Mga Bukid nga Marmol

Suno sa manunulat sang Magmata! sa Italya

ANG mataas nga kabukiran sa Carrara kag Pietrasanta daw may nagapugtakpugtak nga niebe. Apang panan-awan mo lamang ini. Ang matuod, ining maputi nga mga pugtakpugtak mga tinipik sang marmol nga naghalin sa gintiphag nga bukid. Ining kabukiran sa Apuan Alps sa Tuscany, nga nahamtang sa aminhan-katung-an nga Italya, tumalagsahon gid. Ang mga bukid diri mga marmol. Wala ka na sing makita pa nga lugar sa kalibutan nga may subong sini kadamo nga marmol.

Kutob pa sang dumaan nga mga tion ang mga tawo nagakuha sing marmol sa sining kabukiran kag ginahimo ini nga mga haligi, dingding, salog, kag matahom nga mga eskultura. Bangod sang madamo nga suplay sang marmol, sang eksperiensia kag pagkasampaton sang lokal nga mga trabahador, kag sang kalidad sang teknolohiya nga gingamit diri, nabantugan ini nga distrito subong balaligyaan sing marmol sa kalibutan. Dugang pa sa gintiphag nga mga bato sa sini nga duog, ang mga marmol nga ginadungka sa pantalan sang Marina di Carrara gikan sa nagkalainlain nga bahin sang kalibutan ginaproseso man sa mga industriya sini nga duog kag ginaeksport sa bug-os nga kalibutan.

Ang Ginahimo sa Marmol sang Dumaan nga mga Tion

Ginagamit sang dumaan nga mga Romano ang marmol sa konstruksion kag eskultura. Ang puti nga marmol sang Carrara nga ginahimo nga mga estatwa ginakabig nga matahom gid katama. Sang 1505, nagkadto diri si Michelangelo agod magpili sing mga bloke sang mahining nga marmol nga wala sing samay nga iban nga kolor ukon mga depekto, nga gingamit niya sa pagtigib sa pila sang iya labing bantog nga mga obra maestra.

Ang dumaan nga mga metodo sang pagtiphag halos wala magbag-o sa sulod sang mga siglo. Ang mga pitala nga kahoy nagakaigo nga ginasal-ut sa kinaugali nga mga litik ukon mga gikab nga gintiltig sa bato. Kon bubuan sing tubig ang mga pitala, nagahitad ini, kag sa ulihi nagakakas sing isa ka bloke nga marmol. Gingamit ang mga eksplosibo sang tungatunga nga bahin sang ika-18 nga siglo, apang gindugmok sini ang daku nga bahin sang bato amo nga, sa kalabanan, un tersia lamang ang magamit. Ang dalagku nga mga tinipik sang nabilin nga mga marmol​​—⁠⁠yadtong mga pugtakpugtak nga daw niebe​​—⁠⁠mga pamatuod sang mga metodo sang nagliligad nga panahon.

Ang pagpapanaug sang mga monolito ukon dalagku katama nga bloke sang marmol paagi sa mga kareta (sled) kag mga lubid makatalagam gid. “Kon ang kable nga naangtan sang kareta mabugto,” paathag sang isa ka tiliman-an, “pat-od gid ang kamatayon sang nagadumala sa mga trabahador, nga nagatindog sa atubangan sang bloke agod giyahan ang pagpapanaug sini; kag halos wala gid sang tsansa nga makalikaw ang bisan sin-o sa iya mga trabahador sa lapdos sang kable nga daw subong bala nga ginputik sila sing todo.”

Apang, ang moderno nga mga metodo tuhay gid. Naghinguyang ako sing isa ka adlaw sa Carrara kag ginpaathag sa akon kon paano ginatabas ang marmol karon. Isugid ko sa inyo ang akon nahibaluan.

Pagduaw sa Tiliphagan

Nakita ko si Giovanni, nga amo ang magagiya sa akon sa tiliphagan, sa isa sang madamo nga pasilidad sa pagproseso sang marmol sa Carrara. May ginatos ka bloke sang marmol diri nga ginatangkastangkas sing maayo, nga mahimo na ibaligya ukon himuon nga bag-o nga produkto diri. Ang awtomatiko nga mga makinaryas nagatabas sing mahining kag matapan nga pinanid gikan sa bloke sang marmol, kag ang iban nga mga makinaryas nagapahining. Sadto anay ini nga hilikuton ginahimo sing manomano.

Sang nagkadto kami sa tiliphagan, gingamit namon ang salakyan ni Giovanni kag wala madugayi nagabiyahe kami sa taklaron nga mga  likuon kag nakalab-ot kami sa makitid nga nalupyakan sang bukid diin ang mga tinipik sang puti nga bato makita bisan diin. Ang mga trak nga nakita namon nga daw nagaudauda paubos nga may karga nga dalagku katama nga mga bloke sang marmol makakarga sing tubtob sa 30 ka tonelada.

Nagkurba kami kag nakita namon ang matahom nga puti nga pader nga ginsinsel sa bukid. Daku ini katama kag ginhimo nga sunodsunod nga dalagku katama nga mga halintang, nga ang kada isa mga anom tubtob siam ka metro ang kataason. Ginpakadto ni Giovanni ang salakyan sa isa sa mga halintang kag nagdulog.

Ang paghulonghulong sa palibot nagapakita nga yara kami sa isa sang madamo nga tiliphagan sa nalupyakan. Bal-anon gid ang madamo pa nga puti nga mga bahin sa kadaygan sang bato sa mga kilid sang bukid, nga ang iban sini ginatos ka metro sa ibabaw namon. Nagakaigo nga ginatawag ini nga ‘matahom apang makahalawhaw’ nga talan-awon.

Samtang ginatan-aw ko ini, nasiplatan ko ang isa ka buldoser nga may mataliwis nga kagamitan nga ginagamit sa pag-utod kag pagbaliskad sa isa ka bahin sang halintang nga amon nahamtangan. Ang kuadrado nga bloke, nga ayhan 11 metros por 2 metros kag 6 metros ang kataason, nahulog sa tumpok sang mga tinipik nga bato nga nangin hapin sini agod indi madugmok. Apang paano nakuha ang mga bloke kaangay sini?

Ginsabat ini ni Franco, ang Tatay ni Giovanni, nga nagaobra sa tiliphagan sa halos bug-os niya nga kabuhi. Ginpakita niya sa akon ang isa ka de-motor nga muton nga nagapaandar sang malaba nga asero nga kable nga patindog nga nagariri sa likuran sang halintang nga nahamtangan namon. Nagbarina sing pabalabag nga otso sentimetros nga buho sa atubang sang bato, paathag niya, dayon sing isa pa nga patindog sa naibabaw nayon sang halintang. Dapat magtabuay ang duha ka buho. Ang may diamante nga asero nga kable ginsal-ot dayon sa mga buho kag ginbalo, kaangay sang daku katama nga kulintas. Paagi sa paghugot sini nga ginabutong sing madasig sang de-koryente nga motor, ginautod sang kable ang luyag nga tabas. Kon natabas na ang tanan nga kilid sang bloke​​—⁠⁠pabalabag kag patindog​​—⁠⁠ginabaliskad ang bloke. Dayon ginagamit ang amo man nga kable, ginatabas ini sa mas magamay nga kadakuon agod makarga. Amo man sini nga paagi ang ginagamit sa malapit nga mga tiliphagan sa idalom duta, diin ginatabas ang marmol gikan sa mga kueba sa sulod sining mga bukid.

Ginahimo sang mga pabrika sa sini nga lugar ini nga mga materyal nga mangin bag-o nga mga produkto​​—⁠⁠tiles, mga elemento nga nagapabakod sing mga materyal sa konstruksion, kag pangdekorasyon nga mga kulap sa dingding. Ang mga marmol sa Carrara panguna nga ginagamit sa konstruksion.

Ang iban nga mga pabrika nagahimo sing mga salog kag mga kagamitan nga gindesinyo suno  sa order sang manugbakal. Ang iban naman nagahimo sing matahom katama nga mga estante, mga kagamitan sa banyo subong sang mga lababo kag gripo, mga lamesa, kag iban pa. Ang matahom kag de-kolor nga mga sahi sang marmol nga mabakal sa mga balaligyaan ginagamit nga dekorasyon sa mga plasa kag sa publiko kag pribado nga mga bilding, pati na sa mga duog sang pagsimba, mga museo, mga mall, mga erport, kag matag-as katama nga mga bilding sa bug-os nga kalibutan.

Ang paggamit sing marmol sa konstruksion makawiwili, apang interesado man ako sa paggamit sini subong dekorasyon. Agod mahibaluan ang dugang pa tuhoy sini, ginhinguyang ko ang hapon sa Pietrasanta.

Ang mga Pabrika sang Marmol

“Maghapit sa mga pabrika sang marmol,” agda sang pulyeto para sa impormasyon sang mga turista sa Pietrasanta, kag “malipay [sila] sa pagpakita sa inyo sang ila pagkasampaton.” Ang Pietrasanta isa ka mainabyanon kag magamay nga lugar, kag mahapos lang ang pagpamasyar sa pila ka pabrika sa sulod kag sa palibot sang sentro kag nagdayaw gid ako sa mga produkto nga ginhimo diri.

Nakilala ko diri ang mga eskultor gikan sa madamo nga duog nga masako sa paghimo sing orihinal nga mga produkto, samtang ang lokal nga mga eskultor, nga ang mga kamot kag mga guya puno sing maputi nga yab-ok, madurop sa paghimo sing mga estatwa halin sa ginpalitadahan nga mga sulundan. Ang mga hulot-displeyhan, nga puno sang dumaan kag moderno nga mga bahandi, daw gutok nga mga museo kon tan-awon.

Ang paghimo sing isa ka estatwa malawig nga proseso. Halimbawa, ang eskultor nagagamit sing makinarya sa pagtabas sa dos-toneladas nga bloke sa iguigo nga korte nga luyag niya; dayon, sa sulod sang tatlo tubtob lima ka bulan ginabasbasan niya sing maayo ang bloke antes humanon ang estatwa. Isa ka tonelada nga marmol ang mahimo maiban sa proseso. Ang panguna nga mga galamiton anay amo ang mga martilyo, sinsel ukon tigib, kag bal-ag. Sa karon, ang de-koryente nga mga inug-utod ukon bag-iran (grinder) kag mga sinsel​​—⁠⁠magamay nga sahi sang mga jackhammer​​—⁠⁠nagapadasig sang pagkorte, apang ang magamay nga mga bahin dapat tapuson paagi sa de-mano nga kagamitan. Ang mga resulta matahom gid katama.

Ang dumaan nga taliambong sang pagtigib sing marmol wala na ginahimo sa madamo nga duog. Apang, bangod sa kuluhaan sang marmol sini, sa pagkasampaton sang mga trabahador sa siniglo nga eksperiensia, kag sa mga artist nga nagakadto diri agod magkuha sing ihibalo, ang duog sang Carrara kag Pietrasanta matawag gid nga “daku nga akademya sang marmol.”

[Retrato sa pahina 20]

Tiliphagan sa idalom sang duta

[Retrato sa pahina 20, 21]

Ang may diamante nga kable ginagamit sa pagtabas sa mga bloke sang marmol

[Retrato sa pahina 20, 21]

Mga tiliphagan sang marmol, Carrara, Italya

[Retrato sa pahina 21]

Marmol nga estatwa ni Emperador Augusto, unang siglo C.⁠E.

[Credit Line]

Scala/Art Resource, NY

[Picture Credit Line sa pahina 19]

Studio SEM, Pietrasanta