SANG natawo si Moises nabutang sa katalagman ang iya kabuhi. Ang iya katawhan isa ka grupo sang manlulugayaw nga mga pamilya nga nagpuyo sa Egipto upod sa ila amay nga si Jacob, ukon Israel, agod malikawan ang kamatayon sa gutom. Mahidaiton ang ila pagpuyo upod sa ila kaingod nga mga Egiptohanon sa sulod sang mga dekada. Apang nag-abot ang makahaladlok nga pagbag-o. Ang isa ka masaligan nga report sa maragtas nagsiling: “May naglutaw nga isa ka bag-ong hari sa Egipto . . . Kag nagsiling sia sa iya katawhan, ‘Yari karon, ang katawhan sang Israel madamo kag makusog pa sa aton. Kari kamo, maghisayo kita sing maalamon sa ila, basi magbuad sila.’ ” Ano ang ginplano sang mga Egiptohanon? Kontrolon ang populasyon sang mga Israelinhon paagi sa ‘pag-ulipon sa ila nga may kapintas’ kag nian ginmanduan ang Hebreo nga mga partera nga patyon ang tanan nga bata nga lalaki nga ila mapaanak gikan sa Hebreo nga mga babayi. (Exodo 1:​8-​10, 13, 14) Walay sapayan, bangod sa kaisog sang ila mga partera nga wala magtuman sa mando, ang mga Israelinhon nagdamo. Busa, ang hari sang Egipto nagmando: “Ihaboy ninyo sa Nilo ang tagsa ka lalaki nga matawo.”—Exodo 1:​22.

Ang mag-asawa nga Israelinhon nga sanday Amram kag Jocabed, ‘wala mahadlok sa sugo sang hari.’ (Hebreo 11:23) Si Jocabed nagbun-ag sing isa ka bata nga lalaki—nga ginlaragway sang ulihi nga “maanyag sa atubangan sang Dios.” * (Binuhatan 7:​20) Ayhan nahantop nila nga ginkahamut-an sang Dios ining bata. Ano man ang natabo, wala nila gintugutan nga mapatay ang bata. Ginrisgo nila ang ila kaugalingon nga kabuhi paagi sa pagtago sa iya.

Pagligad sang tatlo ka bulan, si Moises indi na matago sang iya mga ginikanan. Bangod wala na sila sang iban pa nga mahimo, nagdesisyon sila. Ginbutang ni Jocabed ang lapsag sa isa ka papiro nga suludlan kag ginpalutaw sa Suba Nilo. Wala sia sing hinalung-ong nga ginsugdan niya ang mga hitabo nga magaresulta nga ang lapsag mangin isa ka talalupangdon nga persona sa maragtas!​—Exodo 2:3, 4.

Ginakabig sang madamo nga iskolar karon ining mga hitabo subong himuhimo lamang. “Ang matuod,” siling sang Christianity Today, “amo nga wala gid sing natukiban nga direkta nga ebidensia sa arkeolohiya [sang mga tinuig] nga nagpuyo anay ang mga Israelinhon nga kabataan sa Egipto.” Bisan pa wala sing direkta nga pisikal nga prueba, madamo sing di-direkta nga ebidensia nga masaligan ining kasaysayan sa Biblia. Sa iya libro nga Israel in Egypt, ang Egiptologo nga si James K. Hoffmeier nagsiling:  “Maathag nga ginapakita sang arkeolohiya nga ang Egipto pirme anay ginakadtuan kag ginapuy-an sang mga katawhan sang Levant [mga pungsod nga malapit sa sidlangan nga Mediteraneo], ilabi na bangod sang problema sa klima nga nagaresulta sa tiggulutom . . . Busa, sang mga panahon kutob sang 1800 tubtob 1540 B.C., ang Egipto isa anay ka makagalanyat nga duog para istaran sang nagahambal sing Semitiko nga mga tawo sa nakatundan nga Asia.”

Dugang pa, madugay na nga ginabaton nga ang paglaragway sang Biblia sa pagpang-ulipon sang Egipto sibu. Ang libro nga Moses​—A Life nagreport: “Ang kasaysayan sa Biblia tuhoy sa pagpamigos sa mga Israelinhon ginpamatud-an sa isa ka masami ginakopya nga dibuho sa lulubngan sang dumaan nga Egipto diin ang paghimo sing human sa daga nga tisa sang isa ka grupo sang mga ulipon ginapakita sing detalyado katama.”

 Ang paglaragway sang Biblia sa takupis nga gingamit ni Jocabed mapatihan man. Ginsiling sang Biblia nga human ini sa papiro, nga suno sa Commentary ni Cook, “kinaandan nga ginagamit sang mga Egiptohanon subong mamag-an kag madasig nga mga baruto.”

Apang, mabudlay bala patihan nga ang isa ka lider sang pungsod magmando sang walay kaluoy nga pagpatay sa mga lapsag? Ginapahanumdom kita sang iskolar nga si George Rawlinson: “Ang pagpapas sa mga lapsag . . . lapnag sa nagkalainlain nga panahon kag duog, kag wala na ginkabig subong pinasahi katama nga hitabo.” Sa pagkamatuod, madamo sing kaanggid nga makangilidlis nga tingob nga pagpamatay ang nagakatabo sa modernong tion. Mahimo nga makakilibang ining kasaysayan sa Biblia, apang matuod gid ini.

Wala lamang basta ginpaanod ni Jocabed ang lapsag. Iya “ginbutang ini [nga takupis] sa kabagaasan sa bibi sang suba.” Mahimo amo sini ang duog diin nagalaum sia nga may makakita sa sini. Diri nagapaligo ang anak nga babayi ni Paraon, ayhan sing regular. *​—Exodo 2:​2-4.

Nakit-an gilayon ang takupis. “Sang ginbuksan niya [anak nga babayi ni Paraon] ini nakita niya ang bata; kag yari karon, ang bata nagahibi. Naluoy sia sa iya kag nagsiling, ‘Ini isa sang kabataan sang Hebreo.’ ” Sa amo nagdesisyon ang Egiptohanon nga prinsesa nga adoptahon ang bata. Kon ano man anay ang ginpangalan sa iya sang iya mga ginikanan wala na ini mahibaluan. Karon kilala sia sa bug-os nga kalibutan sa ngalan nga ginhatag sa iya sang babayi nga nag-adoptar sa iya—Moises. *​—Exodo 2:​5-10.

Apang, mapatihan bala nga ang isa ka Egiptohanon nga prinsesa mag-adoptar sini nga bata? Huo, bangod ang relihion sang Egipto nagatudlo nga kinahanglanon ang maayo nga mga buhat agod ang isa makapalangit. Kon tuhoy naman sa pag-adoptar, ang arkeologo nga si Joyce Tyldesley nagsiling: “Alalangay lang ang Egiptohanon nga mga babayi sa Egiptohanon nga mga lalaki. Pareho ang ila kinamatarong sa kasuguan kag palangabuhian, sa di-magkubos sa teoriya, kag . . . ang mga babayi puede makaadoptar.” Ang isa ka dumaan nga papiro nagadokumento tuhoy sa pag-adoptar sang isa ka Egiptohanon nga babayi sa iya mga ulipon. Tuhoy naman sa pagsuhol sa iloy ni Moises nga mangin yaya, ang The Anchor Bible Dictionary nagsiling: “Ang pagbayad sa matuod nga iloy ni Moises sa pag-atipan sa iya . . . isa ka kahimusan nga makita man sa mga kontrata sang pag-adoptar sa Mesopotamia.”

Karon nga gin-adoptar na sia, mahimo bala ilikom kay Moises subong isa ka makahuluya nga kamatuoran nga isa sia ka Hebreo? Mahimo amo sini ang ginpakita sa pila ka pelikula sang Hollywood. Apang tuhay ang ginapakita sang Kasulatan. Maalamon nga ginpadihutan sang iya utod nga si Miriam nga ang mag-atipan kay Moises amo ang iya mismo kaugalingon nga iloy nga si Jocabed. Pat-od gid nga indi pag-ilikom sining diosnon nga babayi ang kamatuoran sa iya bata! Kag sanglit ang kabataan sang dumaan nga tion masami ginapatiti sa sulod sang madamong tinuig, madamo sing tion si Jocabed para tudluan si Moises tuhoy sa ‘Dios ni Abraham, ni Isaac, kag ni Jacob.’ (Exodo 3:6) Daku gid ang nabulig sining espirituwal nga pundasyon kay Moises, kay sang ginhatag na sia sa anak nga babayi ni Paraon, “si Moises gintun-an sang tanan nga kaalam sang mga taga-Egipto.” Ang ginsiling sang istoryador nga si Josephus nga si Moises isa anay ka heneral sa inaway batok sa Etiopia indi mapamatud-an. Apang ang Biblia nagasiling nga “gamhanan [si Moises] sa iya mga pulong kag mga buhat.” *​—Binuhatan 7:​22.

Sa edad nga 40, daw handa na si Moises nga mangin isa ka prominente nga Egiptohanon nga lider. Nakaangkon kuntani sia sing gahom kag manggad kon nagpabilin sia sa panimalay ni Paraon. Nian may isa ka hitabo nga nagpabag-o sang iya kabuhi.

Isa ka adlaw “nakita niya ang isa ka Egiptohanon nga nagabakol sang isa ka Hebreo, isa sang iya katawhan.” Sa sulod sang mga tinuig, naagom ni Moises ang bentaha nga mangin Hebreo kag Egiptohanon. Apang sang nakita niya nga ginabakol ang iya masigka-Israelinhon—nga mahimo ikamatay sini—napahulag si Moises sa paghimo sing isa ka daku nga desisyon. (Exodo 2:​11) “Nagdumili [sia] nga pagtawgon nga anak sang babaying anak ni Paraon, nga nagapasulabi sa pag-ambit sang pagpintas kaupod sa katawhan sang Dios.”​—Hebreo 11:24, 25.

Si Moises naghimo sing maabtik kag desidido nga buhat: “Ginpatay niya ang Egiptohanon kag gintago sia sa balas.” (Exodo 2:​12) Indi lamang ini isa ka buhat sang isa nga “madali maimpito sa kaakig,” subong sang ginsiling sang isa ka kritiko. Mahimo nga isa ini ka buhat sang pagtuo—bisan pa pasad sa sayop nga paghangop—sa saad sang Dios nga kahilwayan sang Israel gikan sa Egipto. (Genesis 15:13, 14) Ayhan naglaum si Moises nga ang iya buhat magpahulag sa iya katawhan nga magrebelde. (Binuhatan 7:25) Apang, nalugaw-an sia sang wala sia ginbaton sang iya mga masigka-Israelinhon nga mangin ila lider. Sang nabalitaan ni Paraon ang pagpatay, napilitan si Moises sa pagpalagyo. Nagpuyo sia sa Midian, nangasawa kay Zipora, ang anak nga babayi sang manlulugayaw nga pangulo nga si Jetro.

Sa sulod sang daw madugay katama nga 40 ka tuig, si Moises nagkabuhi subong ordinaryo nga manugbantay sang karnero, nga wala na naglaum pa nga mangin isa ka manluluwas. Apang isa ka adlaw, gintuytuyan niya ang panong ni Jetro sa isa ka duog malapit sa Bukid Horeb. Nagpakita didto ang anghel ni Jehova kay Moises paagi sa nagadabdab nga sapinit. Handurawa kon ano ang natabo: ‘Paguaa ang akon katawhan, mga anak sang Israel, gikan sa Egipto,’ sugo sang Dios. Apang ang Moises nga nagsabat nagapangalag-ag, kag wala sing salig sa kaugalingon. “Sin-o bala ako,” siling niya, “nga magkadto ako kay Paraon, kag magpagua ako gikan sa Egipto sang mga anak sang Israel?” Ginbuyagyag pa gani niya ang iya personal nga kakulangan nga wala ginpakita sing sibu sang pila ka manughimo sing pelikula: May yara sia problema sa paghambal. Tuhay gid si Moises sa mga baganihan sang dumaan nga mga mito kag mga leyenda! Ining tawo nangin mapainubuson katama bangod sang 40 ka tuig nga pagbantay sang karnero. Bisan pa wala sing salig si Moises sa iya kaugalingon, nagasalig gid ang Dios nga takus sia para mangin lider!​—Exodo 3:1–4:​20.

Naghalin si Moises sa Midian kag nagkadto kay Paraon, nagpangabay nga buy-an ang katawhan sang Dios. Sang wala magpasugot ang batinggilan nga hari, ginsalakay ang Egipto sing napulo ka makahalapay nga kalalat-an. Napatay ang mga  panganay sang Egipto bangod sang ikanapulo nga kalalat-an, kag ginbuy-an gid man sang ulihi sang nalutos nga Paraon ang mga Israelinhon.—Exodo, kapitulo 5-​13.

Pamilyar sa sini nga hitabo ang kalabanan nga bumalasa. Apang ginpamatud-an bala ini sang maragtas? Nagbais ang iban nga himuhimo lamang ini nga istorya sanglit wala ginsambit kon ano ang ngalan sang Paraon. * Apang, nagsiling si Hoffmeier, nga ginkutlo kaina, nga masami ginadula sang Egiptohanon nga mga escriba ang ngalan sang mga kaaway sang Paraon. Nangatarungan sia: “Pat-od nga indi pagkabigon sang mga istoryador nga di-matuod ang kampanya militar ni Thutmose III sa Megiddo bangod wala narekord ang mga ngalan sang mga hari sang Kades kag Megiddo.” Nagsiling si Hoffmeier nga wala ginhingalanan ang Paraon bangod sa “maayong teolohiko nga mga rason.” Isa pa, bangod wala ginhingalanan ang Paraon, ang kasaysayan nagapatalupangod sa Dios, indi sa Paraon.

Walay sapayan, wala ginabaton sang mga kritiko ang paggua sang madamo katama nga Judiyo gikan sa Egipto. Ang iskolar nga si Homer W. Smith nagbais nga ining guban nga paggua “dapat ginreport kuntani sa maragtas sang Egipto ukon Siria . . . Mahimo nga ang leyenda sang paggua isa lamang ka ginpatiko kag produkto sang imahinasyon nga kasaysayan sang paglakbay gikan sa Egipto pakadto sa Palestina sang diutay lamang nga tawo.”

 Matuod, wala sing nasapwan nga rekord sa Egipto tuhoy sa sining hitabo. Apang ang mga Egiptohanon kilala sa pagdoktor sang ila rekord sa maragtas kon ang kamatuoran makahuluya ukon makahalit sa ila politikal nga mga intereses. Sang naggahom si Thutmose III, gintinguhaan niya nga dulaon ang tanan nga handumanan sang iya ginbuslan nga si Hatshepsut. Ang Egiptologo nga si John Ray nagsiling: “Ginpanas ang iya mga inskripsion, nadula ang iya ginapaderan nga mga rebulto kag ang iya mga monumento. Indi makita ang iya ngalan sa mga rekord sang maragtas sugod sadto.” Ang kaanggid nga mga pagtinguha sa pag-ilis ukon pagtago sang makahuluya nga mga katunayan natabo man sa sining modernong mga tion.

Kon tuhoy sa wala sing nakutkot nga ebidensia sa paglakbay sa kahanayakan, dapat naton dumdumon nga ang mga Judiyo mga manlulugayaw. Wala sila sing gintukod nga mga siudad; wala sila nagpananom. Mahimo nga ang nabilin nila amo lamang ang diutay kaayo nga agi sang ila pagtener sa isa ka duog. Sa gihapon, makita naton ang makapakumbinsi nga ebidensia sadtong paglakbay sa Biblia mismo. Masami ini ginapatuhuyan sa bug-os nga sagrado nga libro. (1 Samuel 4:8; Salmo 78; Salmo 95; Salmo 106; 1 Corinto 10:​1-5) Sing talalupangdon, si Jesucristo nagpamatuod man nga ang mga hitabo sa kahanayakan matuod gid.​—Juan 3:​14.

Indi maduhaduhaan, nian, nga ang kasaysayan ni Moises sa Biblia, mapatihan kag matuod. Apang, madugay na kaayo sia nga nagkabuhi. Ano ang epekto ni Moises sa imo kabuhi karon?