Ang Biblia—Libro sang Sibu nga Tagna, Bahin 2

Magpalagyo sa Babilonia!

Sa sining serye nga may walo ka bahin, binagbinagon sang Magmata! ang isa ka talalupangdon nga bahin sang Biblia—ang mga tagna ukon prediksion sini. Ini nga mga artikulo makabulig sa imo nga masabat ini nga mga pamangkot: Ang mga tagna bala sa Biblia ginhimo lang sang maalam nga mga tawo? Gingiyahan gid man bala sang Dios ang pagsulat sini? Ginaagda ka namon nga usisaon ang mga ebidensia.

SANG nagligad nga artikulo sini nga serye, ginbinagbinag naton ang tatlo ka tagna sa Biblia parte sa mga kaliwat ni Abraham. Ginapakita sang mga ebidensia nga gintuman sang Dios ang iya promisa paagi sa dumaan nga pungsod sang Israel nga mga kaliwat ni Abraham.

Ang dumaan nga Babilonia isa man ka pungsod nga may importante nga papel sa kasaysayan sang Biblia, ilabi na sang ikapito nga siglo B.C.E. Binagbinagon naton ang tatlo ka tagna sa Biblia parte sini nga ginharian kag tan-awon naton kon bala ini nga mga tagna gingiyahan sang Dios.

 Si propeta Moises nagpaandam sa mga tawo sang dumaan nga Israel: “Kon kalimtan mo ang GINOO nga imo Dios kag magsonod sa iban nga mga dios kag mag-alagad sa ila kag magsimba sa ila, . . . sa pagkamatuud mawala kamo.” (Deuteronomio 8:19; 11:8, 9) Pero, ang mga Israelinhon sulitsulit nga nagrebelde sa Dios paagi sa pagsimba sa mga idolo.—1 Hari 14:22-24.

Sang ulihi, naubos ang pasensia sang Dios gani gintugutan niya nga masakop sang mga Babilonianhon ang iya batinggilan nga katawhan. Sa pagpanguna ni Hari Nabocodonosor, ginsalakay sang mga soldado sang Babilonia ang Israel, kag ginlikupan ang Jerusalem. Ano ang ginapakita sini nga hitabo? Binagbinagon naton ang ginsulat ni propeta Jeremias mga 20 ka tuig antes sini nga pagsalakay.—Jeremias 25:1.

Tagna 1: “Bangud nga wala kamo [mga Israelinhon] magpamati sa akon [ang Dios] mga polong, yari karon, ipadala ko . . . si Nabucodonosor nga hari sa Babilonia, . . . kag dalhon sila [mga Babiloniahon] batok sini nga duta kag batok sa iya mga pumuluyo, . . . Ini nga bug-os nga duta manginmamingaw kag kabulungan, kag magaalagad ini nga mga pungsud sa hari sang Babilonia sing kapitoan ka tuig.”—Jeremias 25:8-11.

Katumanan: Pagkatapos sang madugay nga paglikop, nasulod ni Nabocodonosor ang Jerusalem sang 607 B.C.E. Nalutos man niya ang iban nga siudad sang Juda, lakip ang Laquis kag Azeka. (Jeremias 34:6, 7) Ang mga nabilin nga buhi gindala niya sa Babilonia, kag ginbihag sila sa sulod sang 70 ka tuig.

Ang ginapakita sang kasaysayan:

● Ginsambit sang Biblia nga si Nabocodonosor ang hari sang Babilonia sang nalaglag ang Jerusalem. Nagaugyon sa sini ang arkeolohiya. Sa Florence, Italya, may isa ka gamay nga medalyon nga human sa onyx nga bato. Nakasulat sa sini ang: “Ginpahimo ini ni Nabocodonosor nga hari sang Babilonia bilang pagpadungog kay Merodac nga iya ginuo.” Naggahom si Nabocodonosor sang 624 asta sang 582 B.C.E.

● Ang libro nga The Bible and Archaeology nagsiling nga ang mga nakutkutan kag mga pagsurbe sa Laquis nagpamatuod sang masunod: “Bayolente gid ang paglaglag, grabe gid ang pagkasunog sang siudad [sang Laquis] amo nga ang mga pader nga human sa limestone nangin apog.”

Tagna 2: “Sa tapus nga matuman ang kapitoan ka tuig tungud sa Babilonia, duawon ko [Jehova] kamo [Judiyo nga mga bihag], kag magahimo sa inyo sang akon maayo nga polong sa pagpabalik sa inyo sa sini nga duug [ang duta sang Juda].”—Jeremias 29:10.

 Katumanan: Pagkatapos sang 70 ka tuig nga pagkabihag, halin sang 607 asta sang 537 B.C.E., ginhilway ni Hari Ciro sang Persia ang mga bihag nga Judiyo kag gintugutan sila nga magbalik sa ila dutang natawhan para tukuron liwat ang templo sa Jerusalem.—Esdras 1:2-4.

Ang ginapakita sang kasaysayan:

● Nabihag gid bala ang mga Israelinhon sing 70 ka tuig sa Babilonia subong sang gintagna sang Biblia? Talupangda ang komento sang kilala nga arkeologo nga taga-Israel nga si Ephraim Stern. “Halin sang 604 B.C.E. asta sang 538 B.C.E., wala sang ebidensia nga may nagpuyo sa Israel. Sa sini nga tion, wala sing bisan isa sa siudad nga ginlaglag sang Babilonia ang gin-istaran liwat.” Ining mga panahon nga wala sing nag-istar sa nasakop nga mga teritoryo halos nagsanto gid sa tion nga ginbihag sang Babilonia ang Israel sang 607 asta sang 537 B.C.E.—2 Cronica 36:20, 21.

● Ang mga pungsod sang una sa Mesopotamia nagasulat sa mga tapitapi nga human sa mahumok nga daga. Ang isa ka ginpatig-a nga daga nga ginatawag Cyrus Cylinder, ginpetsahan sing mga 539 B.C.E., ang tuig sang ginsakop ni Hari Ciro sang Persia ang Emperyo sang Babilonia. Ang isa ka bahin sini mabasa: “Ako si Ciro, . . . ang hari sang Babilonia.” Kag padayon ini nga nagsiling: “Ginbalik ko sa sining sagrado nga mga siudad sa pihak nga bahin sang Tigris, nga ang mga santuaryo madugay na nga naguba, ang mga imahen sini (sang una) . . . Gintipon ko (man) ang mga pumuluyo sini (anay) kag ginbalik (sa ila) ang ila ilistaran.”

Ining sekular nga mga rekord nagahisanto sa tagna sang Biblia nga ang Judiyo nga mga bihag magabalik sa ila dutang natawhan—ang tagna nga mga 200 ka tuig nga ginsulat sing abanse.

Tagna 3: “Ang Babilonia, ang himaya sang mga ginharian, ang katahum sang bugal sang mga Caldeanhon, manginsubong sang Sodoma kag Gomorra sang ginlaglag sila sang Dios. Indi na ini pagtawohan.”—Isaias 13:19, 20.

Katumanan: Daw indi mapatihan ang pagbag-o sang kahimtangan. Ang Babilonia nga nagagahom sa kalibutan sadto nadaug sang mga soldado sang Media kag Persia sang 539 B.C.E. * Wala na gid makabangon ang siudad. Amat-amat ini nga naguba, asta sang ulihi nangin kagulub-an ini kag ‘wala na sing pumuluyo.’—Jeremias 51:37.

Ang ginapakita sang kasaysayan:

● Grabe gid ang kalaglagan sang Babilonia amo nga ang iskolar nga si Tom Boiy nagsiling parte sa “mga historian kag manuglakbay sa Katundan sang ika-disiseis asta sang ika-disiotso nga siglo” nga bisan pa madamo sila sing nahibaluan parte sa siudad indi nila matultulan ang “eksakto nga lokasyon” sini.

● Sang 1919, si H. R. Hall, ang manugdumala sang Egyptian and Assyrian Antiquities sa British Museum, naglaragway sang Babilonia sing subong sini: “Tinumpok ini sang narumpag nga mga pader . . . nga natabunan na sang mga balas.”

Ano ang aton mahinakop sa aton pag-usisa sa mga katumanan sini nga mga tagna? Maathag nga ang Biblia napamatud-an nga libro sang sibu nga mga tagna. Ang mga tagna parte sa Juda kag Babilonia natuman sing detalyado!

Nalaglag ang Jerusalem bangod ang mga tawo wala namati sa paandam sang Dios nga untatan ang ila malain nga mga ginahimo. Pagkatapos sang gintagna nga 70 ka tuig nga pagkabihag sa Babilonia, gintugutan ang mga Israelinhon nga magbalik sa Jerusalem. Nalaglag ang dumaan nga siudad sang Babilonia suno gid sa gintagna, kag wala ini mapuy-an liwat asta subong. Pero pila lang ini sa madamo nga tagna sang Biblia.

Sa masunod nga gua, binagbinagon naton kon paano ang mga hitabo sang unang siglo C.E. gintagna sing abanse. Ining natuman nga mga tagna magapabakod pa gid sang aton pagsalig sa pagkasibu sang Biblia.

[Nota]

[Tsart sa pahina 12, 13]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

HITABO SA BABILONIA

mga 732 B.C.E.: Gintagna ni Isaias ang pagkalutos sang Babilonia

(B.C.E.)

647 Ginsugo si Jeremias subong propeta

632 Ginlutos sang Babilonia ang Asiria

625 Nagsugod ang paggahom ni Nabocodonosor

617 Gindala si Daniel kag si Ezequiel sa Babilonia

607 Ginlutos ni Nabocodonosor ang Jerusalem

582 Natapos ang paggahom ni Nabocodonosor

539 Nalutos sang Media kag Persia ang Babilonia

537 Gintugutan nga magbalik sa Jerusalem ang Judiyo nga mga bihag

Ginbihag sa Babilonia ang mga Judiyo sa sulod sang 70 ka tuig

[Retrato sa pahina 12]

Ang Laquis Letters nagapamatuod sa paglutos sang Babilonia sa Juda nga ginlaragway ni Jeremias

[Retrato sa pahina 13]

Mabasa sa Cyrus Cylinder ang mando ni Ciro nga pabalikon ang mga bihag sa ila dutang natawhan

[Picture Credit Lines sa pahina 13]

Page 12, Lachish Letter: Photograph taken by courtesy of the British Museum; page 13, Cyrus Cylinder: © The Trustees of the British Museum