dagiti linteg ti nakaparsuaan, ket dayta ti mangipamatmat nga adda nakatantan-ok a saririt a mangiwanwanwan iti dayta, ket no idilig dayta a saririt iti sistematiko a panagpampanunot ken panagtignay ti tao, awan ti kaimudingan ti panagpampanunot ti tao.” Ngem saan a daytoy ti manggutugot kadagiti sientista tapno mamatida  nga adda maysa a Namarsua, maysa a persona a Dios.

Dagiti Limitasion ti Siensia

Rumbeng laeng a maaddaantayo iti umiso a panagraem iti nasientipikuan a pannakaammo ken gapuanan. Nupay kasta, adu ti umanamong a nupay ti siensia ket pamay-an a pananggun-od iti pannakaammo, saan a dayta ti kakaisuna a gubuayan iti pannakaammo. Panggep ti siensia nga isalaysay dagiti karkarna a pasamak iti lubong ti nakaparsuaan ken tumulong a mangsungbat no kasano a timmaud dagitoy karkarna a pasamak.

Ti siensia ipaawatna kadatayo ti pisikal nga uniberso, kayatna a sawen, ti amin a makitatayo. Ngem nupay kasano ti kasaknap ti nasientipikuan a panagsukisok, pulos a dinanto masungbatan ti saludsod maipapan iti panggep​—no apay a timmaud ti uniberso.

“Adda dadduma a saludsod a saan a pulos a masungbatan dagiti sientista,” kuna ti autor a ni Tom Utley. “Mabalin a 12 a bilion a tawenen ti napalabas idi napasamak ti Big Bang, wenno ti panagbettak ti maysa a nasedsed unay a banag nga isut’ nangrugian ti uniberso. Ngem apay a napasamak dayta? . . . Kasano ngata a timmaud dagiti partikulo sadiay? Ania ti adda idi sadiay?” Kastoy ti kuna ni Utley: “Kasla . . . nalawlawag a dinto pulos mapennek ti siensia ti panagtarigagay ti tao a mangammo kadagiti sungbat.”

Ti nasientipikuan a pannakaammo a nagun-odan gapu iti kasta a panagimtuod, paneknekanna laeng a nakaskasdaaw, komplikado, narigat a maawatan, ken makapaamanga unay ti lubong a pagbibiagantayo, imbes a paneknekanna a masapul nga adda ti Dios. Maamiris ti adu a managpanunot a tattao a nainkalintegan ti mamati nga adda Namarsua gapu kadagiti pisikal a linteg ken kemikal a panagbalbaliw agraman ti DNA ken ti nakaskasdaaw a panagduduma ti biag. Awan ebidensia a mangbalusingsing iti dayta.

‘Agpayso ti Pammati’

No adda Namarsua iti uniberso, ditay namnamaen nga isut’ maawatantayo wenno dagiti panggepna babaen ti panangusar kadagiti teleskopio, mikroskopio, wenno dadduma pay a nasientipikuan nga instrumento. Panunotem ti maysa a dumadamili ken ti plorera a dinamilina. Uray sukimatem a naimbag ti plorera, dimo maammuan no apay nga inaramidna dayta. Tapno maammuam, masapul a damagem iti dumadamili.

Ilawlawag ti molecular biologist a ni Francis Collins no kasano a makatulong ti pammati ken espiritualidad a manglitup iti pagkurangan ti siensia: “Diak namnamaen a ti relihion ti umiso a pamuspusan tapno maammuantayo ti panagsasaganad dagiti kemikal a pakabuklan ti genome ti tao ket diak met namnamaen a ti siensia ti pamuspusan tapno maammuantayo ti datdatlag. Ngem makitak a di masungbatan ti siensia dagiti napatpateg a saludsod a kas iti ‘Apay nga addatayo ditoy?’ wenno ‘Apay a tarigagayan ti tao ti espiritualidad?’ Rimsuan ti adu nga an-anito ngem in-inut a napukawda. Saan a napukaw ti pammati, isu a daytat’ mangipamatmat nga agpayso dayta.”

Panangilawlawag No Apay

Malaksid iti panangsungbat ti pudno a relihion iti saludsod nga apay ken ti panangilawlawagna iti panggep ti biag, mangipaay met kadagiti pagalagadan maipapan iti prinsipio, moral, ken etika agraman ti panangiwanwan iti biag. Kastoy ti kinuna ti sientista a ni Allan Sandage maipapan iti daytoy: “Diak agsukimat ti libro iti biolohia tapno maammuak no kasanoak nga agbiag.”

Patien ti minilion a tattao ditoy lubong nga ammoda ti papananda tapno maammuanda no kasanoda nga agbiag. Kombinsidoda met a naammuandan dagiti pudno a makapnek a sungbat kadagiti saludsod nga: Apay nga addatayo ditoy? Ken sadino ti papanantayo? Adda dagiti sungbat. Ngem pakasarakan? Iti kadaanan ken kasaknapan ti pannakaiwarasna a sagrado a libro, ti Biblia.

Ibaga ti Biblia kadatayo nga insagana ti Dios ti daga a nangnangruna nga agpaay iti tao. Kastoy ti kuna ti Isaias 45:18 maipapan iti daga: ‘Ti Dios . . . saanna a pinarsua dayta a maipaay laeng iti awan kapapay-anna, [no di ket] binukelna dayta tapno mapagnaedan a mismo.’ Ket insaganana ti daga nga addaan iti amin a kasapulan ti tao, saan laeng a tapno agbiag no di ket tagiragsakenna a naan-anay ti biag.

Natudingan ti tao a mangaywan iti daga, “tapno talonenna dayta ken tapno aywananna.” (Genesis 2:15) Ilawlawag met ti Biblia a ti pannakaammo ken ti sirib ket sagut ti Dios ken masapul nga agiinnayat ken ipakitatayo ti kinahustisia iti maysa ken maysa. (Job 28:20, 25, 27; Daniel 2:20-23) Iti kasta, masarakan dagiti tattao ti panggep ken kayulogan ti biag no maammuan ken awatenda ti panggep ti Dios para kadakuada. *

Kasano a mapagtunos ti managpanunot a tao ti nabatad a nagdumaan ti nasientipikuan a panagrason ken ti narelihiosuan a panamati? Ania dagiti mangiwanwan a prinsipio a mabalin a makatulong iti dayta?

[Footnotes]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

No Ania ti Kuna ti Dadduma a Sientista

Ipagarup ti dadduma a tattao a liklikan ti kaaduan a sientista dagiti isyu maipapan iti espiritualidad ken teolohia agsipud ta saanda a relihioso wenno dida kayat ti makidebate maipapan iti siensia kontra relihion. Kasta ti pannakailadawan ti dadduma a sientista ngem saan nga amin. Paliiwem no ania ti kapilitan a kinuna dagiti nadakamat ditoy a sientista.

“Adda nangrugian ti uniberso ngem di mailawlawag dagiti sientista ti saludsod nga apay. Ti Dios ti sungbat.” “Matmatak ti Biblia kas maysa a libro a naglaon iti kinapudno ken impaltiing ti Dios. Adda la ketdi nasaririt a nangpataud iti kinakomplikado ti biag.”​—Ken Tanaka, planetary geologist iti U.S. Geological Survey.

“Pinartuat laeng ti tao ti nagdumaan ti nadumaduma a kita ti pannakaammo (nasientipikuan ken narelihiosuan). . . . Agkanaig a naimbag ti pannakaammo maipapan iti Namarsua ken ti pannakaammo maipapan iti panamarsua.”​—Enrique Hernández, managsukisok ken propesor iti Department of Physics and Theoretical Chemistry, National Autonomous University of Mexico.

“Bayat a maammuantayo amin daytoy nga impormasion [maipapan iti genome ti tao], ipalgak dayta ti kinakomplikadona, ti panagkakanaig amin dagitoy a material. Ipatuldona a maysa a nasaririt a namarsua ken managpataud a nasaririt a persona ti nagtaudanna.”​—Duane T. Gish, biokemiko.

“Awan ti di pagtunosan ti siensia ken relihion. Agpadada nga agsapsapul iti isu met la a kinapudno. Isuro ti siensia nga adda Dios.”​—D.H.R. Barton, propesor ti kemika, Texas.

[Credit Lines]

NASA/U.S. Geological Survey

Retrato: www.comstock.com

NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

[Dagiti Ladawan iti panid 5]

Masungbatan aya ti nasientipikuan a panagsukisok no apay nga addatayo ditoy?

[Credit Line]

Impaay ti Arecibo Observatory/David Parker/Science Photo Library

[Picture Credit Line iti panid 6]

Dagiti bituen iti panid 2, 3, 5, ken makinngato a paset ti panid 7: National Optical Astronomy Observatories