INDI lang si Kari ang nakaeksperiensia sini. Suno sa isa ka institusyon sa kapagros sa hunahuna sa United Kingdom, 1 sa 5 ka trabahador didto ang nagsiling nga nagmasakit sila tungod sa stress, kag ang sobra nga stress nagpahibi sa 1 sa 4 ka trabahador sa ila mismo ulubrahan. Sang nag-usmod ang ekonomiya sang 2009, nagdamo man ang ginresetahan sang mga antidepressant.

Ano ang nagapa-stress sa imo?

• Wala sing kasiguruhan—sa kuarta ukon iban pa

• Masako nga rutina

• Indi paghangpanay

• Makahaladlok nga eksperiensia

Ano ang epekto sang stress sa imo?

• Balatian

• Kalapyo sa emosyon

• Indi makatulog

• Depresyon

• Nagakaguba nga kaangtanan

Ginapaandar sang stress ang isa ka pinasahi nga sistema sang imo lawas nga magamit  mo sa tion sang emerhensia. Nagapagua ini sang mga hormone nga nagapadasig sang imo pagginhawa, pitik sang tagipusuon, kag nagapataas sang imo presyon. Amo man ang nareserba nga selula sang dugo kag glucose nagapanalaytay sa imo mga ugat. Ining sunodsunod nga proseso nagahanda sa imo para maatubang ang nagapa-stress sa imo. Kon madula na gani ini, ang imo lawas mahimo magbalik sa normal. Pero kon indi ini madula, mahimo nga mabalaka kag makulbaan ka gihapon, pareho sang motor nga wala untat sa pagrebolusyon. Gani importante nga mahibaluan mo kon paano kontrolon ang stress para sa imo pisikal kag mental nga kapagros.

Indi gid man makahalalit ang stress. Nagsiling ang American Psychological Association: “Ang stress nga ginaatubang sang tawo daw pareho sa tension sang kuwerdas sang byolin: kon tam-an ini ka halog, indi manami ang musika; kon sobra naman ini kahugot, matingil ini ukon madali mabugto ang kuwerdas. Ang sobra nga stress mahimo makapatay, pero kon hustuhan lang ini mahimo nga makabulig nga mangin mas maayo ang kabuhi. Ang isyu amo nga kon paano ini kontrolon.”

Dugang pa, lainlain ang kinaiya kag kapagros sang tawo. Amo nga may butang nga nagapa-stress sa isa kag wala naman nagapa-stress sa iban. Kon ang imo regular nga rutina nagapakulba sa imo amo nga indi ka na makarelaks ukon indi mo na maatubang ang panalagsa nga emerhensia, mahimo nga sobra na ang imo stress.

Para “mapahaganhagan” ang sobra nga stress, ang iban nagainom, nagadroga, ukon nagapanigarilyo. Ang iban naman kaon lang nga kaon ukon ginalingaw ang ila kaugalingon sa pagtan-aw sang TV ukon pagkompyuter—ang mga hilikuton nga indi makapahaganhagan sang stress, kundi mahimo nagapalala pa. Gani, paano naton makontrol ang stress?

Madamo ang nakakontrol sang ila stress paagi sa pag-aplikar sang praktikal nga mga laygay sang Biblia. Makabulig gid man bala sa imo ang masaligan nga mga laygay sini? Binagbinaga ini paagi sa pag-usisa sang apat ka ginahalinan sang stress.

 1 WALA SING KASIGURUHAN

Wala sang bisan isa sa aton nga may kasiguruhan. Pareho sang ginasiling sang Biblia, “ang tion kag ang kahigayonan nagakahanabu sa [aton] tanan.” (Manugwali 9:11) Paano mo mabatuan ang pagbatyag sang pagkawalay kasiguruhan? Tilawi ini.

• Isugid ang imo ginakabalak-an sa imo masaligan nga kapamilya ukon abyan. Ginapakita sang mga pagtuon nga ang suporta sang mga hinigugma nagahatag pirme sing proteksion batok sa mga balatian bangod sa stress. Matuod gid nga “ang isa ka abyan nagahigugma sa tanan nga tion, kag ang isa ka utud natawo tungud sa kapiotan.”—Hulubaton 17:17.

• Indi paghunahunaa nga pirme lang may malain nga matabo. Magapaluya lang ini sa imo. Kag mahimo nga indi man matabo ang imo ginakahadlukan! Amo nga nagasiling ang Biblia: “Indi gid kamo magkabalaka tuhoy sa masunod nga adlaw, kay ang masunod nga adlaw may kaugalingon nga mga kabalaka.”—Mateo 6:34.

• Magsalig sa gahom sang pangamuyo. ‘Itugyan ninyo sa Dios ang tanan ninyo nga kabalaka, bangod nagaulikid sia sa inyo,’ siling sang 1 Pedro 5:7. Ginapakita sang Dios ang iya pagtatap sa aton paagi sa paghatag sa aton sing kalinong sa hunahuna kag pagpasalig sa aton nga ‘indi gid niya pagbayaan’ ang mga sinsero nga nagapangayo sa iya sing paumpaw kag suporta sa mabudlay nga tion.—Hebreo 13:5; Filipos 4:6, 7.

2 MASAKO NGA RUTINA

Ang makakalapoy nga rutina sang pagbiyahe, pag-obra, pagtuon, ukon pag-atipan sang kabataan ukon tigulang nga mga ginikanan nagapadugang sang aton stress. Pero, indi man puede nga untatan naton ang pila sa sini. (1 Timoteo 5:8) Gani, ano ang mahimo mo para mapahaganhagan ini?

• Magpain sang tion para magrelaks kag magpahuway sing maayo. Nagasiling ang Biblia: “Maayo pa ang isa ka tapnay nga may kalinong sang sa duha ka tapnay nga may kabudlayan kag pagpanikasug sa hangin.”—Manugwali 4:6.

• Maghimo sang realistiko nga mga tulumuron, kag magkabuhi sing simple. (Filipos 1:10) Binagbinaga kon paano mapasimple ang imo kabuhi, mahimo paagi sa pagbuhin sang imo galastuhan ukon tion sa pag-obra.—Lucas 21:34, 35.

Si Kari, nga ginsambit kaina, nag-usisa liwat sang iya kabuhi. “Narealisar ko nga daw kaugalingon ko lang ang akon ginapensar,” sulat niya. Ginbaligya niya ang iya negosyo kag nangita sang obra nga makahatag sa iya sang dugang nga tion sa ila balay. “Medyo nagsimple gid man ang amon paagi sang pagkabuhi,” siling niya, “pero wala na kami nagaka-stress pirme sang akon asawa, kag madamo na ang amon tion para sa amon pamilya kag mga abyan. Indi ko gid pag-ibaylo ang kalinong sa hunahuna nga ginabatyag ko subong sa bisan ano nga negosyo.”

 3 INDI PAGHANGPANAY

Ang indi paghangpanay, ilabi na sa ulubrahan, makapa-stress gid. Kon amo sini ang imo naeksperiensiahan, madamo ka sang puede mahimo nga makabulig sa imo.

• Kon may nagapaakig sa imo, tinguhai nga magkalma. Indi na pagdabuki ang kalayo. “Ang mahomok nga panalabton nagapalugpay sang kasingkal, apang ang matigdas nga polong nagapaibwal sang kaakig,” siling sang Hulubaton 15:1.

• Tinguhai nga solbaron ang indi paghangpanay nga kamohanon lang kag sa matinahuron nga paagi, nga nagapadungog sa iya.—Mateo 5:23-25.

• Tinguhai nga ibutang ang imo kaugalingon sa iya nga lugar. Ina nga panghunahuna “nagapakuli sa [aton] sa pagpangakig.” (Hulubaton 19:11) Makabulig man ini sa aton nga makita kon ano ang pagtamod sang iban sa aton.

• Tinguhai nga magpatawad. Luwas nga maayo ang pagpatawad, epektibo man ini nga bulong. Suno sa report sang 2001 nga pagtuon, “ang indi pagpatawad” nagaresulta sa “mas mataas” nga presyon kag mas madasig nga pagpitik sang tagipusuon, pero ang pagpatawad nagabuhin sang stress.—Colosas 3:13.

4 MAKAHALADLOK NGA MGA EKSPERIENSIA

Si Nieng, nga taga-Cambodia, nakaeksperiensia sang sunodsunod nga trahedya. Sang 1974, nahalitan sia sa paglupok sang bomba sa erport. Sang masunod nga tuig, ang iya duha ka kabataan, iloy, kag bana napatay. Sang tuig 2000, ang iya balay kag tanan nga pagkabutang nasunog, kag tatlo ka tuig sang ulihi, napatay ang iya ikaduha nga bana. Sadto nga tion, luyag na lang niya mapatay.

Pero, nakakita sing paagi si Nieng para mapahaganhagan ini. Pareho kay Kari, gin-usisa niya ang Biblia kag nakabenepisyo sing daku sa iya natun-an amo nga naghatag sia sing tion para buligan ang iban nga makita man ini nga kalipay. Ginapahanumdom sang iya naeksperiensiahan ang isa ka pagtuon sang mga British nga researcher sang 2008. Nakita nila nga ang isa ka paagi para “mapahaganhagan ang stress,” amo ang “paghatag . . . sa iban”—ang laygay nga madugay na nga ginapadaku sang Biblia.—Binuhatan 20:35.

Natigayon man ni Nieng ang sigurado nga paglaum para sa maayo nga palaabuton, diin madula na ang tanan nga problema nga nagapaantos sa katawhan. May ara na “bugana nga paghidait” sa duta.—Salmo 72:7, 8.

Ang matuod nga paglaum kag kaalam para mapahaganhagan ang mga stress sa kabuhi importante gid, kag pareho ini nga makita sa Biblia. Minilyon na ang nakabenepisyo sa sining dalayawon kag pinasahi nga libro. Makabenepisyo ka man sa sini.