Mga Pamatan-on nga Yara sa Katalagman

▪ Sa Estados Unidos, gintiro sang 15-anyos nga estudyante ang iya mga kabutho, 2 ang napatay kag 13 ang napilasan.

▪ Sa Rusya, brutal nga ginpatay sang isa ka grupo sang hubog nga mga tin-edyer ang nuebe-anyos nga bata nga babayi kag ginbakol ang iya amay kag pakaisa.

▪ Sa Britanya, ginbakol kag ginbuno sang 17-anyos nga pamatan-on nga lalaki ang isa ka mas bataon nga tin-edyer. “Indi ko tuyo nga patyon sia sang primero,” siling niya sa pulis, “apang sang nakita ko ang dugo gindayon ko na lang.”

ANG makapakibang nga mga hitabo kaangay sini kinaandan na lang. Indi ini mapasapayanan subong tumalagsahon lamang nga mga hitabo. “Ang kasingki sang mga pamatan-on isa ka daku nga problema sa aton katilingban,” siling sang isa ka artikulo sa Professional School Counseling. Ginasakdag ini sang mga estadistika.

Ang U.⁠S. National Center for Education Statistics nagsiling nga bisan pa nag-usmod ang ginareport nga kasingki sa eskwelahan sa sina nga pungsod, “ang mga estudyante nga nagaedad sing 12-18 nangin biktima sang mga 2 milyones ka di-makapatay nga mga krimen sang kasingki ukon pagpangawat sa eskwelahan sang 2001.” Nagdamo man ang ginareport nga pagpangdaugdaug sa eskwelahan.

Apang, indi lamang mga estudyante ang biktima sang kasingki sang mga pamatan-on sa Estados Unidos. “Sa sulod sang 5 ka tuig halin sang 1997 tubtob 2001,” siling sang amo man nga report, “ang mga manunudlo nangin biktima sang halos 1.3 milyones ka di-makapatay nga mga krimen sa eskwelahan, lakip na ang 817,000 ka pagpangawat kag 473,000 ka masingki nga mga krimen.” Dugang pa, “9 porsiento sang tanan nga manunudlo sa elementarya kag hayskul ang ginpahog nga halitan sang isa ka estudyante, kag 4 porsiento ang pisikal nga ginsalakay sang estudyante.”

Ano ang kahimtangan sa iban nga mga pungsod? “Gindakop sang China ang 69,780 ka delingkwente nga mga pamatan-on sang 2003,” report sang isa ka balita, “12.7 porsiento nga pagdugang sangsa 2002.” Ang balita nagsiling nga “70 porsiento sang mga krimen sang mga pamatan-on ginhimo sang mga gang.” Ang isa ka report halin sa Japan sang 2003 nagsiling man nga ang katunga sang mga krimen sang nagligad nga napulo ka tuig ginhimo sang mga pamatan-on.

Droga​—⁠​Nagahalit sa Lawas sang mga Pamatan-on

Ang dugang pa nga ebidensia sang katalagman amo ang paghalit sang madamo nga pamatan-on  sa ila kaugalingon nga mga lawas. Ang report sang U.⁠S. National Institute on Drug Abuse nagsiling nga mga katunga sang tanan nga tin-edyer sa sina nga pungsod ang nakatilaw sing ilegal nga droga antes makatapos sing hayskul. Siling pa sang report: “Ang paggamit sing alkohol tuman ka lapnag gihapon sa tunga sang mga tin-edyer karon. Halos apat sa kada lima ka estudyante (77%) ang nakainom sing alkohol (kapin pa sa pila ka pagdimdim lamang) sang manugtapos sing hayskul; kag halos katunga (46%) ang naghimo sini sang ika-8 nga grado sila.”

Pagkasalamwanan sa Sekso

Sa sining dag-on nga lapnag ang AIDS, ang pagkasalamwanan sa sekso pat-od gid nga makatalagam. Apang, daw hampanghampang lamang ang pagtamod sang madamo nga pamatan-on sa sekso. Halimbawa, daw wala lang sa bungog sang pila ka pamatan-on sa Amerika ang paghambal tuhoy sa paghulid sa isa lang ka gab-i ukon one-night stand. Nagahambal sila nga may yara sila “isa ka abyan nga may mga bentaha”​​—⁠isa ka kahulid nga wala sing bisan ano man nga relasyon ukon obligasyon.

Ginlaragway sang awtor nga si Scott Walter ang nagapatuyang sa sekso nga mga party nga gin-organisar sang pila ka pamatan-on nga nagapuyo malayo sa siudad samtang yara sa trabaho ang ila mga ginikanan. Sa isa ka party, ang isa ka dalagita nag-anunsio nga “magahulid sia sa tanan nga lalaki nga yadto didto. . . . Ang nagatambong sa mga party mga kabataan nga subong kabata sa 12 anyos.”

Makapakibang bala? Indi ini makapakibang para sa mga eksperto nga nagtuon sang seksuwal nga paggawi sang mga tin-edyer. “Sa sulod sang nagligad nga 20 ka tuig,” sulat ni Dr. Andrea Pennington, “nakita namon nga ang promedyo nga edad sang mga tin-edyer nga nagahuliray labi nga nagabata. Kinaandan na lang nga makakita sing mga solterito kag mga dalagita nga nagasugod sa paghulid sa edad nga 12 anyos lamang.”

Makatulublag gid ang isa ka report sa pamantalaan nga USA Today: “Madamo sang tuman pa ka bata nga mga tin-edyer sa pungsod . . . ang naga-oral sex. . . . Ginkumbinsi sang mga bata ang ila kaugalingon nga ‘indi gid man ini paghulid.’ ” Suno sa isa ka surbe sa 10,000 ka dalagita, “otsenta porsiento ang nagsiling nga mga ulay sila, apang 25% ang naka-oral sex. Kag ginlaragway ini sang 27% subong ‘butang nga mahimo mo upod sa isa ka lalaki subong paglipaylipay lamang.’ ”

Ini nga mga panimuot sa sekso amat-amat nga nakalab-ot sa iban man nga mga lugar. “Ang mga pamatan-on sa Asia posible gid nga malatnan sang HIV bangod sang lainlain nga kahulid kay madamo nga pamatan-on ang nangin aktibo sa sekso samtang bata pa,” report sang UNESCO, nga nagadugang: “Wala na ginasapak sang mga tin-edyer ang ‘Asiano nga mga prinsipio’ sang ila mga ginikanan paagi sa paghulid antes sang kasal, sa masami sa lainlain nga kahulid.”

Ano ang iban pa nga mga tanda nga ang mga pamatan-on yara sa katalagman? Ang Women’s Health Weekly sang Canada nagreport: “Beinte-singko porsiento sang mga babayi sa ulot sang edad nga 16 kag 19 ang makaeksperiensia sing malubha nga depresyon.” Apang, ang depresyon isa ka balatian nga nagaapektar lunsay sa lalaki kag babayi. Suno sa U.⁠S.News & World Report, kada tuig tubtob sa lima ka libo ka pamatan-on ang nagahikog. Bangod sang pila ka rason, siling sang report, “ang mga lalaki nga nagahikog mas madamo sing anom ka pilo sangsa mga babayi.”

Wala sing duhaduha nga ang karon nga kaliwatan sang mga pamatan-on yara gid sa katalagman. Ano ang kabangdanan sini nga krisis?

[Picture Credit Line sa pahina 3]

STR/AFP/Getty Images