Sa Krus Gid Bala Napatay si Jesus?

“ANG krus,” suno sa isa ka ensiklopedia, “amo ang pinakakilala nga simbulo sang Cristianismo.” Makita sa madamo nga painting kag art nga si Jesus nalansang sa krus. Ngaa kinaandan gid ini nga simbulo sa nagapangangkon nga mga Cristiano? Sa krus gid bala napatay si Jesus?

Madamo ang nagasiling nga nabase kuno ini sa Biblia. Halimbawa, suno sa Ang Biblia (PBS), sang ginlansang si Jesus, gin-insulto sia sang mga nakakita sa iya kag ginsilingan nga ‘manaug sa cruz.’ (Mateo 27:40, 42) Amo man sini sa iban nga translation sang Biblia. Ang Maayong Balita nga Biblia nagsiling parte kay Simon nga taga-Cirene: “Ginpilit nila sia sa pagpas-an sang krus ni Jesus.” (Marcos 15:21) Sa sini nga mga bersikulo, ang tinaga nga “krus” gin-translate halin sa Griego nga tinaga nga staurosʹ. May mabakod bala nga basihan ini nga translation? Ano gid ang kahulugan sang staurosʹ?

Krus Gid Man Bala?

Suno sa Griego nga iskolar nga si W. E. Vine, ang staurosʹ “nagakahulugan, ilabi na, sang isa ka tadlong nga haligi ukon usok. Diri ginalansang ang mga kriminal. Halin sang una, ang kahulugan sang nombre kag sang berbo nga stauroō, nga ilansang sa usok ukon poste, lain gid sa ginatudlo sang simbahan nga duha ka nagabangday nga kahoy.”

Ang The Imperial Bible-Dictionary nagsiling nga ang husto nga kahulugan sang staurosʹ amo ang “usok, tadlong nga poste, ukon haligi, nga puede bitayan sang bisan ano, ukon puede gamiton sa pagpangudal.” Nagsiling pa ang diksionaryo: “Halin sang una, bisan sa mga Romano ang crux (Latin, nga ginhalinan sang krus naton) isa ka tadlong nga poste.” Gani, indi katingalahan nga ang The Catholic Encyclopedia nagsiling: “Sigurado gid nga sang una ang krus isa lamang ka tadlong nga kahoy, nga ginpataliwis sa punta.”

Ang isa pa ka Griego nga tinaga, nga xyʹlon, gingamit man sang mga manunulat sang Biblia sa paglaragway sang instrumento nga ginlansangan kay Jesus. Suno sa A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament, ang xyʹlon “isa ka kahoy nga usok.” Nagsiling pa ini nga pareho sa staurosʹ, ang xyʹlon “isa lamang ka tadlong nga poste ukon usok diin ginalansang sang mga Romano ang ila mga palatyon.”

Parte sa sini, ang Binuhatan 5:30 sa Ang Biblia (PBS) nagsiling: “Ang Dios sang aton mga ginikanan nagbanhaw kay Jesus nga ginpatay ninyo paagi sa pagbitay sa kahoy [xyʹlon].” May mga bersion man nga nag-translate sang staurosʹ nga “krus,” pero nag-translate sang xyʹlon nga “kahoy.” Sa Biblia sang Katilingban sang mga Kristiano, ang Binuhatan 13:29 nagsiling parte kay Jesus: “Sang matuman nila ang tanan nga nasulat nahanungod sa  iya, gintaltal nila sia sa kahoy [xyʹlon] kag ginlubong sa lulobngan.”

Base sa kahulugan sang Griego nga mga tinaga nga staurosʹ kag xyʹlon, ang Critical Lexicon and Concordance, nga ginsambit kaina, nagsiling: “Ining duha ka tinaga wala nagahisanto sa krus subong, nga pirme naton makita sa mga piktyur.” Buot silingon, ang ginalaragway nga staurosʹ sang mga manunulat sang Ebanghelyo indi pareho sa ginatawag subong sang mga tawo nga krus. Gani, eksakto ang Bag-ong Kalibutan nga Badbad sang Cristianong Griegong Kasulatan nga naggamit sing ekspresyon nga “usok sang pag-antos” sa Mateo 27:40-42 kag sa iban pa nga bersikulo nga makita ang staurosʹ. Ang Complete Jewish Bible naggamit man sang ekspresyon nga “palatyan nga usok.”

Ginhalinan sang Krus

Kon wala nagasiling ang Biblia nga sa krus ginpatay si Jesus, ngaa ang tanan nga relihion nga nagapangangkon nga nagatudlo kag nagasunod sa Biblia—Katoliko, Protestante, kag Ortodokso—nagabutang sang krus sa ila mga simbahan kag ginagamit ini nga simbulo sang ila pagtuluuhan? Paano nangin popular ini nga simbulo?

Ang matuod, indi lamang ang mga tawo nga nagapati sa Biblia ang nagasimba sa krus. Bisan ang mga tawo sa wala pa ang “Cristiano” nga mga relihion kag wala nagapati sa Biblia nagasimba man sa krus. Ginapakita sang madamo nga libro parte sa relihion nga ang lainlain nga korte kag desinyo sang krus madugay na nga ginagamit sang mga tawo. Halimbawa, sa mga laragway sang mga dios kag mga diosa sang Egipto sang una, may makita pirme nga krus nga daw letra T nga may tipulon sa ibabaw. Ginatawag ini nga ansate, ukon korte uluyatan, nga krus kag ginapatihan ini nga simbulo sang kabuhi. Sang ulihi, ginbaton na ini nga krus kag pirme ginagamit sang Cristiano nga relihion nga nagsugod sa Egipto kag sang iban pa nga relihion.

Suno sa The Catholic Encyclopedia, “ang una nga korte sang krus amo ang ginatawag nga ‘gamma’ nga krus (crux gammata), nga mas kilala sang mga tawo sa katundan kag sang mga estudyante sang arkeolohiya sa Sanskrit nga ngalan nga swastika.” Gingamit man ini sang mga Hindu sa India kag sang mga Budhista sa bilog nga Asia kag makita gihapon sa mga dekorasyon sa sini nga mga lugar.

Wala mahibaluan kon san-o gid gingamit ang krus bilang simbulo sang mga “Cristiano.” Suno sa Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words: “Sa tungatunga sang ikatlo nga siglo A.D., ang mga simbahan naglisa, ukon nagpatiko, sang pila ka doktrina sang Cristiano nga pagtuluuhan. Para pauswagon  ang dungog sang apostata nga simbahan, ginbaton nila ang mga pagano bisan pa wala nagatuo sa panudlo sang mga Cristiano, kag gintugutan sila nga gamiton ang pagano nga mga tanda kag mga simbulo,” pati ang krus.

Ginsambit sang pila ka manunulat ang ginsiling ni Constantino, nga sumilimba sang dios nga adlaw. Sang 312 C.E., sa isa niya ka pagpakig-away, nakakita kuno sia sing krus sa adlaw upod ang halambalanon sa Latin nga “in hoc vince” (paagi sini magpangdaug). Sang ulihi, ining “Cristiano” nga simbulo ginbutang sa mga bandera, taming, kag mga hinganiban sang iya mga soldado. (May piktyur sa ubos.) Nagpakumbertir kuno si Constantino sa Cristianismo, pero nabawtismuhan lang sia pagligad sang 25 ka tuig, sang madali na lang sia mapatay. Ginduhaduhaan sang iban ang iya motibo. “Ginpakita niya nga ginbag-o niya ang Cristianismo suno sa magustuhan sang iya mga sakop bilang katoliko nga relihion [sa bilog nga kalibutan], kag indi tungod nakumbertir sia sang mga panudlo ni Jesus nga Nazaretnon,” siling sang libro nga The Non-Christian Cross.

Halin sadto, sarisari na ang porma kag desinyo sang krus. Halimbawa, suno sa The Illustrated Bible Dictionary, ang ginatawag nga krus ni St. Anthony “daw letra nga T, nga ginapatihan sang madamo nga naghalin sa letra nga tau nga simbulo sang dios nga si Tammuz [sang mga Babilonianhon].” Ara man ang krus ni St. Andrew, nga daw letra nga X. Ang isa pa gid amo ang kinaandan nga krus nga ang nagabangday nga bahin mas manubo. Gintawag ini nga Latin nga krus, nga amo ang “ginpatihan nga porma sang krus diin napatay ang aton Ginuo.”

Kon Ano ang Pagpati sang Unang Siglo nga mga Cristiano

Ginapakita sang Biblia nga sang unang siglo, madamo sang mga tagpalamati ni Jesus ang nangin tumuluo kag nagbaton sang pagtubos paagi sa iya kamatayon. Sa tapos mawalihan ni apostol Pablo ang mga Judiyo sa Corinto, kag ginpamatud-an sa ila nga si Jesus amo ang Cristo, ang Biblia nagsiling nga “si Crispo nga nagadumala nga opisyal sang sinagoga nangin tumuluo sa Ginuo, kag subong man ang iya bug-os nga panimalay. Kag madamo sa mga taga-Corinto nga nakabati ang nagtuo kag nagpabawtismo.” (Binuhatan 18:5-8) Wala nagsiling si Pablo nga may simbulo ukon imahen nga dapat gamiton sa ila pagsimba. Sa baylo, ginsugo niya ang pareho niya nga mga Cristiano nga ‘magpalagyo gikan sa idolatriya’ kag sa bisan ano nga halin sa pagano nga pagsimba.—1 Corinto 10:14.

Ang mga istoryador kag mga researcher wala sing nakita nga ebidensia nga naggamit sing krus ang mga Cristiano sang una. Sa libro nga History of the Cross, ginsambit ang pamangkot sang manunulat sang ika-17 nga siglo: “Malipay ayhan magtan-aw ang ginhimaya nga si Jesus kon simbahon sang Iya mga disipulo ang imahen sang instrumento nga gingamit sa pagpatay, nga sa sini [kuno] nagbatas Sia kag nag-antos nga wala sing sala, kag nagtamay sang kahuluy-an?” Ano ang imo sabat?

Indi kinahanglan ang mga butang ukon mga imahen para batunon sang Dios ang pagsimba. “Ano ang pagsinanto sang templo sang Dios sa mga idolo?” pamangkot ni Pablo. (2 Corinto 6:14-16) Wala sing mabasa sa Biblia nga dapat maggamit ang mga Cristiano sa ila pagsimba sang instrumento nga pareho sang ginlansangan kay Jesus.—Basaha man ang Mateo 15:3; Marcos 7:13.

Gani, ano ang tanda sang matuod nga mga Cristiano? Indi ang krus ukon bisan ano nga simbulo, kundi ang gugma. Ginsilingan ni Jesus ang iya mga sumulunod: “Nagahatag ako sa inyo sang isa ka bag-o nga sugo, nga maghigugmaanay kamo; subong nga ako nagahigugma sa inyo, maghigugmaanay man kamo. Paagi sa sini ang tanan makahibalo nga kamo mga disipulo ko, kon nagahigugmaanay kamo.”—Juan 13:34, 35.

[Blurb sa pahina 19]

Ang ginalaragway nga staurosʹ sang mga manunulat sang Ebanghelyo indi pareho sa ginatawag subong sang mga tawo nga krus

[Retrato sa pahina 18]

Ika-17 nga siglo nga drowing sang pagbitay sa staurosʹ, halin sa Lipsius’ “De Cruce”

[Retrato sa pahina 19]

Painting sa pader sang mga Egiptohanon (mga ika-14 nga siglo B.C.E.) nga may ansate nga krus, simbulo sang kabuhi

[Credit Line]

© DeA Picture Library / Art Resource, NY

[Retrato sa pahina 19]

Ang gamma nga krus sa Laxmi Narayan Hindu Temple

[Picture Credit Line sa pahina 20]

From the book The Cross in Tradition, History, and Art (1897)