Dapat Mo Bala Tun-an ang Hebreo kag Griego?

ANG kalabanan nga bahin sang Biblia ginsulat sa Hebreo kag Griego. * Ang mga manunulat nga naggamit sini nga mga lenguahe gingiyahan sang balaan nga espiritu sang Dios. (2 Samuel 23:2) Gani, ang mensahe nga ila ginsulat, masiling nga “gintuytuyan sang Dios.”—2 Timoteo 3:16, 17.

Pero ang kalabanan nga tawo subong nga nagabasa sang Biblia indi makaintiende sang Hebreo ukon Griego. Gani, nagabasa sila sang mga Biblia nga ginbadbad ukon gin-translate sa ila lenguahe. Siguro amo man sini ang ginahimo mo. Bangod ini nga mga badbad wala gingiyahan sang Dios, mahimo mamangkot ka, ‘Maintiendihan ko bala ang Biblia paagi sa sini nga mga badbad ukon dapat ko gid bala tun-an ang Hebreo kag Griego?’

Mga Butang nga Dapat Binagbinagon

Antes mo sabton ini nga pamangkot, dapat mo anay binagbinagon ang pila ka butang. Una, bisan pa makaintiende ka sang dumaan nga Hebreo ukon Griego, indi buot silingon nga maintiendihan mo na dayon ang mensahe sang Biblia. Ginsilingan ni Jesus ang mga Judiyo sang panahon niya: “Ginausisa ninyo ang Kasulatan, bangod nagahunahuna kamo nga paagi sa sini makatigayon kamo sang kabuhi nga walay katapusan; kag ini mismo ang nagapanaksi tuhoy sa akon. Apang indi ninyo luyag magkari sa akon agod makatigayon kamo sang kabuhi.” (Juan 5:39, 40) Ano ang problema sa ila? Indi bala nila maintiendihan sing maayo ang Hebreo? Makaintiende sila, pero si Jesus nagsiling: “Nahibaluan ko gid nga wala kamo sing gugma sa Dios.”—Juan 5:42.

Ginsilingan man ni apostol Pablo ang mga Cristiano nga nagahambal sing Griego sa dumaan nga siudad sang Corinto: “Ang mga Judio indi magtuo kon wala sing milagro nga makita, kag ang mga Griego, ginatimbang-timbang nila kon ang ginatudlo sa ila nagakomporme sa ila ginasiling nga kaalam. Pero kami iya, ginawali namon si Cristo nga ginlansang sa [usok]. Ini nga pagwali indi mabaton sang mga Judio kag kabuangan para sa mga  indi Judio.” (1 Corinto 1:22, 23, Ang Pulong sang Dios) Kon amo, indi buot silingon nga kon makahibalo ka maghambal sang Hebreo ukon Griego, batunon mo na dayon ang mensahe sang Pulong sang Dios.

Ikaduha, bisan makahambal ang pila ka tawo subong sang moderno nga Hebreo ukon Griego, ini nga mga lenguahe lain gid sangsa dumaan nga Hebreo kag Griego nga gingamit sa pagsulat sang Biblia. Ang kalabanan nga nagahambal sang Griego subong nabudlayan mag-intiende sang dumaan nga Griego. Ngaa? Bangod gin-islan na ang daan nga mga termino kag madamo sa mga tinaga nga ginagamit subong nga lain na ang kahulugan. Halimbawa, ang tinaga nga ginbadbad “matahom” sa Binuhatan 7:20 kag Hebreo 11:23, nagakahulugan sing “kaladlawan” sa moderno nga Griego. Dugang pa, nagbag-o gid ang grammar kag pagplastar sang mga tinaga.

Bisan pa tun-an mo ang moderno nga Hebreo ukon Griego, indi buot silingon nga mas maintiendihan mo ang Biblia sa orihinal nga lenguahe sini. Kinahanglan mo gihapon ang mga diksionaryo kag mga libro sa grammar para mahibaluan mo kon paano ginagamit ini nga lenguahe sang panahon nga ginsulat ang Biblia.

Ikatlo, mabudlay gid magtuon sing bag-o nga lenguahe. Bisan daw kahapos lang magtuon sing pila ka tinaga sa umpisa, tinuig pa kag matun-an mo ang lainlain nga kahulugan sang mga tinaga sang iban nga lenguahe. Matuod gid ang ginasiling sang madugay na nga hulubaton, Ang diutay nga ihibalo makapalain. Paano?

Ano ang Kahulugan sang Tinaga?

May namangkot na bala sa imo kon ano ang kahulugan sang isa ka tinaga sa inyo lenguahe? Indi bala kon kaisa mabudlay ini sabton? Ngaa? Kay ang isa ka tinaga mahimo nga may lainlain nga kahulugan. Mahimo nga silingon mo sia nga gamiton ini nga tinaga sa sentence para mahibaluan mo kon ano gid ang kahulugan sini. Halimbawa, kon pamangkuton ka kon ano sa Hiligaynon ang Ingles nga tinaga nga “iron,” mahimo ihatag mo ang lainlain nga kahulugan. Mahimo isiling mo nga isa ini ka plantsa, salsalon, kadena, ukon isa ka sahi sang bitamina. Puede mo man gamiton ini nga tinaga kon plantsahon ang bayo. Ang ekspresyon nga “iron out,” nagakahulugan naman nga solbaron ang problema. Ti, diin gid bala diri ang husto?

Mahimo makabulig sa imo ang diksionaryo para mahibaluan ang tanan nga kahulugan sang isa ka tinaga. Ginalista pa gani sang iban nga diksionaryo ang mga kahulugan sini sing pasunod, suno sa kon ano ang pirme nga ginagamit. Pero ang bilog nga sentence makabulig sa imo nga mahibaluan kon ano gid ang matuod nga kahulugan. Sa pag-ilustrar: Ibutang ta nga may diutay ka nga nahibaluan sa medisina kag gusto mo mahibaluan kon ano ang imo masakit base sa mga sintomas nga imo ginabatyag. Kon magtan-aw ka sa medical dictionary, mabasa mo nga base sa imo mga sintomas, 90 porsiento ang posibilidad nga amo sini ang imo masakit, pero 10 porsiento ang posibilidad nga lain gali. Gani, dapat nga mangusisa ka sing dugang pa para mahibaluan mo kon ano gid ang imo masakit. Sing kaanggid, bisan pa 90 porsiento ang posibilidad nga amo sini ang kahulugan sang isa ka tinaga, mahimo nga indi mo gihapon maintiendihan ang imo ginabasa kon lain gali ang kahulugan sini. Gani, dapat mo pa gid usisaon ang konteksto para mahibaluan ang matuod nga kahulugan sang tinaga.

Kon ginatun-an mo ang mga tinaga nga ginagamit sa Biblia, kinahanglan mo man nga hibaluon ang konteksto sini. Halimbawa, ang tinaga nga masami ginabadbad “espiritu” mahimo may lainlain nga kahulugan depende sa konteksto sini. Kon kaisa,  ginabadbad ini nga “hangin.” (Exodo 10:13; Juan 3:8) Sa iban naman nga konteksto, nagakahulugan ini nga puersa sang kabuhi nga ara sa tanan nga buhi nga mga tinuga, kaangay sang tawo kag sapat. (Genesis 7:22; Salmo 104:29; Santiago 2:26) Ang indi makita nga mga tinuga sa langit ginatawag nga mga espiritu. (1 Hari 22:21, 22; Mateo 8:16) Ang gahom sang Dios gintawag man nga balaan nga espiritu. (Genesis 1:2; Mateo 12:28) Ini nga tinaga nagapatuhoy man sa panimuot, disposisyon, emosyon, ukon panghunahuna nga ginapakita sang isa ka grupo sang mga tawo.—Josue 2:11; Galacia 6:18.

Bisan pa ang Hebreo kag Griego nga diksionaryo makahatag sang lainlain nga kahulugan, ang konteksto sang tinaga makabulig sa imo nga mahibaluan ang nagakaigo nga kahulugan sini. * Gani dapat mo gid hibaluon ang konteksto kon nagabasa ka sing Biblia sa orihinal nga lenguahe ukon sa isa ka badbad sa inyo lenguahe.

Sala Bala Maggamit sang Isa ka Badbad?

Ang iban nagtuon gid sang Hebreo ukon Griego nga lenguahe nga gingamit anay sa pagsulat sang Biblia. Wala gid sila nanugon sa ila mga panikasog bisan pa nahibaluan nila nga limitado lang ang ila naintiendihan. Nanamian gid sila magbasa sang Biblia sa orihinal nga lenguahe sini. Kon indi mo ini mahimo, untatan mo bala ang pagpangita sing kamatuoran sa Biblia? Indi gid! Binagbinaga ang pila ka rason.

Una, puede mo gamiton ang isa ka badbad sang Biblia. Ang mga manunulat gani sang Cristianong Griegong Kasulatan, ukon Bag-o nga Testamento, naggamit man sang Griego nga badbad sang nagkutlo sila sang pila ka teksto sa Hebreo nga Kasulatan. * (Salmo  40:6; Hebreo 10:5, 6) Bisan nagahambal sila sang Hebreo kag puede nila gamiton ang orihinal nga Hebreong Kasulatan, mas nanamian sila maggamit sing badbad sadto nga mga teksto kay amo ato ang mas maintiendihan sang kalabanan.—Genesis 12:3; Galacia 3:8.

Ikaduha, bisan pa maintiendihan sang isa ang mga lenguahe nga gingamit sa pagsulat sang Biblia, ang mabasa lamang niya amo ang badbad sang mga pulong ni Jesus. Ngaa? Kay ang mga ginsiling ni Jesus sa Hebreo, ginsulat sang mga manunulat sang Ebanghelyo sa Griego. * Gani, dapat binagbinagon sang isa ang buot silingon sini kon nagahunahuna sia nga may pinasahi sia nga kaalam bangod mabasa niya ang orihinal nga mga sinulatan. Gintipigan ni Jehova ang mga pulong ni Jesus sa lenguahe nga maintiendihan sadto nga tion. Gani, masiling naton nga indi importante ang lenguahe kon nagabasa kita sang Biblia. Ang importante nga maintiendihan naton ang Pulong sang Dios kag maaplikar ini sa aton kabuhi.

Ikatlo, ang “maayong balita” nga nasulat sa Biblia dapat ipahibalo sa mapainubuson nga mga tawo “sa tagsa ka pungsod kag tribo kag hambal kag katawhan.” (Bugna 14:6; Lucas 10:21; 1 Corinto 1:27-29) Nagakatabo na ini kay mabasa na subong sang madamo nga tawo ang katuyuan sang Dios sa Biblia sa ila mismo lenguahe. Indi na kinahanglan nga magtuon pa sila sing bag-o nga lenguahe kay may mapilian na sila nga lainlain nga badbad sa madamo nga lenguahe. *

Gani paano ka makasiguro nga naintiendihan mo ang kamatuoran nga nabasa mo sa Biblia? Nakita sang mga Saksi ni Jehova nga kon tun-an mo ang Biblia topiko por topiko kag binagbinagon ang konteksto sini, maintiendihan mo ang mensahe sa Pulong sang Dios. Halimbawa, kon tun-an nila ang topiko sa “Pag-asawahay,” ginabasa nila ang mga teksto parte sini. Sa sina nga paagi, ginapakita nila kon paano nagabuligay ang mga teksto sa Biblia para ipaathag ang isa ka topiko. Tilawi bala nga magtuon ka sa Biblia upod sa mga Saksi ni Jehova kay wala man ini sing bayad. Bisan ano man ang imo lenguahe, luyag sang Dios nga “ang tanan nga sahi sang mga tawo maluwas kag makadangat sa sibu nga ihibalo tuhoy sa kamatuoran.”—1 Timoteo 2:4; Bugna 7:9.

[Mga Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 22]

Ang Septuagint

Sang tion ni Jesus kag sang mga apostoles, ang Griegong Septuagint pirme ginagamit sang mga Judiyo nga nagahambal sing Griego. Isa ini ka badbad sang Hebreo nga Kasulatan sa Griego. Talalupangdon gid ang Septuagint indi lamang bangod una ini nga badbad sang Balaan nga Kasulatan, kundi bangod daku ini kaayo nga proyekto. Ginsugdan ini sang isa ka grupo sang mga manugbadbad sang ikatlo nga siglo B.C.E., pero gintapos ini sang iban nga mga manugbadbad pagligad sang sobra sa isa ka gatos ka tuig.

Gingamit dayon sang una nga mga Cristiano ang Septuagint agod pamatud-an nga si Jesus amo ang Cristo, ang ginsaad nga Mesias. Nagmadinalag-on gid sila, amo nga ginkabig sang iban ang Septuagint nga badbad sang mga “Cristiano.” Gani, wala na ini gingamit sang mga Judiyo kag naghimo sila sing bag-o nga mga badbad sa Griego. Ang isa sini amo ang badbad sang Judiyo nga proselita nga si Aquila sang ikaduha nga siglo C.E. Ang isa ka iskolar nagsiling nga “wala ginapaabot” nga sa bug-os nga Griegong badbad ni Aquila, makita ang ngalan sang Dios, nga Jehova, sa dumaan nga Hebreong mga letra.

[Credit Line]

Israel Antiquities Authority

[Mga Retrato sa pahina 23]

Importante nga basahon naton ang Biblia sa lenguahe nga maintiendihan naton kag iaplikar ini sa aton kabuhi