Ania ti Manggargari iti Itataud ti Panawen ti Panagpungtot?

ADDA lalaki a napaltogan bayat a situtugaw iti paggatangan iti arak idiay Prague, Czech Republic. Apay? Nasuron ti nangpaltog iti nalaaw a musika a patpatokaren ti biktima iti cassette player-na. Adda motorista a napangpang-or agingga a natay babaen ti batuta iti ay-ayam a hockey iti nagsapalan ti kalsada idiay Cape Town, South Africa. Nabatad a nakaunget ti nangpang-or kenkuana gapu ta isut’ sinisirapna kadagiti silaw ti luganna. Ti ruangan iti balay ti Britano a nars nga agnanaed idiay Australia ket dinadael ti nakaunget a dati a nobiona; isut’ dinigusna iti gasolina, sana sinindian, ken pinanawannan tapno matay.

Aglablabes aya dagiti damag maipapan iti panagpungtot​—panagpungtot iti kalsada, panagpungtot iti pagtaengan, panagpungtot iti eroplano? Wenno kas kadagiti rekka iti diding ti maysa a pasdek, dagitoy aya dagiti makita a pagilasinan a nakaro unay ti pakaigapuan iti parikut? Ipasimudaag dagiti kinapudno a husto ti naud-udi.

Iti kalsada, “immadu iti dandani 7 a porsiento iti kada tawen nanipud idi 1990 dagiti damag maipapan kadagiti naranggas nga insidente iti trapiko,” sigun iti nabiit pay nga impadamag ti American Automobile Association (AAA) Foundation for Traffic Safety.

Iti pagtaengan, nakaro ti panagpungtot. Kas pagarigan, nasaksian dagiti polis iti estado ti New South Wales sadi Australia ti 50 a porsiento nga iyaadu dagiti naipulong a kaso ti kinaranggas iti pagtaengan idi tawen 1998. Maysa iti kada uppat a babai nga addaan asawa wenno makikabkabbalay ti rinanggasan ti asawa wenno kabbalayda iti dayta a pagilian.

Umasping met laeng iti dayta ti mapaspasamak iti eroplano. Ti peggad ti kellaat a panagpungtot ken panangdarup dagiti pasahero iti eroplano kadagiti tripulante, padada a pasahero, ken uray kadagiti piloto ti nangtignay iti sumagmamano kadagiti dadakkel a kompania ti eroplano a mangted kadagiti tripulanteda iti espesial nga alikamen a mangparaut kadagiti naranggas a pasahero iti tugawda.

Apay nga umad-adu ti tattao a kasla di makapagteppel? Ania ti manggargari kadakuada nga agpungtot? Mabalin kadi a medmedan dagitoy a rikna?

Apay nga Umad-adu ti Agpungtot?

Ti panagpungtot isut’ pannakarikna wenno panangipakita iti napalalo a panagunget. Adu ti ibunga ti panagpungtot no maipalubos a kumaro ti panagunget agingga nga agtungpal dayta iti naranggas a panangipeksa iti rikna. “Dagiti naranggas a riri iti trapiko ket manmano a resulta ti maysa nga insidente. Imbes ketdi, kasla resulta dagitoy ti personal a kababalin ken ti nagtutupatop a pakasikoran iti biag ti motorista,” kuna ni David K. Willis, a presidente ti AAA Foundation for Traffic Safety.

Ti maysa a makagapu iti nagtutupatop a pakasikoran ket ti panagdadarison ti impormasion a manamnama nga ammuentayo iti kada aldaw. Kastoy ti nailanad iti makinlikud nga akkub ti libro nga Information Overload ni David Lewis: “Nakaad-adu nga impormasion ti maawat ti adu a trabahador kadagitoy nga aldaw . . . Gapu ta aglaplapusanan ti maawatda nga impormasion, . . . masikoranda, didan ikankano dagiti epektona, dida makapagtignay a siuumiso gapu iti panangikagumaanda a mangtarus kadagiti naawatda nga impormasion.” Iti panangdakamatna iti maysa a pagarigan daytoy  agdadarison nga impormasion, kinuna ti maysa a periodiko: “Ti impormasion a maawat ti ordinario a tao idi maika-17 a siglo iti intero a panagbiagna ket kas iti kaadu ti impormasion a linaon ti periodiko iti lawlawasna.”

Mabalin met a makagargari iti panagpungtot ti isubotayo iti ngiwattayo. Naammuan iti dua nga adut’ saklawenna a panagadal a ti kimmaro nga ibubusor ket nainaig iti panagsigarilio, panaginum iti arak, ken pannangan iti di nasustansia. Dagitoy a nakairuaman ti adu a tattao nga estilo ti panagbiag ti mangdegdeg iti panagsikor ken pannakaupay​—pannakaupay nga agtungpal iti panagsao iti dakes, kinaawan anus, ken di panagpanuynoy.

Dagiti Dakes a Kababalin ken Sine

Iti panagkomentona iti panagnaig ti kinasabrak ken krimen, kinuna ni Dr. Adam Graycar a direktor iti Australian Institute of Criminology (AIC): “Ti panangitandudotayo manen iti panagraem ken kinatakneng ket mabalin a maysa kadagiti naisangsangayan unay a pamuspusan tapno makissayan dagiti babassit a krimen.” Iparparegta ti eskuelaan ti panaganus, panagpanuynoy, ken di panagsao iti dakes. No di mayaplikar dayta, sigun iti dayta nga eskuelaan, ti nariribuk a kababalin ket agbalin a nakababain a kababalin. Nakalkaldaang ta ti maysa a kita ti pagpalpaliwaan a pilien ti adu a mangbang-ar iti pannakaupay ken panagsikor ket aktual a mangiparparegta iti di kinamanagpanuynoy ken panagpungtot. Kasano?

“Agaaripuno ti ubbing ken adulto kadagiti sine tapno agbuyada iti panangpapatay ken pannakadadael. Nasaknap ken napigsa ti pannakainegosio dagiti naranggas a video. Nalatak latta iti adu nga ubbing ‘dagiti ay-ayam nga alikamen iti gubat,’ nupay saan a kanayon a kayat ti dadakkelda. Kaay-ayo ti adu, adulto man ken ubbing, ti kinaranggas a mabuya iti telebision, ket adda dakkel a maaramidan ti telebision iti pannakayallatiw dagiti prinsipio ken pagalagadan ti kultura,” kuna ti maysa a report iti AIC. Kasano a nainaig daytoy iti panagpungtot iti kalsada ken iti pagtaengan? Kastoy ti konklusion ti report: “No konsintiren ti kagimongan ti kinaranggas, agbalinto met a kasta dagiti prinsipio ti tattao iti dayta a kagimongan.”

Ikalintegan ti adu a tattao ita a natural laeng nga idas-almo ti pungtotmo no masikoranka ket daytat’ di maliklikan a reaksionmo iti managkalikagum unay ken agresibo a kagimongan. Talaga kadi ngarud a nasayaat a pammagbaga ti nalatak a kapanunotan a, “No makaungetka, ipeksam dayta”?

Rumbeng Kadi a Medmedam ti Pungtotmo?

No kasano a ti bumtak a bulkan ket makadadael kadagiti agnanaed iti aglawlawna, kasta met ti tao a mangipeksa iti nakaro a pungtotna kadagiti agnanaed iti aglawlawna. Dangdangranna met a mismo ti bagina. Kasano? “Ad-adda nga umuyongka no idas-almo ti pungtotmo,” kuna ti The Journal of the American Medical Association (JAMA). Sigun iti panagsirarak, dagiti lallaki a nangipeksa iti pungtotda “ket posible a matay inton 50 anyosda ngem kadagiti saan a nangipeksa iti pungtotda.”

Umasping iti dayta, kastoy ti pakdaar ti American Heart Association: “Mamindua ti risgo a maistrok dagiti lallaki a makaunget unay ngem kadagiti lallaki a makapagteppel.” Agaplikar daytoy a pakdaar agpadpada kadagiti lallaki ken babbai.

Ania a pammagbaga ti talaga nga epektibo? Usigem ti panagaasping ti pammagbaga dagiti sekular nga autoridad ken ti pammagbaga ti kasasaknapan  ti pannakairakurakna nga autoridad maipapan iti natauan a relasion nga isu ti Biblia.

Medmedam ti Panagungetmo​—Liklikam ti Agpungtot

Kuna ni Dr. Redford B. Williams iti JAMA: “Ti kasisimplean a pammagbaga a, ‘no makapungtotka, ipeksam dayta,’ ket saan . . . unay a makatulong. Napatpateg nga amang no sursuruem no kasanom a tingitingen ti panagungetmo ket kalpasanna, medmedam dayta.” Isingasingna nga iyimtuodmo iti bagim: “(1) Napateg kadi kaniak daytoy a situasion? (2) Maitutop aya ti panunot ken riknak kadagiti umiso a kasasaad? (3) Mabalin pay kadi a balbaliwan daytoy a situasion, tapno diak makaunget?”

Proverbio 14:29; 29:11 “Daydiay nabannayat nga agunget naruay iti panangilasin, ngem ti maysa a di makaanus itantan-okna ti kinamaag. Isuamin nga espirituna ti iyesngaw ti maysa a maag, ngem daydiay masirib patalnaenna dayta agingga iti kamaudianan.”

Efeso 4:26 “Agpungtotkayo, nupay kasta dikay agbasol; saannakay koma a malnekan ti init a sipupungtotkayo pay.”

Kastoy ti isingasing ni Frank Donovan, iti librona a Dealing With Anger​—Self-Help Solutions for Men: “Ti panangliklik iti panagunget​—wenno, tapno ad-adda nga espesipiko, ti panangliklik iti eksena a pakaigapuan ti panagunget ken iti dadduma a tattao a mairaman iti panagungetmo​—ket maysa a pamay-an a naisangsangayan ti kinaimportante ken kinapategna no kumarkaro ti panagungetmo.”

Proverbio 17:14 “Ti panangirugi iti rinnupir ket kas iti maysa a mangibubuang iti dandanum; gapuna sakbay a tumbuak ti riri, pumanawkan.”

Kuna ni Bertram Rothschild, iti panagsuratna iti pagiwarnak a The Humanist: “Ti panagunget . . . ket sungsungbatan a mismo ti maysa a tao. Adda iti panunottayo dagiti makagapu iti panagungettayo. . . . Ti sumagmamano a panagunget ket awan kaimudinganna no idilig iti nagadu a pagdaksanna. Nasaysayaat nga amang no dika agunget imbes nga agungetka.”

Salmo 37:8 “Baybay-am ti unget ket panawam ti pungtot; dika agpudpudot ta dakes laeng ti maaramidam.”

Proverbio 15:1 “Ti maysa a sungbat, no naalumamay, pagbaw-ingenna ti pungtot, ngem ti sao a makapasakit parnuayenna ti unget.”

Proverbio 29:22 “Ti tao a managunget manggutugot iti rinnupir, ket ti asinoman nga agannayas nga agpungtot aduan iti salungasing.”

Minilion a Saksi ni Jehova iti intero a lubong ti mangiparparegta iti pammagbaga a nadakamat iti ngato. Awisendaka a tumabuno kadagiti gimongda iti Kingdom Hall iti lugaryo ket paneknekam a mismo a talaga nga epektibo ti panagbiag a maitunos iti pammagbaga ti Biblia, nupay agbibiagtayo iti panawen ti panagpungtot.

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Kas iti bumtak a bulkan, makadangran ti tao a dina mamedmedan ti panagpungtotna

[Ladawan iti panid 24]

Talaga nga epektibo ti pammagbaga ti Bibliar