Pagkabuhi sang Panahon sang Biblia—Kuarta

“Naglingkod sia nga lantawon ang mga bahandian kag nagtan-aw kon paano ang kadam-an nagahulog sang kuarta sa mga bahandian; kag madamo nga manggaranon nga tawo ang nagahulog sang madamo nga sensilyo. Karon nag-abot ang isa ka imol nga balo nga babayi kag naghulog sang duha ka gamay nga sensilyo, nga may tuman ka diutay nga balor.”—MARCOS 12:41, 42.

PIRME ginasambit sa Biblia ang kuarta. Halimbawa, ginapakita sang mga Ebanghelyo nga si Jesus naggamit sing lainlain nga sensilyo para itudlo ang importante nga mga prinsipio. May gintudlo sia nga leksion sa gin-amot sang balo nga babayi nga “duha ka gamay nga sensilyo,” nga ginsambit sa ibabaw. Gingamit man niya ang sensilyo nga ginatawag denario para ipakita ang obligasyon sang mga tawo sa gobierno. *—Mateo 22:17-21.

Ngaa ginhimo ang kuarta? Paano ini ginhimo sang panahon sang Biblia? Paano ini gingamit? Kag paano ini ginatamod sang Biblia?

Halin sa Pagbarter Pakadto sa Malahalon nga mga Metal

Sang wala pa nahimo ang kuarta, ang mga tawo nagabayluhanay sang produkto kag serbisyo nga pareho sing balor paagi sa pagbarter. Pero mabudlay ini himuon kay dapat magustuhan sang kada isa ang mga butang nga ginabaylo. Magluwas sini, nagadala sila sing mabug-at nga mga inugbaligya, pareho sang kasapatan ukon sinako nga uyas.

Sang ulihi, narealisar sang mga manugbaligya nga dapat nila pahapuson ang ila pagbaligyaanay. Naggamit sila sing malahalon nga mga metal pareho sang bulawan, pilak, kag saway. Makita mo sa ubos ang isa ka negosyante nga naggamit sing alahas kag mga bareta sa pagbakal sang produkto ukon serbisyo. Ining malahalon nga mga metal ginatimbang sing maayo antes magbaklanay. Halimbawa, sang nagbakal si Abraham sing lulubngan para sa iya asawa nga si Sara, gintimbang niya ang pilak nga iya ibayad.—Genesis 23:14-16.

 Sang ginhatag ni Jehova sa Israel ang iya nasulat nga Kasuguan, nagagamit ang sakon nga mga negosyante sang indi husto nga mga timbangan para dayaon ang mga manugbakal. Ginadumtan ni Jehova nga Dios ang pagpangdaya, gani ginsilingan niya ang mga negosyante nga Israelinhon: “Huput kamo sing matarung nga mga timbangan, matarung nga mga itilimbang.” (Levitico 19:36; Hulubaton 11:1) Subong, dapat man dumdumon sang mga manugbaligya nga wala nagbag-o ang pagtamod ni Jehova parte sa kasakon kag pagpangdaya.—Malaquias 3:6; 1 Corinto 6:9, 10.

Kon Paano Ginhimo ang mga Sensilyo sang Una

Ang una nga mga sensilyo mahimo nga ginhimo sa Lidia (Turkey subong), antes sang 700 B.C.E. Sang ulihi, ang mga nagahimo sang mga butang nga human sa metal sa lainlain nga pungsod naghimo sing madamo nga sensilyo, kag gingamit ini sa mga lugar nga ginsambit sa Biblia.

Paano ginhimo ang mga sensilyo sadto? Ang tinunaw nga metal halin sa hurno (1) ginabubo sa hurmahan sang mga sensilyo (2). Ang naporma nga mga sensilyo ginasal-ot sa tunga sang duha ka metal nga may nasinsil nga simbulo ukon laragway (3). Dayon ginamartilyo ini para magmarka ang laragway sa sensilyo (4). Bangod sa madasig nga proseso, masami nga wala nasentro ang laragway. Ginapainpain dayon ang mga sensilyo, ginatimbang para masigurado nga palareho ang balor, kag kon kinahanglanon, ginabuhinan ini sang sobra nga metal (5).

Mga Manugbaylo sing Kuarta, Manugsukot sing Buhis, kag Manugbangko

Sang una nga siglo C.E., ang mga sensilyo sa lainlain nga pungsod nakalab-ot sa Palestina. Halimbawa, ang mga nagalakbay pakadto sa templo sa Jerusalem nagadala sang ila mga sensilyo. Pero, isa lang ka klase sang sensilyo ang ginabaton nga buhis sa templo. Ginapataasan sang mga manugbaylo sing kuarta sa templo ang sukot nila sa mga nagapabaylo sang sensilyo. Ginpakamalaut ni Jesus ining sakon nga mga tawo. Ngaa? Bangod ginhimo nila ang balay ni Jehova nga “balay nga balaligyaan” kag “lungib sang mga kawatan.”—Juan 2:13-16; Mateo 21:12, 13.

 Nagabayad man sing mga buhis ang mga pumuluyo sang Palestina. Ang isa sini amo ang “buhis” nga ginpamangkot kay Jesus sang mga nagapamatok sa iya. (Mateo 22:17) May buhis man nga ginasukot sa mga dalan kag sa pag-import kag pag-eksport sang mga produkto. Ang mga manugsukot sing buhis sa Palestina kilala nga madaya, kag ginapakanubo sila sang mga tawo. (Marcos 2:16) Nagamanggaranon sila kay ginapataasan nila ang buhis nga ila ginasukot kag ginakuha ang sobra. Pero, ang pila ka manugsukot sing buhis, pareho ni Zaqueo, nagtuman kay Jesus kag wala na nagpangilkil. (Lucas 19:1-10) Subong, ang tanan nga gusto magsunod kay Jesus dapat mangin matinlo ang konsiensia sa tanan nga butang, lakip na sa pagnegosyo.—Hebreo 13:18.

Ang isa pa ka grupo amo ang mga manugbangko. Luwas sa pagbaylo sang kuarta, nagapahulam man sila kag nagabayad sing interes sa mga nagapuhunan ukon nagapatago sa ila. Ginsambit ni Jesus ang mga manugbangko sa iya ilustrasyon parte sa mga ulipon nga ginhatagan sing lainlain nga kantidad para inegosyo.—Mateo 25:26, 27.

Ang Husto nga Pagtamod sa Kuarta

Sa kalabanan nga lugar subong, nagatrabaho ang mga tawo para makabakal sang ila kinahanglanon. Matuod gihapon ang ginpasulat sang Dios kay Hari Solomon siniglo na ang nagligad: “Ang cuarta pangapin.” Pero nagsiling man si Solomon nga ang kaalam mas importante sangsa kuarta bangod “nagatipig [ini] sang kabuhi sang may iya sini.” (Manugwali 7:12) Ini nga kaalam makita sa Biblia.

Ginbuligan ni Jesus ang iya mga sumulunod nga tamdon sing balanse ang kuarta sang nagsiling sia: “Bisan pa may kabuganaan ang isa ka tawo ang iya kabuhi indi nagagikan sa mga butang nga ginapanag-iyahan niya.” (Lucas 12:15) Pareho sa mga sumulunod ni Jesus sang una, mapakita man naton ang kaalam kon gamiton naton sa husto nga paagi ang kuarta kag likawan nga higugmaon ini.—1 Timoteo 6:9, 10.

[Nota]

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 26]

 Mga Sensilyo sang Una

● Ang isa sa pinakagamay nga sensilyo sa Palestina sang unang siglo amo ang saway nga lepta. Duha ka lepta ang ginasueldo sa 15 minutos nga pagtrabaho. Mahimo nga duha ka lepta ang ginhulog sang balo nga babayi sa bahandian sang templo.—Marcos 12:42.

● Ang pilak nga drakma sensilyo sang mga Griego nga ginasueldo sa isa ka adlaw nga pagtrabaho. (Lucas 15:8, 9) Duha ka drakma ang ginabayad kada tuig sang tanan nga Judiyo nga lalaki bilang buhis sang templo.—Mateo 17:24.

● Ang pilak nga denario sensilyo sang mga Romano nga may laragway sang Cesar. Amo ini “ang bayad” sang tagsa ka Judiyo nga lalaki sang naggahom sa ila ang mga Romano. (Roma 13:7) Isa ka denario ang ginasueldo sa 12 ka oras nga pagtrabaho.—Mateo 20:2-14.

● Ang pilak nga siclo ginhimo sa siudad sang Tiro kag gingamit sa Palestina sang diri si Jesus sa duta. Mahimo nga mga siclo sang Tiro ang 30 ka “bilog nga pilak” nga ginbayad sang puno nga mga saserdote kay Judas Iscariote sa pagtugyan niya kay Jesus.—Mateo 26:14-16.

Aktual nga kadakuon sang mga sensilyo