Naputos sang Yelo nga mga Bukid sa Ekwetor

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA KENYA

ANG 39 anyos nga Aleman nga misyonero nga si Johann Ludwig Krapf, nagsiling nga sang Disiembre 3, 1849, nasiplatan niya ang isa ka maputi nga bukid sa bahin sang Aprika nga yara nayon sa ekwetor. Ginyubit sang taga-Europa nga mga geograpo ang ginsiling niya. Nagsiling sila nga ang iya nakita maputi lamang kuno nga bato. Ginbaton ni Krapf, nga masobra sa 140 kilometros ang distansia sa bukid, nga mga pila ka minutos lamang nga nakita niya ang bukid bangod madasig ini nga gintabunan sang panganod.

Wala makibot si Krapf sa pagyubit sang mga geograpo. Mga isa ka tuig antes sini, ginduhaduhaan man ang report nga may nakakita sa pinakamataas nga bukid sa Aprika, nga mga 300 kilometros sa nabagatnan. Apang, wala madugayi napamatud-an gid man nga may yara 5,895 metros nga Bukid Kilimanjaro. Sa pihak nga bahin, 34 ka tuig pa ang nagligad antes napamatud-an ang ginsiling ni Krapf—duha ka tuig sa tapos sia napatay.

Sang 1883, ang manuglagulad nga taga-Scotland nga si Joseph Thomson nagpamatuod sa pagluntad sang bukid nga naputos sang yelo nga nakita ni Krapf—ang  5,199 metros kataas nga Bukid Kenya—nga ang mga putukputukan sini yara sa nabagatnan sang ekwetor. Amo ini ang ikaduha nga pinakamataas nga bukid sa Aprika. Suno sa iban, ang Bukid Kenya nga isa na ka patay nga bulkan karon, nagataas anay sing mga 6,000 metros. Ginapatihan nga sa pagligad sang mga tinuig nga pagkaab-ab, nadaldal ang yab-ok kag abo, amo kon ngaa kitaon ang duha ka bingaw nga putukputukan nga nagataas sing kapin sa 5,100 metros kag ang ikatlo nga nagataas sing 4,985 metros.

Ginsimba sang mga Pumuluyo

Madugay na nga ginasimba sang mga tawo nga nagaistar sa ubos nga bahin sini ang Bukid Kenya antes pa mag-abot ang mga taga-Europa sa Aprika. Nagpati ang iban nga ang naghimo sang uniberso nagapuyo sa putukputukan sini kag diri niya gintuga ang tawo. Ginpatihan man nga ining manunuga amo ang nagapaulan sa mauyahon nga latagon sa ubos. Agod pahamut-an sia, ginahalad ang mga kasapatan—kag padayon ini nga ginahimo sang mga nagapati sa sini.

Bangod sang niebe kag yelo nga malapit sa maitom nga putukputukan sang Bukid Kenya, gintawag ini sang mga pumuluyo sang una nga pintukpintukon nga bukid kag puti nga bukid. Ang tatlo ka pinakamataas nga putukputukan sang bukid—ang Batian, ang Nelion, kag Lenana—ginhingadlan sunod sa bantog nga mga pinuno sang katigulangan sang lokal nga komunidad. Ginpatahom pa gid ang duog sang berde nga mga linaw malapit sa batuhon nga putukputukan sang bukid.

Bugana sa mga Tanom kag mga Kasapatan

Ang mga mahuyugon sa kinaugali madamo gid sing makita nga matahom nga mga talan-awon sa bukid. Sa sulod sang mga tinuig, ang duta nga nagkaging sa lava nangin mauyahon nga duta bangod sang natunaw nga yelo amo nga gintubuan ini sang nanuhaytuhay nga mga tanom. Madabong man ang kakahuyan sa ubos nga bahin sang mga banglid. May sedro, yellowwood, kag alkampor nga mga kahoy, nga ginapabaloran gid sang  mga manughimo sing kasangkapan. Yara man bisan diin ang kawayan nga daw mga kagulangan sang mga hilamon nga nagataas sing kapin sa seis metros kag nagapakunol sa pagtubo sang iban nga hilamon.

Madamo man sing mga kasapatan sa sini nga rehiyon. Lakip sa dalagku nga mga mamalya amo ang mga leon, mga leopardo, mga Burchel’s zebra, Cape buffalo, bushbuck, kag waterbuck. Yara man sa sini nga bukid ang mga elepante kag mga black rhino. Lakip sa magagmay nga mga kasapatan amo ang Sykes nga mga amu, itom kag puti nga colobus nga mga amu, tree hyrax, kag pila ka espesyi sang ilaga.

Madamo sing sarisari nga mga pispis sa sini nga lugar. Ginakaon sang puti-likod nga mga buwitre, itom nga mga dapay, may korona nga mga agila, malaba parong nga mga dapay, bukidnon nga mga dapay, kag pula-ikog nga mga dapay ang mga ilaga kag mga man-ug. Nagpatahom pa gid sa berde nga kagulangan ang duag-krimson nga mga Hartlaub’s turaco, duag-ube nga mga sal-ing, kag ang nagauluinggat ang pisngi nga mga kalaw, subong man ang antulihaw. Pirme man makita sa kagulangan ang pila ka espesyi sang mga tamsi nga may makagalanyat nga balahibo.

Sa kataason nga mga 3,000 metros nagahayag ang tuman gid kalapad nga kahilamnan tubtob sa makita sang mata. Diri ang mga tussock nga hilamon daw nagabanig sa duta. Ang isa pa ka makawiwili nga tanom amo ang cabbage groundsel, nga nagapamulak kada 20 ka tuig lang. Makita man diri ang mga tree groundsel nga may malapad nga dahon sa pinakapunta sang sanga kag ang lobelias nga nagataas sing seis metros. Pati man ang giant heather, nga nagpatahom sa sining malapad nga duog.

Diutay lamang nga kasapatan ang nagapuyo sa mataas kag kudolkudol nga duog, kag kalabanan sa ila wala nagatener didto sa bug-os nga tuig. Ang lamang nga nagatener didto amo ang mga rock hyrax. Sila lang ang sapat sa bukid nga mabuhi sa kataason nga mga 4,300 metros. Ang ila lawas gindesinyo nga mabuhi sa amo sini nga kataason—sa ulot sang mga igang, subong sang ginapahangop sang ila ngalan. Mga tanom ang pirme nila ginakaon. Ining daw kuneho kadaku nga sapat mahagop kag pirme nagapanaban sang mga pagkaon sang kapoy kag wala makaprikatar nga mga nagataklad sa bukid!

Sa Palibot sang Matahom nga mga Putukputukan

Tuhay gid sa naubos nga bahin sang bukid ang tuman katahom nga mga putukputukan sini. Ang pinakamataas nga putukputukan sang Batian (5,199 metros) kag sang Nelion (mas manubo sing 11 metros) daw duha ka dalagku nga sungay. Ining duha ka putukputukan human sa maitom nga bato sang bulkan nga daw nagalutaw sa panganod kon tulukon. Sa ubos sini, may 11 ka dalagku nga yelo nga daw wala nagamenyar sa tagiti sang adlaw, nga mahimo amo ang kabangdanan sang pagkatunaw sa paglipas sang tion sang pito pa ka dalagku kaayo nga mga yelo. Ang pinakadaku nga yelo karon katunga na lamang sang kadakuon sini sang nagligad nga isa ka gatos ka tuig. Ang pila sining dalagku nga mga yelo kitaon sa kapital sang Kenya, ang Nairobi, nga 130 kilometros ang kalayuon.

Ining mataas kaayo nga Bukid Kenya nagganyat sa mga mahilig magtaklad sa bukid gikan sa bug-os nga kalibutan. Si Halford Mackinder amo ang una nga taga-Europa nga nakasaka sa putukputukan sang Batian, sang Septiembre 13, 1899. Treinta ka tuig pa ang nagligad antes nareport nga nakasaka ang nagdason sa iya. Masami nga napatay ang iban nga nangahas sa pagtaklad sa putukputukan sang bukid. Sang 1987 kapin sa 60 ang napatay sa ila pagtinguha nga masaka ini.

Nanuhaytuhay nga balatian ang nagdunggo sa mga nagsaka sa bukid. Sa pagkamatuod, sa bug-os nga kalibutan ang bukid amo kuno ang kabangdanan sang 50 porsiento sang balatian sa pulmon nga tuga sang mataas nga mga duog. Ang libro nga On God’s Mountain—The Story of Mount Kenya nagsiling: “Para sa mga wala magbalatian sini [balatian bangod sa kataason sang bukid], ang paglatas kag pagtaklad mabudlay gihapon himuon, kay bangod sa kakapoy daw ginaguyod mo ang imo tiil. Tuman gid ka tindugon ang ginaagihan nga pil-as. Daw masintak ang imo ulo sa kasakit. Daw masuka ka. Nagakalap-ukan ang imo mga tiil kag nagaluhaluha ka.”

Bisan pa ang putukputukan sang Bukid Kenya mahimo nga napugday sang paniempo kag nagakatunaw ang dalagku nga mga yelo, ang katahom sining mataas nga bukid nga mabudlay sakaon yara gihapon. Ang katahom sini bisan pa kudolkudol, padayon nga nagahatag sing mahipos nga pagdayaw sa Manunuga sini, nga si Jehova nga Dios.—Salmo 148:9,13.

[Mapa sa pahina 16]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Equator

Mount Kenya

[Retrato sa pahina 16]

Isa sa madamo nga linaw sa bukid

[Retrato sa pahina 17]

Ang tatlo sa pinakamataas nga putukputukan sang Bukid Kenya

 [Retrato sa pahina 18]

Ang mataas nga putukputukan nagaganyat sa mga manugtaklad sa bukid gikan sa bug-os nga kalibutan

[Retrato sa pahina 18]

Ang mga pispis, kasubong sining pula-dughan nga tamsi madamo didto

[Retrato sa pahina 18]

Ang mga rock hyrax nagapuyo sa kataason nga 4,300 metros

[Retrato sa pahina 18]

Ang mga kahoy, lakip ining yellowwood, nagapamuhi sa ubos

[Picture Credit Line sa pahina 16]

Page 16: Pictures Courtesy of Camerapix Ltd.

[Picture Credit Line sa pahina 17]

Picture Courtesy of Camerapix Ltd.

[Picture Credit Lines sa pahina 18]

All inset photos except climber: Pictures Courtesy of Camerapix Ltd.; background: Duncan Willetts, Camerapix