Palihug sugiri kami sang imo ginapatihan sang una.

Ang akon amay natawo sa India, kag Indian man ang akon iloy, pero natawo sia sa Uganda. Ginasunod gid nila ang mga kustombre sang Hindu. Ikaduha ako sa tatlo ka mag-ulutod. Nagaistar kami sa Nairobi, Kenya, kag madamo nga Hindu ang nagaistar malapit sa amon.

Ngaa interesado ka gid sa siensia?

Nanamian gid ako sa mga sapat, kag pirme kami nagataklad sa bukid kag nagakamping sadto upod sa akon mga abyan para makita ang dalayawon nga mga tinuga sa talon. Sang primero, gusto ko magkuha sang kurso parte sa pag-opera sa mga sapat. Pero sang nakagradweyt ako sa kolehiyo sa Nairobi, nagkadto ako sa England para magtuon parte sa mga balatian sa utok sa University of London. Sang ulihi, nangin espesyalista ako sa pagtuon parte sa utok sang tawo.

Ang imo bala gin-eskwelahan may epekto sa imo pagtuluuhan?

Huo. Samtang nagadamo ang akon natun-an sa siensia, mas nabudlayan ako magpati sa mga ginapatihan kag mga tradisyon sang Hindu, ilabi na ang pagsimba sa mga sapat kag mga imahen.

Ngaa nagpati ka sa ebolusyon?

Sang bata pa ako, madamo nga tawo sa amon lugar ang nagapati nga ang ebolusyon sang tawo nagsugod sa Aprika, kag pirme namon ini ginaistoryahan sa eskwelahan. Gintudluan man kami sang amon mga manunudlo kag mga propesor sa unibersidad nga ang tanan nga respetado nga mga sientipiko nagapati gid sa ebolusyon.

 Ngaa ginbinagbinag mo liwat ang ginhalinan sang kabuhi?

Pila pa lang ka tuig nga nagatuon ako sing biology kag anatomy sang ginsugiran ako sang isa man ka estudyante sang iya mga natun-an parte sa Biblia sa mga Saksi ni Jehova. Gusto ko man ini mahibaluan. Gani sang ginhiwat sang mga Saksi ang ila asembleya sa amon eskwelahan sa kolehiyo sa Nairobi, nagtambong ako. Sang ulihi, ginpaathag sa akon sang duha ka Saksi nga misyonera ang pila ka panudlo sang Biblia. Ang ila pagpati parte sa Dakung Desinyador, nga nagasabat sa importante nga mga pamangkot sa kabuhi, indi uluistorya lang. Para sa akon, may basihan gid ini.

Nagluya bala ang imo pagpati sa pagpanuga bangod sa imo ineskwelahan?

Wala gid! Samtang nagatuon ako sing anatomy nakita ko nga maayo gid kag komplikado ang pagkadesinyo sang buhi nga mga butang. Kon may magsiling nga ining tama ka komplikado nga butang natabuan lang, indi gid ako magpati.

Makahatag ka bala sing halimbawa?

Sugod pa sang dekada 70, ginatun-an ko na ang parte sa utok sang tawo, kag pirme gid ako nagadayaw sa sining dalayawon nga bahin sang lawas. Amo ini ang sentro sang hunahuna kag memorya kag ang nagakontrol sang madamo nga pagpanghikot sang lawas. Amo man ini ang nagakontrol sang aton mga igbalatyag, nga nagahangop sang impormasyon halin sa gua kag sa sulod sang lawas.

Nagapanghikot ang aton utok bangod sa komplikado kag masibod nga mga neuron, ang panguna nga mga selula sa utok. Ang utok sang tawo may binilyon ka neuron, nga nagakomunikar sa isa kag isa paagi sa malaba nga mga fiber nga ginatawag mga axon. Paagi sa mga axon, ang isa ka neuron may linibo ka koneksion pakadto sa iban nga neuron paagi sa nagasanga nga mga fiber nga ginatawag mga dendrite. Gani, tama gid kadamo ang koneksion sa utok sang tawo! Dugang pa, ining tama kadamo nga neuron kag mga dendrite indi magamo kundi organisado. Dalayawon gid ini nga “pag-angtanay.”

Puede mo bala ini mapaathag?

Ini nga pag-angtanay nagauswag sa organisado gid nga paagi samtang nagadaku ang lapsag sa sulod sang tiyan kag sa tapos sia mabun-ag. Ginaangot sang mga neuron ang mga fiber pakadto sa ila target nga mga neuron nga pila lang ka sentimetro ang kalayuon—malayo na ini nga distansia kon sa mga selula. Pero ang target nga angtan sang fiber indi lang basta espesipiko nga selula kundi espesipiko nga parte sang selula.

Samtang nagasanga ang bag-o nga fiber halin sa neuron, ginagiyahan ini sang kemikal nga daw nagasiling sa iya nga “pundo,” “lakat,” ukon “liko” asta nga makalab-ot ini sa iya target. Kon wala sing maathag nga mga instruksion, ang nagasanga nga mga fiber magatalang. Ang bilog nga proseso tama gid ka organisado, nga nagsugod sa mga instruksion nga nasulat sa aton DNA.

Pero indi pa gid naton mahangpan sing bug-os kon paano nagaporma kag nagapanghikot ang utok, pareho sang kon paano ini nagatipon sing mga impormasyon, nagapagua sing emosyon, kag kon paano ini nagapamensar. Para sa akon, ang pagpanghikot pa lang sang utok—luwas pa sa pagkadalayawon sini kag kon paano ini nagaporma—nagapamatuod nga may panghunahuna nga mas maalam gid sangsa aton.

Ngaa nangin isa ka sa mga Saksi ni Jehova?

Ginpamatud-an sa akon sang mga Saksi nga ang Biblia Pulong sang Dios. Halimbawa, ang Biblia indi libro parte sa siensia, pero kon may ginasambit ini parte diri, husto gid ini pirme. Dugang pa, nagakatuman gid ang mga tagna sini. Nagabulig man ini nga mangin maayo ang kabuhi sang isa nga nagasunod sa mga panudlo sini. Ako mismo ang isa sa mga pamatuod sina. Sugod sang nangin isa ako ka Saksi ni Jehova sang 1973, nagpagiya na ako sa Biblia. Gani, malipayon kag may direksion na ang akon kabuhi.