Ang Sakayan sa Galilea​—Isa ka Bahandi sang Panahon sang Biblia

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ISRAEL

NATABO sa Dagat Galilea ang pila ka makahalawathawat nga hitabo sa ministeryo ni Jesus. Sa sini nga linaw ukon sa baybayon sini naglakat sa tubig ang Anak mismo sang Dios, nagpakalma sang dalagku nga mga balod, milagruso nga nagpakaon sang linibo, kag nagpang-ayo.

Sang 1986 isa ka makapakibot nga tukib ang nasapwan diri malapit sa dumaan nga Capernaum. Ini amo ang sakayan nga gingamit pa sang tion sang ministeryo ni Jesus. Paano ini nasapwan? Kag ano ang matun-an naton sa sini?

Nasapwan Bangod sang Tigpalamangag

Daku gid ang epekto sa Dagat sang Galilea sang diutay nga ulan kag grabe nga tingadlaw sang 1985, kag ini nga linaw ginahalinan man sang irigasyon. Nagkunta gid ang tubig, kag malapad nga bahin ang namalhan. Duha ka mag-utod nga lalaki sa malapit nga minuro ang naghingalit nga mangita sang natago nga mga bahandi. Samtang nagalakat sila sa lutak, nakakita sila sing bronse nga mga sensilyo kag pila ka daan nga mga lansang. Nian nakita nila ini—medyo tipulon nga horma sa lutak, nga nagatanda sang ginlubngan sang dumaan nga sakayan. Nakasapo gid sila matuod sang isa ka bahandi!

Wala gid magpaabot ang mga arkeologo nga may makita nga sakayan nga nagadugay na sing 2,000 ka tuig sa Dagat sang Galilea. Abi nila nadunot na sang mga mikroorganismo ang bisan ano nga kahoy. Pero ang kadugayon sini kag ang nakita nga mga sensilyo sa nahamtangan sini amo ang ginbasehan sang mga eksperto sa pagsiling nga ginhimo ini sang unang siglo B.C.E. ukon sang unang siglo C.E. Makatilingala nga wala maano ang kasko. Paano?

Daw nahamtang ang sakayan sa duog nga wala masayuhi, amo kon ngaa natabunan ini sang mapino nga labno. Sang ulihi, nagtig-a ang labno. Amo kon ngaa ini nga sakayan naamligan sa sulod sang mga 20 ka siglo!

Sang mabalahuba ang pagkatukib sining sakayan, ginhayuan ini nga Sakayan ni Jesus. Siempre, wala gid man sing naghunahuna nga ini nga sakayan gingamit ni Jesus ukon sang iya mga disipulo. Pero ang kadugayon kag pagkaanggid sini sa mga sakayan nga ginlaragway sa mga kasaysayan sa Ebanghelyo makawiwili sa mga istoryador kag sa mga iskolar man sang Biblia.

Ang sakayan nagalaba sing 8.2 metros kag nagalapad sing 2.3 metros. Ang naghimo sini naggamit sing paagi sa pagtukod nga ginauna ang gua. Buot silingon, nga sa baylo nga itakod ang mga tapi sa balayan, ginaangot niya ini dayon sa kilya kag ginahimo ang dingding sang sakayan agod maporma ang kasko. Ini nga paagi kinaandan sa paghimo sing mga sakayan nga gindesinyo sa Dagat Mediteraneo. Apang, ang sakayan sa Galilea mahimo nga ginpasibu para maglayag sa linaw.

Maathag nga ang sakayan nasangkapan sing isa lang ka kuadrado nga layag. Ang apat ka bugsay sini nagapakita nga dapat indi magnubo sa lima ang tripulante—apat ka manugbugsay kag isa ka timonel. Apang sarang ini masakyan sang walo ukon kapin pa. Mahapos mahunahuna ang pareho man kadaku nga sakayan samtang ginabasa ang tuhoy sa pito ka disipulo nga nagapangisda nga nakakita kay Jesus pagkatapos sia mabanhaw.—Juan 21:2-8.

 Ang sakayan sa Galilea may bulutangan sing malapad nga mga pukot sa ulin. Ang idalom sang salog, duog nga sarang mapahuwayan sang kapoy nga mga mangingisda kay medyo napain. Ginhimuslan gid ini ni Jesus kay sang magbagyo “yara sia sa ulin, nga nagakatulog sa ulunan.” (Marcos 4:38) Ginpanugda nga ining “ulunan” mahimo nga isa ka sako nga balas nga ginagamit sa pagpanimbang. *

Mga Mangingisda sa Dagat sang Galilea

Handurawa nga isa ikaw ka pasahero sining sakayan sadtong unang siglo. Samtang nagapalayag ka sa Dagat sang Galilea, ano ang imo makita? May mga mangingisda, ang pila sa gamay nga mga sakayan kag ang iban naman nagaubog sa manabaw nga tubig, nga nagapanglaya. Sagad nga ginagamit nila ang ila isa ka kamot sa paghabyog sining mabug-at nga laya, nga nagatipulon sing mga 6 tubtob 8 ka metro. Nagahumlad kag nagataklap sing dungan sa tubig, ang laya nagasalop, nga nagadakop sa isda. Ginakuha sang mangingisda ang isda paagi sa pagguyod sang laya sa hunasan ukon ayhan paagi sa pagsalom agod kuhaon ang dakop sini. Si Simon kag Andres ginalaragway sang Biblia subong “nagaladlad” sang ila mga pukot, ayhan sa amo man nga paagi.—Marcos 1:16.

Mahimo matalupangdan mo man ang isa ka grupo sang mangingisda kag ang ila pag-istoryahanay samtang nagahanda sang pukot. Ining pukot mahimo nga mga 300 metros ang kalabaon, nga mga 8 metros ang kalaparon, nga may guluyudan sa kada punta. Ginapili sang mga mangingisda ang ila bulutangan, nian katunga sang mangingisda ang nagatakas nga ginaguyod ang pihak nga punta. Nagapatunga dayon sa linaw ang sakayan, samtang ginaladlad ang bug-os nga pukot; nian nagaliko ang sakayan, nga amat-amat nga nagaguyod sang pukot pabalik. Pagkatapos sini ang mga mangingisda magalusong nga dala ang pihak nga punta sang pukot. Samtang nagalapitay ang duha ka grupo sang mangingisda, ginapanguha nila ang napukot.—Mateo 13:47, 48.

Sa unhan makita mo ang isa ka mangingisda nga nagapamunit. Ginsugo sadto ni Jesus si Pedro nga mamunit. Mahimo mahanduraw mo ang kakibot ni Pedro sang nakahulik sia kag may nakita nga isa ka sensilyo nga pilak sa baba sang isda—eksakto gid sa balayran nga buhis sa templo.—Mateo 17:27.

Malinong ang linaw kon kasisidmon. Nian, gulpi lang nga naggahod kay nagapudagpudag ang mga mangingisda kag ginahampak nila ang ila mga bugsay agod maggahod gid. Ngaa? May ginladlad na sila nga daan nga pukot, amo nga kon mahadlok ang mga isda sa gahod, mabunggo sila sa sini. Ining pukot nga indi makita sa kadulom, gindesinyo nga madali magsangit ang isda. Pirme ginabalik ang pukot sa bug-os nga gab-i. Ginalabhan ini kag ginahalay kon adlaw. Mahimo ka mamangkot, ‘Pukot bala ang gingamit sa milagro nga ginlaragway sa Lucas 5:1-7?’

Pagpasag-uli nga Hilikuton

Mabalik kita sa moderno naton nga tion. Ano ang natabo sa ginkutkot nga sakayan? Bisan napreserbar, matapok ini kaangay sang nahuluman nga karton. Indi puede nga kutkuton lang ini sa lutak. Kanugon gid kon sa kadugayon na nga pagtener sini, maguba man lang sa pagkutkot! Bangod mahimo nga magdalom liwat ang tubig sa linaw, ginkahunan ang palibot sang kulutkutan. Ginkutkutan ang idalom sang kasko agod matukod ini sang fiberglass. Nian, samtang mahalungon nga ginakuha ang lutak, ginputos ang sakayan sing bukal sang polyurethane.

Ang masunod nga hangkat amo ang pagsaylo sining matapok nga sakayan sing 300 metros pakadto sa duog diin sugdan ang pagpreserbar sini. Mabakod ang ginputos nga polyurethane, apang ang diutay lang nga hulag mahimo magdugmok sang matapok nga kahoy sa sulod sini. Nakahunahuna ang grupo sing maayo nga solusyon. Ginbuhangan nila ang kahon kag ginpasulod ang tubig. Sa una nga higayon sa sulod sang mga siglo, ang sakayan, nga may moderno nga putos, naglutaw liwat sa Dagat sang Galilea.

May ginhimo nga sementado nga tangke agod sudlan sang sakayan samtang ginapreserbar ini, nga nagdugay sing 14 ka tuig. Nag-utwas ang problema sang ang mga pitikpitik nagdamo sa tangke, nga nagpaugtas sa mga nagatrabaho sa sakayan. Apang may nasapwan nga dinumaan nga solusyon ang grupo. Ginpabulig nila ang mga tilapia,  nga nagakaon sang pitikpitik kag nagatinlo sang tubig.

Sang ulihi, ginpamala ang sakayan. Tama gihapon ini ka tapok nga indi puede magmala sing normal. Ang tubig nga nagtuhop sa kahoy dapat buslan. Naggamit ang grupo sing pamaagi nga sarang mabuslan ang tubig sang synthetic water-soluble wax, nga puede magmala ang kahoy nga indi magkupos.

Sang matapos ang pagpreserbar, nahibaluan nga ordinaryo lamang ini nga sakayan. Dose ka sahi sang kahoy ang gingamit. Ngaa? Ang isa ka rason amo nga maiwat ang kahoy sadto. Ang mas daw makatarunganon nga rason amo nga indi manggaranon ang tag-iya. Pila ka bes nga ginkay-o ang sakayan antes ini ginpabay-an sa linaw.

Mahimo nga wala mismo sing labot kay Jesus ang sakayan sa Galilea. Apang para sa madamo, isa ini ka bahandi. Nagahatag ini sing kahigayunan nga mahunahuna ang nagligad nga mga siniglo kag mahanduraw kon ano ang kabuhi sadto sa Dagat sang Galilea sang maragtason nga mga adlaw sang ministeryo ni Jesus sa duta.

[Nota]

[Retrato sa pahina 15]

Mauti nga ginakuha sang mga trabahador ang lutak sa sulod sang sakayan

[Retrato sa pahina 15]

Ginaputos sang bukal sang polyurethane

[Retrato sa pahina 15]

Pagligad sang halos 2,000 ka tuig, naglutaw liwat ang sakayan

[Retrato sa pahina 15]

Ang modelo sang sakayan sa kon daw ano ini sang unang siglo

[Retrato sa pahina 15]

Ang ginadispley nga sakayan sa Galilea—natapos na ang pagpreserbar

[Credit Line sang retrato sa pahina 15]

All photos except model and sea: Israel Antiquities Authority - The Yigal Allon Center, Ginosar