Naglawig sing halos tatlo ka tuig ang civil war sa Spain kag grabe gid ang pag-antos sang mga tawo. Kag bisan tapos na ang inaway, daku gihapon ang epekto sini bangod sang halit sa pisikal sa mga biktima kag madamo ang na-trauma. Naapektuhan man sang inaway si Tatay. Kay bisan nagapati sia nga may Dios, naakig gid sia sa Katoliko nga mga pari nga nagasuporta sa inaway. Gani wala sia nagsugot nga mabunyagan kami sang akon manghod nga lalaki sa Katoliko.

 Sang 1950, may duha ka Saksi ni Jehova nga nagkadto sa balay. Namati gid si Tatay sa ila kag nagpasugot sia nga magpa-Bible study kada semana. Katorse anyos pa lang ako sadto kag nanamian gid ako mag-soccer. Ginapabasa sa akon ni Tatay ang mga balasahon nga ginabilin sang mga Saksi pero indi ako interesado. Isa ka hapon sang nagpauli ako sa balay sa tapos ko hampang sang soccer, ginpamangkot ko si Nanay, “Nay, ari naman ’di ang mga nagatudlo sang Bible?” “Huo ’To, ato sila ni Tatay mo sa kalan-an,” siling niya. Gani, dalidali ako nga naggua!

 Nagdayaw gid ako kay Tatay kay bisan pa indi ako interesado sa ginatudlo sang Biblia wala gid nadula ang iya interes sa sini. Nanamian gid sia sa iya natun-an nga mga kamatuoran, gani sang 1953 nagpabawtismo sia bilang isa ka Saksi ni Jehova. Natingala gid ako kon ngaa nagpabawtismo sia gani kadamo sang akon pamangkot sa iya. Nangayo man ako sang akon personal nga Biblia. Bangod sini, ginpangabay ni Tatay si Máximo Murcia, nga isa ka pamatan-on nga Saksi, nga amo ang mag-Bible study sa akon. Pagligad sang duha ka tuig, sang 19 anyos ako, nabawtismuhan ako bilang isa sa mga Saksi ni Jehova sa Jarama River, sa sidlangan sang Madrid.

 Sang dekada ’50, mabudlay gid magbantala kag magtipon para magsimba. Si Diktador Francisco Franco ang nagagahom sa Spain, kag gusto niya nga ang tanan nga tawo Katoliko ang relihion. Bilang resulta sini, pirme gina-harass sang mga pulis ang mga Saksi ni Jehova. Nagatipon kami sa pribado nga mga balay kag nagahalong gid para indi kami matalupangdan sang mga kaingod kay basi ireport nila kami sa pulis. Grabe man ang amon halong kon nagapamalaybalay kami. Sa kada teritoryo, wala namon ginapasunod ang mga balay kag mga duha ukon tatlo lang ka balay ang amon gina-preachingan dayon nagasaylo kami sa lain nga teritoryo. Madamo man nga tawo ang nagapamati sa amon mensahe, pero indi tanan nanamian sa sini.

 Nadumduman ko pa nga na-preachingan ko ang isa ka Katoliko nga pari. Sang ginpaathag ko sa iya kon ngaa nagapamalaybalay kami, namangkot sia: “Sin-o ang naghatag sa inyo sang awtoridad nga himuon ina? Kabalo ka nga puede ta ka ireport sa pulis?” Nagsiling ako nga ginapaabot na ina namon. “Gintinguhaan man gani sang mga kaaway ni Jesus nga arestuhon sia,” siling ko. “Indi bala nga natural lang nga matabo ina sa iya mga sumulunod?” Bangod wala nalipay ang pari sa akon sabat, nagsulod sia kag gintawgan niya ang mga pulis. Gani, dalidali ako nga naggua sa bilding.

 Bisan pa may ara kami sini nga mga eksperiensia, nakita gid sang pila ka gatos ka manugbantala sa Spain nga madamo nga tawo ang interesado sa ila mensahe. Sang Pebrero 1956, bisan 19 anyos pa lang ako, gin-asayn ako bilang espesyal payunir. a Ang kalabanan sa amon nga mga payunir bata pa, gani diutay pa lang ang amon eksperiensia. Pero nagapasalamat gid kami sa pila ka misyonero kay ginhanas nila kami kag ginpalig-on. Gin-asayn ako upod sa isa ka pamatan-on nga payunir sa siudad sang Alicante. Ini nga lugar wala pa gid mabantalaan. Sa sulod sang pila ka bulan, nakasugod kami sang madamo nga Bible study kag nakapanagtag sang ginatos ka literatura.

 Natural lang nga natalupangdan ini sang mga tawo. Pila pa lang kami ka bulan sa Alicante sang gin-aresto kami sang mga pulis kag ginkompiskar ang amon mga Biblia. Ginpriso nila kami sing 33 ka adlaw. Pagkatapos sini gindala nila kami sa Madrid kag dayon didto kami nila ginbuy-an. Pero umpisa pa lang ato sang akon kabudlayan sa prisuhan.

 Sang 21 anyos ako, ginpatawag ako sang gobierno para magsoldado. Kinahanglan ko magreport sa barracks sa Nador, isa ini ka siudad sa northern Morocco nga kontrolado sadto sang Spain. Pag-abot ko didto, ginpaathag ko sing matinahuron sa chief lieutenant kon ngaa indi ako magsoldado kag kon ngaa indi ako magsuksok sang ila uniporme. Gindala ako sang mga soldado sa isa ka prisuhan sa Rostrogordo sa siudad sang Melilla. Didto ako naghulat sa pag-hearing sa akon sang korte sang militar.

 Antes ako gin-hearing, ang Espanyol nga kumander sang militar sa Morocco nagmando nga kastiguhon ako para magbag-o ang akon pensar. Gani, gin-insulto nila ako, ginlatigo sing mga 20 minutos, kag ginsige sipa asta nga natumba ako kag daw halos madulaan na sang pangalibutan. Pero wala pa gid sila nag-untat, gintapaktapak ako sa ulo sang warden nga nagasuksok sang iya botas kag nag-untat lang sia sang nagdugo na ang akon ulo. Gindala ako dayon sa iya opisina, kag ginsinggitan niya ako: “Amo pa lang ’na naagyan mo subong, mas grabe pa gid buas kag sa masunod nga mga inadlaw!” Ginmanduan niya ang mga guardia nga ibutang ako sa bartolina. Madulom kag humog ang bartolina kag daw indi gid maayo ang akon madangatan.

 Nadumduman ko pa sang nagahigda ako sa salog sang bartolina kag nagadugo pa ang akon ulo. Wala sang bisan ano nga gamit sa bartolina magluwas sa isa ka manipis nga habol kag kon kaisa may mga ilaga nga nagapakadto pakari. Ang mahimo ko lang amo ang magpangamuyo kay Jehova nga hatagan ako sang kusog kag buligan nga makabatas. Sa sinang madulom kag matugnaw nga bartolina, sulitsulit ako nga nagpangamuyo. b

 Pagkaaga, ginkastigo naman ako liwat. Sa sini nga tion, ang korporal naman ang nagkastigo sa akon. Nagabantay gid ang warden para siguraduhon nga tudotudo gid ang pagkastigo sa akon. Sa tuod lang, pamatyag ko daw indi ko na gid masarangan ang pagkastigo. Gani sina nga gab-i sa akon selda, nagpakitluoy ako kay Jehova nga buligan ako.

 Sang ikatlo nga adlaw, ginpatawag ako liwat sa opisina sang warden. Abi ko, makastiguhan naman ako liwat. Samtang nagapakadto ako sa opisina, nagpangamuyo ako kay Jehova. Pag-abot ko, ato didto si Don Esteban, c nga sekretaryo sang korte sang militar. Ginahulat niya ako kay sugdan na ang pag-hearing sa akon.

 Sang makita ni Don Esteban nga may bendahe ang akon nga ulo, namangkot sia kon ano ang natabo. Daw indi pa ’ko tani manugid kay nahadlok ako nga basi makastiguhan ako liwat, pero ginsugid ko sa iya ang matuod nga natabo. Sang nabatian ini ni Don Esteban, nagsiling sia: “Indi ko mapunggan ang pag-hearing sa imo sa korte sang militar. Pero mapasalig ko sa imo nga wala na sang bisan sin-o nga magkastigo sa imo liwat.”

 Gintuman gid niya ang iya pangako kay wala na gid sang may nagkastigo sa akon asta nga nakagua ako. Wala ’ko kabalo kon ngaa amo gid ’to nga adlaw nga gin-istorya ako ni Don Esteban. Pero sigurado ako nga ginsabat gid ni Jehova ang akon mga pangamuyo sa wala ko ginapaabot nga paagi. Nakita ko nga ginluwas ako ni Jehova sa pinakamabudlay nga tion sang akon kabuhi kag wala sia magtugot nga hingabuton ako labaw sa akon masarangan. (1 Corinto 10:13) Gani bug-os gid ang akon pagsalig kay Jehova sang nag-atubang ako sa korte sang militar.

 Nagdesisyon ang korte sang militar nga prisuhon ako sing 19 ka tuig, pero gindugangan pa gid ini sang tatlo ka tuig kay para sa ila, “indi ako matinumanon.” Pagligad sang mga 15 ka bulan sa Morocco, ginsaylo ako sa Ocaña Penitentiary, nga malapit sa Madrid, para didto ko tapuson ang sentensia sa akon. Isa gid ka pagpakamaayo ni Jehova ang pagsaylo sa akon sa Ocaña. Ini nga prisuhan mas maayoayo kon ikumparar sa Rostrogordo. Ang akon selda may katre, may kutson, kag may mga habol. Sang ulihi, gin-asayn ako nga mangin bookkeeper sang prisuhan. Pero bangod sang kadugayon sang akon pagkapriso nagbatyag man ako sang kasubo. Ang isa sa pinakamabudlay nga pagtilaw sa akon amo nga indi ko makaupod ang mga kauturan sa pagsimba kay Jehova.

 Ginabisitahan man ako kon kaisa ni Nanay kag ni Tatay, pero kinahanglan ko pa gid sang dugang nga pagpalig-on. Ginsugiran ako ni Nanay kag ni Tatay nga may iban man nga mga brother nga wala magsoldado. Gani nangamuyo ako kay Jehova nga kuntani may bisan isa lang sa ila nga iasayn diri sa ginprisuhan sa akon. Kag sa liwat, ginsabat ni Jehova ang akon pangamuyo, kag sobra pa ini sa ginapaabot ko. Wala madugay, tatlo ka matutom nga brother nga sanday Alberto Contijoch, Francisco Díaz, kag Antonio Sánchez ang gin-asayn sa Ocaña. Pagkatapos sang apat ka tuig nga pag-isahanon, may upod na ako nga mga kauturan. Makaupdanay na kami nga apat sa pagtuon kag pag-preaching sa iban nga mga priso.

 Sang 1964, ginhatagan ako sang parole kag ginpagua. Ang 22 ka tuig nga sentensia sa akon ginhimo na lang nga 6 ka tuig kag tunga. Sang adlaw mismo nga nakagua ako sa prisuhan nag-attend ako sa miting. Iguigo lang ang akon nga kuarta para iplete sa taxi pakadto sa Madrid, pero nalipay ako kay wala ako ma-late sa miting. Kanami gid nga makaupod liwat ang mga kauturan! Pero, indi lang ang pagpakig-upod sa mga kauturan ang gusto ko himuon. Gusto ko man magpayunir liwat. Bisan pa gina-harass gihapon sang mga pulis ang mga kauturan, madamo nga tawo ang interesado sa maayong balita, kag daku pa nga hilikuton ang dapat himuon.

 Sa sini nga mga tion, nakilala ko si Mercedes. Isa sia ka mapisan nga sister nga espesyal payunir. Mapainubuson si Mercedes kag gusto gid niya preachingan ang tanan. Mabuot man sia kag maalwan, amo nga nanamian ako sa iya. Nagluyagay kami, kag pagligad sang isa ka tuig nagpakasal kami. Daku gid nga pagpakamaayo si Mercedes sa akon.

 Pila ka bulan tapos sang amon kasal, gintawag kami para mag-alagad sa sirkito. Ginabisitahan namon ang sarisari nga kongregasyon kada semana kag nagaupod man kami sa ila sa mga miting kag preaching. Madamo sang bag-o nga mga kongregasyon sa bilog nga Spain, kag kinahanglan gid sang mga kauturan sang bulig kag pagpalig-on. May mga tion man nga nagakadto ako sa tago nga opisina sang mga Saksi ni Jehova sa Barcelona para magbulig sa mga hilikuton didto.

 Ining amon tago nga hilikuton natapos sang 1967 sang may kasuguan na ang gobierno nga nagahatag sa tanan nga citizen sa Spain sing kahilwayan sa relihion. Sang ulihi, sang 1970, ginkilala na ang mga Saksi ni Jehova bilang isa ka relihion. Gani, hilway na kami nga makatipon, makapatindog na kami sang mga Kingdom Hall, kag makabukas sang branch office.

 Sang 1971, ginpatawag kami ni Mercedes para mangin permanente nga miembro sang bag-o nga branch office sa Barcelona. Pero pagkasunod nga tuig, nagbusong si Mercedes kag nagbun-ag sang amon matahom nga bata nga si Abigail. Buot silingon, kinahanglan namon maghalin sa Bethel kay may bag-o na kami nga asaynment, nga amo ang pagpadaku sang amon bata.

 Sang magtin-edyer na si Abigail, ginpamangkot kami sang branch office kon gusto namon mag-alagad liwat sa sirkito. Ginpangamuyo gid namon ini kag namangkot man kami sa hamtong nga mga kauturan. Ang isa ka elder nagsiling: “Jesús, kon kinahanglan ka nila para mangin nagalakbay nga manugtatap, dapat nga magsugot ka dayon.” Gani, ginsugdan naman namon liwat ang bahin sang amon kabuhi nga puno sang makalilipay nga eksperiensia. Sang primero, ginbisitahan anay namon ang mga kongregasyon nga malapit sa amon balay para puede namon gihapon maatipan si Abigail. Siempre, sang nagdaku na sia kag maatipan na niya ang iya nga kaugalingon, mas madamo na kami sing puede mahimo sa amon bug-os tion nga pag-alagad.

 Mga 23 ka tuig kami ni Mercedes nga nag-alagad sa sirkito. Nanamian gid ako sini nga asaynment kay magamit ko ang akon inagihan para palig-unon ang mga pamatan-on. May mga tion nga nangin instruktor ako sang mga elder kag sang bug-os tion nga mga alagad, kag sa Bethel kami sa Madrid nagadayon. Ini nga Bethel mga tatlo lang ka kilometro ang distansia sa Jarama River kag sa sini nga suba ako nabawtismuhan sang 1955. Wala ko gid ginhunahuna sadto nga pagligad sang madamo nga tinuig, mabalik ako sa sini nga lugar para magbulig sa paghanas sa mga kauturan sa mas dalagku nga mga responsibilidad sa pag-alagad kay Jehova.

 Halin sang 2013, nangin espesyal payunir kami liwat. Ginabaton ko nga nabudlayan ako mag-adjust sa mga pagbag-o sa asaynment halin sa pag-alagad sa sirkito pakadto sa pagpayunir pero maayo gid ini nga desisyon. Sining karon lang, madamo na ako sang ginabatyag sa lawas kag gin-operahan pa gani ako sa tagipusuon. Sa sini nga mga tion, nagasalig gid ako kay Jehova, pareho sa ginahimo ko pirme kag wala gid niya ako ginpabay-an. Kag sa sulod sang 56 ka tuig, ginsuportahan man ako sang akon asawa nga si Mercedes, nga nangin partner ko sa tanan ko nga mga asaynment.

 Pirme ko gid madumduman ang mga tion nga nangin instruktor ako. Ginapanan-aw ko pa ang bataon nga mga hitsura sang mga estudyante nga eksayted gid magtuon. Madumduman ko man dayon ang akon mga inagihan sang pamatan-on pa ako, kag kon daw ano ako ka eksayted sang nagsugod ako sa pag-alagad kay Jehova. Naagyan ko man ang grabe gid nga mga kabudlayan, pero madamo ako sang makalilipay nga mga eksperiensia. Bisan sa mga kabudlayan, madamo ako sing natun-an, kag ang una gid amo nga indi ako dapat magsalig sa akon kaugalingon nga kusog. Bangod sa mga pagtilaw nga naagyan ko nakita ko gid kon paano ako ginbuligan ni Jehova sa dalayawon nga mga paagi. Pirme gid niya ako ginapabakod labi na gid sa pinakamabudlay nga tion sang akon kabuhi.—Filipos 4:13.