Daku nga mga Pagbag-o sa Duta

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ALEMANYA

“GRABE ang kasubo sang akon asawa sang magbiya kami sa amon puluy-an,” siling ni Dieter. “Si Michaela, ang amon 11-anyos nga bata nga babayi, tama man kasubo. Apang wala kami sing mahimo.” Ini bala mga pinamulong sang isa ka pamilya sang refugee nga napilitan magpalagyo sa duog nga ginaawayan? Indi, ini nga pamilya nagapuyo sa isa sa mga rehiyon nga may mga minahan sa Alemanya.

Sa sulod sang nagligad nga 55 ka tuig, mga 33,000 ka pumuluyo sa Rhineland sa Alemanya ang pareho sing nadangatan kay Dieter kag sa iya pamilya. Ginhalin sila agod makamina sing lignite, ukon kaki nga karbon. Ang pagdamo sang konsumo sa koryente sang mga industriya nagakahulugan nga dapat makakuha sing mga 180 ka milyon ka tonelada sang lignite gikan sa mga opencut mine (pagmina paagi sa paghak-ad sang duta) kada tuig sa Alemanya lamang. Katumbas ini sing mga 25 ka beses sang ginabulubanta nga kabug-aton sang Piramide ni Cheops sa Egipto.

Ano ang epekto sini sa duta kag sa mga tawo nga nagapuyo sa sini? Ang Brockhaus Enzyklopädie nagasiling: “Ang masangkad nga opencut mining masami nagaresulta sa tigdamo nga pagsaylo kag dalagku nga mga pagbag-o.”⁠ * Tan-awon naton ang opencut nga minahan sa Rhineland kag ang mga tawo nga naapektuhan sini.

Ang Opencut nga Pagmina sing Lignite

Ang nalupyakan nga Cologne-Aachen sa Lower Rhine River amo ang pinakadaku nga duog sa Europa nga may lignite. Ini nga duog halos subong kadaku sang Grand Duchy of Luxembourg ukon sang Yosemite National Park sa California, E.⁠U.⁠A. Ang lignite masapwan sa idalom lamang sang kadaygan, nga ginatabunan sang bato, balas, ukon daga, nga kinahanglan anay haw-ason. Ang nagatabon sa lignite ginatawag nga overburden.

Agod makuha ang lignite, ang bucket-wheel nga mga excavator amo ang nagahaw-as sang nagatabon sa sini. Ang isa sining excavator makakuha sang overburden kada adlaw nga sarang makapuno sang 16,000 ka panghakot nga treyler. Agod indi matiphag ang kilid samtang nagadalom ang pagmina, ang pagkutkot nagahagdanhagdan. Ang mga nibel nga ginaobrahan sa ginakutkutan nga bahin sang minahan ginatawag nga mga bench. Tan-awa ang bucket-wheel nga mga excavator nga nahamtang sa sining mga bench, nga ang retrato yara sa ibabaw. Pila ini sang labing daku nga mga makinaryas sa kalibutan. Sa kataason nga 95 metros, doble ang kataason sini sa Statue of Liberty sa New York.

 Pagkatapos nga maukab sang inugkutkot, ginakuha ang overburden sang conveyor. Handurawa kon daw ano kadamo nga materyal ang dapat sayluhon. Sa kada isa ka metro kubiko sang karbon sa Rhineland sang Alemanya, kapin sa 4.6 ka metro kubiko sang nagatabon sa sini ang dapat haw-ason. Madasig ang pagsaka sang materyal sa mga conveyor; mabudlayan kita sa paglagas sa sini, bisan magsakay pa kita sa bisikleta. Nagatabo ang mga conveyor sa isa ka duog. Gikan didto ang nagkalainlain nga mga materyal ginasaylo sa mga talaguan sang karbon, ginakarga sa mga bagon, kag ginadala sa mga planta sang koryente, ukon ginatumpok. Ang kalabanan sang lignite ginadala sa mga planta sang koryente agod gamiton subong gatong.

Tubtob posible, ang nagatabon ginagamit agod itampok sa mga duog nga ginkuhaan sang lignite. Ang mga makinaryas nga nagatampok ginatawag nga mga spreader. Ginatampok nila ang duta sa minahan, sing amat-amat, tubtob mapuno ang buho. Ang mabilin nga overburden ginatumpok sa gua sang minahan. Ini nga mga tinumpok sarang magtaas tubtob 200 metros. Ang pagsakot sining nagatabon sa kaumhan kag ang paghimo sini nga mapuslanon para sa agrikultura kag forestry isa gid ka hangkat para sa mga landscaper.

Pagpahubas sang Tubig

Ang ginahak-ad nga pagmina indi malikawan nga may daku nga epekto sa palibot kag sa natural nga mga siklo. Agod pirme nga mamala ang opencut nga minahan, ginahuptan ang nibel sang tubig nga mas manubo sangsa pinakamadalom nga bahin sang minahan. Ang kadamuon sang tubig nga ginabomba pagua kada tuig sa Alemanya makaigo sa kinahanglanon sang mga pumuluyo sang labing daku nga siudad sang Alemanya, ang Berlin, sa sulod sang halos tatlo ka tuig kag tunga. Ang pagbomba pagua sang tuman kadamo nga tubig nagapahangawa sa mga environmentalist, nga nahadlok ilabi na sa posible nga katalagman para sa malapit lang nga Maas-Schwalm-Nette Nature Park, nga nahamtang sa dulunan sang Alemanya kag sang Netherlands. Ini nga parke isa ka natural nga katunggan, nga nangin puluy-an sang madamo nga mga tanom kag mga pispis.

Yadtong nagadumala sa opencut nga minahan nagapasalig nga wala sing dapat kabalak-an. Agod mabuslan ang tubig nga ginbomba pagua sa minahan, ginapabalik ang tubig sa duta sa uluunhan lang sang minahan. Ginahimo ini sa pila ka bahin paagi sa madalom nga mga bubon diin ginabomba pabalik ang tubig. Sa sining paagi ginalauman nga indi mahubsan sang tubig ang rehiyon.

Nahimo ang Isa ka Bag-o nga Danyag

Ang duta pirme nagabag-o. Mga 25,000 ka milyon ka tonelada sang bun-od ang ginaanod sa mga dagat kada tuig, nga wala gani naton matalupangdan. Apang, mas hilmunon ang mga pagbag-o sang danyag sa isa ka tawo nga nagatindog sa higad sang opencut nga minahan. Diri nagakatabo ang isa ka bag-o nga danyag. Ano ang epekto sini sa duog sang Rhineland nga may lignite?

Sa nalupyakan sang Cologne-Aachen, ang ginminahan anay nga mga duog ginhimo liwat nga mga talamnan, mga kagulangan, kag mga parke. Dugang pa, ang mga alagyan sang tubig ginbalhin, subong man ang mga kalsada kag mga riles. Ang Lignite Mining in the Rhineland nagapaathag: “[Ang pagpasag-uli] indi amo ang pagtinguha nga ilugon ang kinaugali. Diutay lamang ang mabulig sang tawo. Ang daku nga bahin ginahimo mismo sang kinaugali.” Sa karon, kapin sa 65 porsiento sang duta nga apektado ang nagamit liwat, ang daku nga bahin sini gingamit para sa agrikultura. Agod mahimo ini, ang matambok nga duta ginlapta sing salama sa kadamulon nga duha ka metro sa ibabaw sang haluga nga duta. Sa sulod sang pila ka tuig ginakultibar ini sang mga kompanya nga nagapalakat sang mga uma, diin pagkatapos sini ginabalik ang duta para sa kinaandan nga agrikultura.

Ang diutay nga bahin sang bag-o nga mga talon kag artipisyal nga mga linaw nangin mga duog nga ginaamligan sang kasuguan. Ang pila gani ka espesyi nga yara sa katalagman nga mapapas nagapuyo na sa sining ginpasag-uli nga mga duog. Ang duha sini amo ang magagmay nga alibangbang nga ginatawag nga poplar admiral kag ang mga pispis subong sang great reed warbler. Dugang pa, ang mga tanom nga kaangay sang common bladderwort kag ang military orchid didto man. Natukiban man sang mga pumuluyo  sa mga siudad sang Cologne kag Bonn nga sarang sila makapahuway kag makarelaks sa sining mga minahan anay.

Pagsaylo kag Isa ka Bag-o nga Panugod

Ang isa sang labing makahalangkat nga hilikuton nga naangot sa ginahak-ad nga pagmina amo ang pagpasaylo sa mga tawo nga nagapuyo sa ibabaw mismo sang lignite. Ang bug-os nga mga komunidad dapat halinon antes magsugod ang pagmina.

Ang pagpasaylo nagakinahanglan sang daku nga pagplano, nga nagasugod sing mga 10 tubtob 15 ka tuig antes sang pagmina. Ginapanikasugan nga matingob ang mga minuro kon sayluhon sila sa bag-o nga duog. Ginapakita sang eksperiensia nga mga katunga sang mga tawo nga naapektuhan ang luyag magpabilin sa komunidad nga kaupod gihapon ang ila mga kaingod, samtang ang iban naman nagatamod sang pagsaylo subong kahigayunan nga makahimo sing bag-o naman nga panugod sa iban nga duog. Ang mga tawo nga napilitan nga magsaylo ginbayaran, apang ang paghatag sing balor sa pila ka butang imposible. Halimbawa, paano ka mabayaran sang pagkadula sang tumalagsahon nga talan-awon sa gua sang bintana sang imo sala ukon sang imo suod nga kaangtanan sa imo mga kaingod? Mahimo nga mangin tuhay ang tanan sa imo bag-o nga palibot.

Ang pagpasaylo indi lamang ang pagsaylo sang mga balay; ang pagmina nagabag-o sang palibot sing dayon. Wala na gid sing tsansa nga mapakita sang mga ginikanan sa ila mga kabataan kon diin sila nagdaku kag nag-eskwela. Nadula na gid ang puluy-an sang isa sang bata pa sia. Paano nakapasibu ang mga tawo sa sina nga kahimtangan? Ginpamangkot sang Magmata! ang pila sa ila.

Si Friedhelm nagapuyo sa isa ka minuro nga madali na lang sayluhon. Ang pagtukod sing bag-o nga balay​—⁠para sa iya, sa ikaduha nga tion​—⁠indi na makalilipay sa iya pangidaron. “Ang pagtukod sang una nga balay nagtudlo sa amon sing madamong bilidhon nga mga leksion,” siling ni Inge, ang iya asawa, “apang wala na kami sing kusog nga himuon ini liwat.” Ang pagtukod sing bag-o nga balay, nga mahimo maglakip sa pagpuyo sa palatindugan sa sulod sang pila ka tuig, mangin daku gid nga hangkat.

Sanday Werner kag Margarethe nagahunahuna nga kalabanan sang mga tawo nakatigayon sing dugang nga materyal bangod ginsaylo sila. Apang ang pila ka grupo​—⁠subong sang mga tigulang, mga mangunguma, kag mga trabahador​—⁠⁠amo gid ang naapektuhan sing daku. Para sa pila ka tawo nga may kaugalingon nga negosyo, ang pagsugod liwat sing negosyo sa bag-o nga duog tuman gid ka gasto. Ang isa ka mangunguma nga ginpasaylo kag nagpanguma sa duog nga iya ginsayluhan sa sulod na sang kapin sa 20 ka tuig nagsiling nga sa iya pagbanta nangin maayo gid ang resulta sang mga butang. Ang iya panimuot amo, “Himua ang imo labing masarangan agod makabenepisyo sa kahimtangan, kay indi na gid man ini magbag-o.”

Matuod gid ini! Sang ulihi, sanday Dieter kag ang iya pamilya, nga ginsambit sa panugod, naanad naman sa ila bag-o nga puluy-an. Tatlo lamang sila sang madamo nga mga tawo nga makasiling pasad sa ila eksperiensia nga ang ginahak-ad nga pagmina nagatuga sing dalagku nga mga pagbag-o sa duog kag sa mga nagapuyo sa sini.

[Nota]

[Retrato sa pahina 15]

Ang isa ka “bucket-wheel” nga “excavator” nagamina sing “lignite”

[Credit Line]

Rheinbraun AG

[Mga retrato sa pahina 17]

Ang isa ka “spreader” nagatampok sang matambok nga duta sa ginminahan anay

Isa ka “opencut” nga minahan anay nga ginpasag-uli

[Credit Line]

All photos: Rheinbraun AG