Dagiti Makapainteres Unay a Kitikit Kadagiti Bato Idiay Val Camonica

BABAEN TI MANNURAT TI AGRINGKAYO! IDIAY ITALIA

RINIBUN a tawen a siuulimek a mangmangted dagitoy iti impormasion maipapan iti nagkauna a panagbiag. Imbes a mangipasimudaagda iti agpayso a kasasaad ti biag, dagitoy ket ladawan a naaramid sigun iti nagpaiduma nga estilo a naikitikit kadagiti bato a mangiladawan iti panaganup, agrikultura, pannakigubat, ken panagdayaw. Iti namarangmang a Val Camonica iti Alps a kabambantayan ti makin-amianan nga Italia, naarkosan ti aduan bato nga aglawlaw iti ginasut a ribu iti kasta a batbato.

Ita, gapu iti pairay a silnag dagiti raya ti init, silalawag a makita pay laeng dagiti agpasiar iti Val Camonica dagitoy a naikitikit. Ngem siasino ti nangaramid kadagitoy, ken apay?

Dagiti Camuniano

Naipasurot ti nagan daytoy napintas a tanap kadagiti nagkauna nga umilina a maawagan Camuniano. Damo a nagparangda iti historia idi tawen 16 K.K.P., idi sinakup ida dagiti Romano ken napukaw ti wayawayada. Nupay kasta, nangrugin a naaramid dagiti kitikit iti Val Camonica adun a siglo sakbay a simmangpet dagiti buyot ti Roma.

Kanayonanna, no usigen dagiti eksperto ti ipasimudaag dagitoy a kitikit​—dagiti takiag, alikamen, taraken nga animal ken mapa dagiti bario​—ikeddengda a dagiti artist ket karaman kadagiti umili a komplikado ti ekonomiada. Nabatad a nakipasetda iti adu nga aktibidad, a pakairamanan ti nasientipikuan a pananga-

 miris kadagiti metal, panagaramid iti tela, panagtalon, panagpaadu iti taraken nga animal, ken komersio.

Naaramid ti kaaduan kadagiti kitikit kabayatan ti immuna a milenio K.K.P., nupay adu ti nabaybayagen nga amang. Iti nagbaetan ti 1,000 ken 800 K.K.P. ti kasla kangitingitan ti kultura dagiti Camuniano. Ipasimudaag ti rinibu kadagiti disenio nanipud iti daytoy a panawen ti adu a detalye ti panagbiagda. Nailadawan kadagitoy ti nareppet a tattao ken lallaki a nakakabalio nga armado kadagiti pika, a mangipatuldo a nangtiliwda kadagiti balud. Adda met dagiti nailadawan a mammanday, kabalio dagiti soldado, ken karuahe agraman dagiti pasdek nga addaan nagdadakkel a poste.

Inspirasion Manipud Kabambantayan

Dagiti eskolar deskribirenda dagiti nangaramid kadagitoy a kitikit kas ‘artist-papadi’ wenno lallaki a tinarawidwidan ti narelihiosuan wenno mistiko nga impluensia. Mabalin a nagputputongda kadagiti naulimek a lugar nga adayo iti kaaduan a tattao tapno agpanunot ken agmennamennada. Gapu iti daytoy, mabalin a partikular a nagbalin nga inspirasion dagiti Camuniano ti di kumurang a dua nga ekstraordinario a gagangay a mapasamak ditoy sumagmamano nga aldaw iti kada tawen.

No primavera ken otonio, sumingising ti init iti likud ti Mount Pizzo Badile, maysa a nangato a bantay iti tanap. Sakbay a sumingising ti init iti sumagmamano nga aldaw, ti lawag ti init ti mangsilnag iti aglawlaw ti bantay, isu a tumaud ti nagdakkel nga anniniwan, a nalikmut iti nalawag a raya, a maiturong iti naariwanas a langit. Daytoy mamagpanunot a buya ket pagaammo pay laeng kas ti “espiritu ti bantay.” Ket no lumneken ti init iti likud ti akikid a lengngan ti Mount Concarena, iti kasumbangir ti tanap, adda naisangsangayan a lawag, a kasla mangpisi iti bantay, a manglawag iti nasipnget a langit iti sumagmamano a minuto sakbay nga agkupas. Nabatad a pampanunoten dagiti agnanaed idi iti dayta a tanap nga adda datdatlag a kalidad dayta a lugar gapu kadagita a di mailawlawag a pasamak.

Iti Mount Pizzo Badile ken iti aglawlawna ti pakakitaan iti nagadu a kitikit. Naaramid dagitoy babaen kadagiti instrumento a bato, sara, tulang, ken marfil. No dadduma, pinasurotan ti artist ti ugis babaen ti natirad nga instrumento. Agduduma ti kauneg dagiti kitikit. No dadduma, narabaw laeng dagita a marka agingga iti kauneg a nasurok a sangapulgada. Adda dagiti ebidensia a nagusar met dagiti artist iti pinta nga agsasabali ti kolorda, nupay din malasin dagitoy dagiti mismo a mata.

Dagiti Kitikit Kas Porma ti Kararag

Mabalin a ti init ti pagdaydayawan idi dagiti Camuniano. Daytoy ti mangilawlawag iti maysa kadagiti masansan a tema dagiti kitikit​—maysa a ladawan ti tao nga agkarkararag a sitatag-ay dagiti imana iti sanguanan ti nagtimbukel a banag a nalabit mangisimbolo iti init. Nupay imbaga ti arkeologo a ni Ausilio Priuli a “ti kulto ti dios nga init” ti kangrunaan a tema, dakamatenna met dagiti “nababbaba a kulto.” Kinunana: “Dagiti gagangay unay ken kaaduan a nailadawan a narelihiosuan nga aramid ket dagiti prosesion, maidaton a salsala, sakripisio, ritual a rinnupak, ken kararag ti komunidad. Ti mismo a panagkitikit ket maysa idi a porma ti kararag.” Ngem karkararag maipaay iti ania?

Sigun iti eksperto iti arte ti panagkitikit kadagiti kadaanan a bato a ni Emmanuel Anati, ti panagkitikit “ket naibilang a paset dagiti napateg nga aktibidad tapno masierto ti irarang-ay ti ekonomia ken kagimongan ti grupo agraman ti nainggayyeman a pannakikaduada kadagiti datdatlag a puersa.” Nabatad a namnamaen idi dagiti Camuniano nga umadu ti apitda no ikitikitda ti ladawan ti panagarado, nadamdam-eg dagiti pastoda no ikitikitda ti ladawan ti panangpadakkel kadagiti tarakenda, ket maparmekda dagiti kabusorda no ikitikitda ti ladawan ti gubat, ken dadduma pay.

Naibilang ti Val Camonica a maysa a World Heritage site, wenno ayan ti maysa a gameng iti kultura a maikari a mataginayon agpaay iti lubong isu a salsalakniban ti United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. Makapainteres ta adda dagiti nakitikitan ken napintaan a batbato iti di kumurang a 120 a pagilian​—iti Africa, Asia, Australia, Europa, Amianan ken Abagatan nga America, agraman iti adu pay a puro. Naisangsangayan ta dagiti umasping a tema ket adda met laeng iti nadisenio nga arte dagiti bato iti intero a lubong. Dagitoy ti mangpaneknek iti natural a tarigagay ti tao nga iyebkas ti kinataona ken agpaiwanwan kadagiti naespirituan a puersa a nabilbileg ngem isuna.

[Dagiti Ladawan iti panid 26]

Sumarut dagiti raya ti init iti giray idiay Mount Concarena

Naibilang ti Val Camonica a maysa a World Heritage site

Dagiti naikitikit iti bato a naigagara a mangipasiguro iti naballigi a panaganup

Ladawan ti tao nga agkarkararag a sitatag-ay dagiti imana

[Credit Lines]

Bantay Concarena: Ausilio Priuli, “IL Mondo dei Camuni”; kitikit iti bato ken ladawan ti tao: Parco nazionale delle incisioni rupestri: su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali. Ogni riproduzione è vietata