LARAWAN SANG KASAYSAYAN
Mga Mando nga Nagtunga sang mga Kontinente
Sang magbalik si Christopher Columbus sang 1493 halin sa iya una nga paglakbay sa kadutaan sang Amerika, wala mag-ugyunay ang hari sang Espanya kag ang hari sang Portugal kon sin-o ang dapat magkontrol sang negosyo kag magpanakop sang bag-o nadiskobre nga mga lugar. Ginpaabot sang Espanya nga ang papa nga si Alexander VI amo ang magahusay sini nga problema.
GINTUNGA SANG MGA HARI KAG MGA PAPA ANG MGA KONTINENTE
Nakadesisyon na ang Espanya, ang Portugal, kag ang mga Papa kon sin-o ang magapanag-iya sang madiskobre nga kadutaan. Sang 1455, ginhatagan ni Papa Nicholas V ang mga Portuges sing kinamatarong nga sila lang ang maglagulad sa kadutaan kag sa mga isla sa Baybayon sang Aprika sa Atlantiko agod angkunon nila ang bisan ano nga makita nila didto. Sang 1479, sa Treaty of Alcáçovas, ginsurender ni Afonso V sang Portugal kag sang iya anak nga si Prinsipe John kay Ferdinand kag kay Isabella sang Espanya ang kinamatarong sa paggahom sa Canary Islands. Bilang kabaylo sini, ginkilala sang Espanya ang monopoliya sang Portugal sa negosyo sa Aprika kag ang kinamatarong sini sa paggahom sa Azores, Cape Verde Islands, kag sa Madeira. Pagligad sang duha ka tuig, ginpabakod liwat ni Papa Sixtus IV ini nga kasugtanan, nga nagasiling nga ang bag-o madiskobre nga mga lugar sa bagatnan kag sidlangan sang Canary Islands iya sang Portugal.
Pero, nagsiling si John nga ginatawag subong nga John II sang Portugal, nga ang kadutaan nga nadiskobre ni Columbus iya sang Portugal. Wala magsugot sa sini ang mga monarkiya sang Espanya, gani nag-apelar sila sa bag-o nga papa nga si Alexander VI, nga hatagan sila sing kinamatarong sa pagsakop sa mga lugar nga nadiskobre ni Columbus kag himuon nila ini nga mga Cristiano.
Paagi sa isa lang ka pirma, gintunga ni Papa Alexander VI ang mga kontinente
Bilang sabat, naghimo si Alexander sing tatlo ka opisyal nga mando. Ang una, “paagi sa awtoridad sang Labing Gamhanan nga Dios,” ginhatagan ang Espanya sing kinamatarong nga sila lang ang magapanag-iya sa bag-o nga mga teritoryo. Ang ikaduha, nagbutang sing dulunan sa aminhan pabagatnan nga may kalabaon nga mga 560 ka kilometro sa katundan sang Cape Verde Islands. Nagsiling si Alexander nga ang tanan nga duta nga nadiskobre na, ukon madiskobre pa sa katundan sini nga dulunan, iya sang Espanya. Paagi sa isa lang ka pirma, gintunga sang papa ang mga kontinente! Ang iya ikatlo nga mando nagpasangkad pa sang impluwensia sang Espanya pasidlangan asta sa India. Siempre, naakig sa sini si Hari John kay ang iya mga sakop bag-o lang sadto nagmadinalag-on sa paglibot sa punta sang Aprika, gani nagsangkad ang monopoliya sang Portugal asta sa Indian Ocean.
ANG BAG-O NGA LINYA SA MAPA
Indi ugyon si John kay Alexander, * gani nagdirekta sia kanday Ferdinand kag Isabella. “Bangod nahadlok ining mga monarkiya sang Espanya sa mapintas nga mga Portuges kag masako sila sa pagkontrol sa lainlain nga mga lugar sa kadutaan sang Amerika (New World), nagpasugot sila sa ila ginhimo nga kasugtanan,” siling sang awtor nga si William Bernstein. Gani sang 1494, ang kasugtanan nga ginsunod sa ngalan sang isa ka banwa sa Espanya ginpirmahan sa Tordesillas.
Ginsunod sang Treaty of Tordesillas ang dulunan sa aminhan pabagatnan nga ginhimo ni Alexander pero ginpasangkad pa nila ini kag ginhimo nga 1,480 ka kilometro pakatundan. Dapat kuntani nga ang bug-os nga Aprika kag ang Asia “ginapanag-iyahan” sang Portugal kag ang kadutaan sang Amerika iya sang Espanya. Apang bangod sini nga pagpasangkad, ang daku nga bahin sang wala pa sadto madiskobre nga duta nga sang ulihi gintawag nga Brazil nagkadto sa teritoryo sang Portugal.
Ang mga mando nga naghatag sing awtoridad sa Espanya kag Portugal sa pagpanag-iya kag pagdepensa sa bag-o matigayon nga kadutaan gingamit nga basihan sa pagpinatyanay. Wala lamang ginsikway sini nga mga desisyon ang kinamatarong sang mga tawo sa sadto nga mga duog—nga nagdul-ong sa pagsakop kag paghingalit sa ila—kundi nagresulta man ini sa pag-agaway sang mga pungsod sing mga teritoryo sa kadagatan sa sulod sang mga siglo.
^ par. 9 Para sa dugang nga impormasyon tuhoy sa sining korap nga papa, basaha ang artikulo nga “Si Alexander VI