Ang Demograpiya, ang Biblia, kag ang Palaabuton

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA SWEDEN

ANG tawhanon nga pamilya nagdamo halin sa 1.65 bilyones sang pamuno sang ika-20 nga siglo tubtob sa makahalawhaw nga 6 bilyones sang katapusan sang siglo. Ang populasyon bala sang duta padayon nga magadamo sa sining makahayanghag nga kadasigon? Mahanabo bala sa sining milenyo ang sobra nga pagdamo sang populasyon? Ang mga eksperto nga nagaatubang sa sining mabudlay nga mga pamangkot ginatawag nga mga demograpo; ang patag nga ila ginatun-an amo ang demograpiya.

Ginahatagan sing kahulugan sang Webster’s Dictionary ang demograpiya subong “ang estadistiko nga pagtuon sa mga populasyon sang tawo [ilabi na] may kaangtanan sa kadakuon kag kadamuon sang tawo kon ipaanggid sa kalaparon sang lugar, populasyon sa kada lugar, kag mga estadistika tuhoy sa pagkabun-ag, kamatayon, pag-asawahay, kapagros kag balatian.” Ginatun-an sang mga eksperto ang tatlo ka butang nga may epekto gid sa populasyon—pertilidad (kadamuon sang mga bata nga nabun-ag); mortalidad (kadamuon sang mga tawo nga nagakapatay); kag ang imigrasyon (kadamuon sang nagasaylo halin sa isa ka lugar pakadto sa iban nga lugar).

Ang demograpiya sang maragtas amo ang pagtuon sa pagdamo kag pagbulubag-o sang kadamuon sang nagligad nga mga populasyon. Ginatun-an gid sang mga demograpo sang maragtas ang dumaan nga mga sibilisasyon paagi sa pag-usisa sing maayo  sa mga sinulatan, mga kagulub-an, mga tul-an, kag iban pa nga dumaan nga mga butang. Ang demograpiya sang maragtas napasad sing bahin sa mga pakotpakot lamang kag sing bahin sa siensia. Ang Atlas of World Population History nagabaton: “Ang mga haumhaum sang mga demograpo sang maragtas, sa karon nga kahimtangan, indi mapamatud-an kag gani ang pagkamasaligan sini sa pagtamod sang estadistika indi posible.” Apang, ang mga estudyante sang Biblia interesado sa mga haumhaum sang mga demograpo. Sa pagkamatuod, masami nga nagahisanto ini sa rekord sang Biblia.

Pagdamo sang Populasyon Pagkatapos sang Anaw

Ang Biblia nagasiling nga walo ka tawo lamang ang nakalampuwas sa Anaw sang panahon ni Noe. Ginasigahom sang pila ka demograpo nga pagligad sang mga 1,400 ka tuig, ang populasyon sang duta mahimo nga naglab-ot sa 50 milyones. Ang pagdamo bala halin sa 8 ka tawo tubtob sa mga 50 ka milyon sa sulod sang 1,400 ka tuig imposible?

Una sa tanan, ang 50 milyones isa lamang ka pagbulubanta. Apang, makawiwili nga talupangdon ang ginasiling sang Biblia sa Genesis 9:1: “Ginpakamaayo sang Dios si Noe kag ang iya mga anak, kag nagsiling sa ila, ‘Magmabungahon kag magbuad, kag magtugob sang duta.’ ” Dayon, sa kapitulo 10 kag 11, aton mabasa ang tuhoy sa 70 ka pamilya nga naghalin sa mga anak nga lalaki ni Noe—si Sem, si Ham, kag si Jafet. Kon padayunon naton ang pagbasa, makalab-ot kita sa kaliwatan sang mga lalaki halin kay Sem tubtob kay Abraham, nga ‘nangin mga amay sang mga anak nga lalaki kag sang mga anak nga babayi.’ Ayhan tion ini nga ang pertilidad mataas sangsa kinaandan, nga nagahisanto sa sugo sang Dios nga ‘tugbon ang duta.’

Ano naman ang tuhoy sa mortalidad? Ginalaragway sang amo gihapon nga mga kapitulo sang Genesis ang malawig katama nga kabuhi sang tawo sa tion sang una nga pila ka gatos ka tuig pagkatapos sang Anaw. * Kon madamo ang nagakabun-ag kag diutay lamang ang nagakapatay, nagaresulta ini sa madasig nga pagdamo sang populasyon.

Ang Umalagi nga Pagpuyo sang mga Israelinhon sa Egipto

Ginduhaduhaan sang pila ka manugpanalawsaw ang rekord sang Biblia tuhoy sa madasig nga pagdamo sang populasyon sang mga Israelinhon sang nagpuyo sila sa duta sang Egipto. Ang Biblia nagasiling nga wala labot sa mga asawa sang mga anak nga lalaki ni Jacob, “ang tanan nga tawo sa panimalay ni Jacob, nga nag-abot sa Egipto, kapituan.” (Genesis 46:26, 27) Apang, sang ang mga Israelinhon nagbiya sa Egipto pagligad sang 215 ka tuig, may makahalawhaw nga “anom ka gatos ka libo ka lalaki, nga naglakat, walay labot ang kababayin-an kag kabataan.” (Exodo 12:37) Kon isipon naton pati ang mga babayi kag kabataan, ayhan sa kabilugan may yara tubtob tatlo ka milyon nga mga Israelinhon! Posible bala ini nga pagdamo?

Agod masabat ini nga pamangkot, talupangda sing maayo ang ginasiling sang Biblia tuhoy sa pagdamo sang populasyon sang mga Israelinhon sa Egipto: “Ang mga kaliwatan ni Israel mabungahon kag nagdugang sing bugana; kag nagbuad kag nagmakusog sing lakas; sa bagay nga nahil-ob nila ang duta.” Tumalagsahon gid ang pagdamo sang mga Israelinhon sadtong tion.—Exodo 1:7.

Talalupangdon nga makita man ang amo nga pagdamo sa modernong-adlaw nga mga pungsod, subong sang Kenya sadtong katuigan 1980. Apang, nangin tumalagsahon ang pagdamo sang mga Israelinhon bangod nagdugay ini sa sulod sang malawig nga tion.

Ginahatag sang Biblia ang isa pa ka rason kon ngaa madasig nga nagdamo ang mga Israelinhon. Wala sing kakulang sa pagkaon samtang ang mga Israelinhon didto sa Egipto. Maathag nga sang natabo ang tiggulutom, madamo nga tawo ang napatay samtang bataon pa. Subong resulta, diutay lang ang nabun-ag sa amo nga tion. Apang, ginapakita sang Biblia nga ang mga Israelinhon may bugana nga kalan-on. Sang ang pamilya ni Jose nag-abot sa Egipto, ginsilingan ni Paraon  si Jose: “Sa labi gid kaayo sang duta papuy-a ang imo amay kag ang imo mga utod; papuy-a sila sa duta sang Gosen.” (Genesis 47:6) Bisan pa sang ang mga Israelinhon nangin ulipon sang mga Egiptohanon, maathag nga may bastante sila nga kalan-on. Sa pagkamatuod, sang nahilway sila gikan sa pagkaulipon, nadumduman sang mga Israelinhon ang mga tinapay, isda, atimon, sandiya, bawang, sibuyas, ahos, kag lalagaan sing unod nga ginakaon nila sang ulipon pa sila.—Exodo 16:3; Numeros 11:5.

Sang Unang Siglo C.E.

Mapasangkad man sang demograpiya ang aton paghangop sa Cristianong Griegong Kasulatan. Halimbawa, kon mabasa naton ang sugo ni Jesus sa iya mga sumulunod nga “himuon nga mga gintutun-an ang tanan nga kapungsuran,” mahimo mamangkot kita, ‘Daw ano kasangkad yadtong hilikuton sa pagbantala?’ (Mateo 28:19) Daw ano kadamo nga tawo ang nagapuyo sa Emperyo sang Roma sang unang siglo? Ginabulubanta sang iban nga ang populasyon sadto yara sa ulot sang 50 kag 60 milyones. Kon matuod ini, ang Cristianong mga ebanghelisador sadto may daku gid nga hilikuton!

Kon padayunon naton ang pagbasa sa Cristianong Griegong Kasulatan, mahibaluan naton nga si apostol Pedro nagkadto sa malayo nga Babilonia agod ibantala didto ang maayong balita. (1 Pedro 5:​13) Ngaa sa Babilonia? Ang komento sa The New Encyclopædia Britannica nagapaathag: “Ang mayor nga sentro sang populasyon sang mga Judiyo sa gua sang Palestina yara sa Siria, Asia Minor, Babilonia, kag Egipto, ang tagsatagsa sini ginbulubanta nga may yara di-magkubos sa 1,000,000 ka Judiyo.” Sanglit si Pedro gintangdo nga magbantala ilabi na sa mga Judiyo, rasonable nga maglakbay sia sa komunidad sang Judaismo—sa Babilonia. (Galacia 2:9) Kag bangod madamo ang populasyon sang mga Judiyo didto, indi gid mahimo nga maubusan sia sing teritoryo!

Ano ang Mahanabo sa Palaabuton?

Subong sang nakita na naton, ang mga demograpo interesado sa pila ka detalye tuhoy sa maragtas sang tawo. Ano ang ginasiling nila tuhoy sa palaabuton? Ginapautwas sang mga demograpo ang importante nga mga pamangkot. Mahanabo bala ang sobra nga pagdamo sang populasyon sa sini nga milenyo? Wala gid sing nakahibalo. Bangod nagadiutay ang nagakabun-ag sa pila ka pungsod, ginapakotpakot sang pila ka manugpanalawsaw nga magapabilin nga pareho lang ang populasyon sang kalibutan.

Apang, indi tanan nga eksperto ugyon sa sini. Ang publikasyon nga Population Today nagsiling: “Sa karon, may duha ka ‘patag’ ang pagdamo sang populasyon: ang mga pungsod nga may pertilidad nga duha ka bata ukon kubos pa sa kada mag-asawa kag ang mga pungsod nga may mataas nga pertilidad. Ang mga pungsod nga may duha ukon kubos pa nga bata sa kada mag-asawa nagalakip sang Europa, Estados Unidos, Canada, Japan, kag pila ka madasig nga nagatin-ad nga pungsod . . . Sa kabaliskaran, ang mga may madasig magdamo nga populasyon nagalakip sang kalabanan nga pungsod sa Aprika, Asia, kag Latin Amerika, diin ang pertilidad mas mataas sa duha ka kabataan kada mag-asawa. Sa sini nga mga pungsod, diin nagapuyo ang kapin sa katunga sang populasyon sang kalibutan, ang mga babayi may promedyo nga apat ka bata ang kada isa.”

Gani samtang ang populasyon nagabuhin sa pila ka pungsod, nagadamo ini ukon nagapabilin nga halos pareho lang sa iban. Ginasumaryo sang Population Today ang tuhoy sa palaabuton: “Para sa kalabanan nga nagapatin-ad pa lang nga pungsod, ang madasig nga pagdamo sang populasyon wala pa matapos. Ang matuod, indi ang ginahanduraw lamang, nga katapusan sang ‘sobra nga pagdamo sang populasyon’ sa bug-os nga kalibutan mapat-od paagi sa kon daw ano kadasig kag kon daw ano kadaku ang ipuhunan sang mga pungsod sa mga programa sa pagbuhin sang pagkapatay sang mga lapsag, sa pag-edukar sa mga babayi, kag sa pagplano sang pamilya.”

Malabawan pa bala sang duta ang karon nga anom ka bilyon nga pumuluyo sini? Mahibaluan naton ini sa ulihi. Apang nahibaluan naton nga ang katuyuan sang Dios amo nga ang duta tugbon—indi pagpasobrahan sing pumuluyo. (Genesis 1:28) Kag makasalig gid kita nga sa idalom sang Ginharian sang Dios, mahanabo ini.—Isaias 55:10, 11.

[Nota]

[Retrato sa pahina 12]

Ang mga nakalampuwas sa Anaw amo ang ginhalinan sang populasyon sang kalibutan nga sobra na karon sa anom ka bilyon

[Retrato sa pahina 13]

Sa sulod sang 215 ka tuig, ang pila lamang ka Israelinhon sa Egipto nagdamo tubtob sa tatlo ka milyon