KAPITULO 9

Kasanok a Sarangten ti Sulisog?

Napan ni Karen iti maysa a party. Awan pay sangapulo a minuto, nakitana a simmangpet ti dua a babbaro a nakaawit iti sumagmamano a dadakkel a paper bag. Ammona lattan ti linaon dagita. Ngamin sakbay pay ti party, naallingagna a pagsarsaritaan dagitoy a babbaro nga “adu ti mainum.”

Pagammuan ta adda pamiliar a boses a nangngeg ni Karen iti likudanna. “Apay a nakatakderka laeng dita? Kaska la killjoy!” Timmaliaw ni Karen ket nakitana ti gayyemna a ni Jessica a nakaiggem iti dua a kaluklukat a bote ti beer. Inyawat ni Jessica ken ni Karen ti maysa sa kinunana, “Dimo kunaen nga ubingka pay isu a saanmo a kayat ti agragragsak sagpaminsan!”

Kayat ni Karen ti agkedked. Kasla nalaka ngem nagrigat met gayam nga aramiden dayta. Gayyemna ni Jessica ken saanna a kayat ti maawagan iti killjoy. Maysa pay, nasingpet ni Jessica. Ken ania koma no umin-inum iti arak? ‘Beer met laeng,’ kunkuna ni Karen iti un-unegna. ‘Naiduma dayta iti panagdroga wenno pannakiseks.’

 NAGDUDUMA ti sulisog a pakaipasanguam no agtutuboka pay laeng. Masansan a mainaig dayta iti saanmo a kasekso. “Agresibo dagiti babbai idiay eskuelaanmi,” kuna ni Ramon nga agtawen iti 17. “Kayatdaka nga aprosan ken subokenda no kaykayatmo met. Saandaka a sardengan!” Kasta met laeng ti napadasan ni Deanna nga agtawen iti 17. “Inasitgannak ti maysa a lalaki a diak am-ammo sa kinallabaynak,” kinunana. “Sinikilko sa kinunak: ‘Bastos ka!’”

Mabalin a maipasangoka met kadagiti sulisog ken kasla saan nga agpatpatingga dagita. Ti awan sardayna a sulisog ket mayarig iti agtultuloy a panagtuktok iti ridaw ti balayyo uray no adda naipaskil a “Do Not Disturb.” Mapaspasaram kadi dayta? Kas pagarigan, ania kadagiti sumaganad a pakasulisogan ti pakaipaspasanguam?

□ Panagsigarilio

□ Panagbuya iti pornograpia

□ Panaginum iti arak

□ Pannakiseks

□ Panagdroga

□ Dadduma pay ․․․․․

No minarkaam iti ✔ ti aniaman kadagiti nadakamat, dimo ipapan a saankan a maikari nga agbalin a Kristiano. Kabaelam a sursuruen no kasano a pengdan dagiti dakes a tarigagay ken sarangten dagiti sulisog. Kasano? Nasayaat no ammuem no apay a masulisogka. Usigem ti tallo a makagapu.

1. Kinaimperpekto. Amin nga imperpekto a tattao ket adda pagannayasanna nga agaramid iti di umiso. Uray ni apostol Pablo, a maysa a nataengan a Kristiano, inaminna: “No kayatko nga aramiden ti umiso, ti dakes ti adda kaniak.” (Roma 7:21) Nalawag nga uray dagiti napalungdo a tattao sagpaminsan a makariknada met iti “derrep ti lasag ken ti derrep dagiti mata.” (1 Juan 2:16) Ngem ad-adda laeng a masulisogka no sangkapanunotmo dagita agsipud ta kinuna ti Biblia: “Ti derrep, inton nayinawen, mangipasngay iti basol.”​—Santiago 1:15.

2. Impluensia dagiti dadduma. Nakaad-adu ti pakasulisogan a makitam iti aglawlawmo. “Iti eskuelaan ken iti pagtrabahuan, kanayon a pagsasaritaanda ti maipapan iti seks,”  kuna ni Trudy. “Iti TV ken kadagiti pelikula, pagparparangenda dayta a makaay-ayo ken makaparagsak unay. Manmano a makita dagiti dakes nga epektona!” Nasursuro a mismo ni Trudy manipud iti kapadasanna no kasano kabileg ti impluensia dagiti kakaduana ken ti media. Kinunana: “Kunak no agayatakon idi agtawenak iti 16. Kinasaritanak a naimbag ni nanangko ket imbagana a no itultuloyko ti ar-aramidek, amangan no masikoganakto. Diak la impagarup a kasta gayam ti pampanunoten ni Nanang maipapan kaniak! Kalpasan ti dua a bulan, pimmayso ti imbagana​—nasikoganak.”

3. “Dagiti tarigagay a naikasigudan iti kinaagtutubo.” (2 Timoteo 2:22) Dayta a sasao ramanenna ti aniaman a tarigagay a gagangay kadagiti agtutubo, kas iti panagtarigagay a maakseptar dagiti sabsabali wenno maibilang kas adulto. Saan met ketdi a dakes dayta, ngem no saanmo a kontrolen ti tarigagaymo, narigrigatmonton a sarangten ti sulisog. Kas pagarigan, gapu ta kayatmo nga ibilangdaka nga adulto, mabalin a laksidem dagiti nasayaat a prinsipio nga isursuro kenka dagiti dadakkelmo. Kasta ti napasamak ken Steve idi agtawen iti 17. Kinunana, “Nagrebeldeak kadagiti dadakkelko ket inaramidko ti amin nga imbagada a diak ar-aramiden. Nabiitak pay a nabautisaran idi napasamak dayta.”

No Kasano a Sarangten ti Sulisog

Pudno a nagrigat a labanan dagiti sulisog gapu kadagiti nadakamat iti ngato. Nupay kasta, kabaelam a sarangten dagiti sulisog. Kasano?

 ● Umuna, ammuem no ania a sulisog ti karirigatan a labanam. (Nalabit naaramidmon dayta kadagiti nadakamat iti panid 65.)

● Maikadua, isaludsodmo iti bagim, ‘Ania a gundaway a mabalin a maipasangoak iti daytoy a sulisog?’ Markaam iti ✔ ti abay ti sungbatmo:

□ No addaak iti eskuelaan

□ No agmaymaysaak

□ No addaak iti pagtrabahuan

□ Dadduma pay ․․․․․

Tapno maliklikam ti sulisog, nasayaat no ammom dagiti gundaway a mabalin a maipasangoka iti dayta. Kas pagarigan, panunotem ti eksena iti rugrugi daytoy a kapitulo. Ania ti ammo ni Karen a mangipakita nga addanto saan a nasayaat a mapasamak iti tinabunuanna a party?

․․․․․

 Ania koman ti inaramidna tapno maliklikanna ti sulisog?

․․․․․

● Ita ta ammomon ti pakasulisogam ken no kaano a mabalin a maipasangoka iti dayta, ammomon no ania ti aramidem. Umuna, panunotem no kasanom a malimitaran wenno naan-anay a maliklikan dayta a sulisog. Isuratmo no ania ti mabalinmo nga aramiden.

․․․․․

(Kas pagarigan: Kalpasan ti klaseyo, no adda kaeskuelaam a kanayon a mangpilit kenka nga agsigarilio, nalabit baliwamon ti pagnaam tapno saanmo a masabat ida. No masansan nga adda agparang lattan a pornograpia bayat nga agus-usarka iti Internet, mabalin a kayatmo ti mang-install kadagiti program a manglapped iti panagparang dagiti kasta a Web site. Maysa pay, pagbalinem a mas espesipiko ti i-type-mo a sasao bayat ti panagusarmo iti Internet.)

Siempre, saanmo a maliklikan ti amin a sulisog. Iti di agbayag, mabalin a maipasangoka iti nakaro a sulisog​—nalabit daydiay saanmo a ninamnama. Ania ti mabalinmo nga aramiden?

 Agsaganaka

Dagus a nagkedked ni Jesus idi ‘sinulisog ni Satanas.’ (Marcos 1:13) Apay? Gapu ta ammonan no ania ti aramidenna kadagiti kasta a kasasaad. Determinado ni Jesus nga agtulnog iti Amana iti amin a gundaway. (Juan 8:28, 29) Tinakderanna daytoy a kinunana: “Bimmabaak manipud langit tapno aramidek, saan a ti pagayatak, no di ket ti pagayatan daydiay nangibaon kaniak.”​—Juan 6:38.

Isuratmo iti sumaruno a panid ti dua a rason no apay a rumbeng a sarangtem ti sulisog ken no ania dagiti aramidem a tumulong kenka a mangsaranget iti dayta.

 No apay a sarangtem:

1 ․․․․․

2 ․․․․․

Dagiti aramidem tapno masarangetmo:

1 ․․․․․

2 ․․․․․

Laglagipem a no agpaabakka iti sulisog, agbalinka nga adipen dagiti tarigagaymo. (Tito 3:3) Apay koma nga itulokmo nga adipenennaka dagiti tarigagaymo? Determinadoka koma a mangkontrol kadagiti tarigagaymo imbes a ti tarigagaymo ti mangkontrol kenka. (Colosas 3:5) Ken ikararagmo nga agtultuloy koma a maaramidmo dayta.​—Mateo 6:13. *

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 2, KAPITULO 15

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Aglaladutka? Kitaem no kasano a sumalun-atka ken mapasublim ti kinaganaygaymo!

[Footnote]

NAPAPATEG A TEKSTO

“Ti Dios matalek, ket saannanto nga ipalubos a masulisogkayo iti labes ti kabaelanyo nga itured, no di ket maigiddan iti pannakasulisog aramidennanto met ti dalan a pagruaran tapno mabalinanyo nga ibturan dayta.”​—1 Corinto 10:13.

BALAKAD

Usarem ti “Dagiti Aramidek No Pilitendak Dagiti Kapatadak,” iti panid 132 ken 133 ti libro a Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo​—Dagiti Sungbat nga Epektibo, Tomo 2 tapno maikeddengmo ti aramidem no adda mangsulisog kenka nga agaramid iti dakes.

AMMOM KADI . . . ?

Impadto ti Dios nga agtalinaed ni Jesus a matalek, ngem dina kayat a sawen a ni Jesus ket kasla robot a naiprograma nga agtulnog. Imbes ketdi, adda wayawayana nga agpili. Pinili ni Jesus ti agbalin a matalek​—awan ti nangikeddeng a kasta ti aramidenna. Dayta ti maysa a makagapu no apay a sipapasnek a nagkararag idi naipasango iti pannubok.​—Hebreo 5:7.

DAGITI ARAMIDEK!

Tapno determinadoak a mangsaranget iti sulisog, masapul nga ․․․․․

Ti dadduma a tattao, lugar, ken kasasaad a nasken a liklikak ket ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Masulisog kadi dagiti perpekto a parsua?​—Genesis 6:1-3; Juan 8:44.

● No sarangtem ti sulisog, ania ti epektona kadagiti sabsabali ti kinamatalekmo?​—Proverbio 27:11; 1 Timoteo 4:12.

[Blurb iti panid 68]

Nakatulong kaniak ti pannakaammok nga adda iti sibayko ti Mannakabalin-amin iti uniberso ken mabalinko ti agpatulong kenkuana iti aniaman a kanito!’’​—Christopher

[Kahon/Ladawan iti panid 67]

Padasem Daytoy!

Mangalaka iti kompas. No kitaem, kanayon a nakatudo iti amianan. Ita mangikabilka iti magnet iti abay ti kompas. Ania ti mapasamak? Saanen nga amianan ti itudona no di ket ti direksion nga ayan ti magnet.

Ti konsiensiam ket mayarig iti kompas. No umiso ti pannakasanayna, iturongnaka iti umiso a direksion ken tulongannaka a mangaramid kadagiti nainsiriban a desision. Ngem ti dakes a pannakitimpuyog ket kasla magnet a mangguyod kenka iti di umiso a dana ket tiritirenna ti nasayaat a panagpampanunotmo. Ania ti masursurom? Ikagumaam a liklikan dagiti tattao ken dagiti situasion a mabalin a mangdadael iti nangato a pagalagadam iti moral!​—Proverbio 13:20.

[Ladawan iti panid 69]

No agpaabakka iti sulisog, agbalinka nga adipen dagiti tarigagaymo