Ang Nagabulubag-o nga Moda

NAHISAYRAN man naton ini ukon wala, ang aton mga desisyon adlaw-adlaw sa kon ano ang aton isuksok ginadihon sa pila ka kasangkaron sang moda. Ang mga ginabaligya nagadepende sing daku sa mabaskog nga impluwensia sang moda.

Bisan ang mga panapton nga ginapasapayanan naton karon nangin moda anay. Halimbawa, ang kamisadentro kag kurbata nangin bantog gid nga moda sang nagligad nga siglo. Kag ang sambra sang babayi nangin uso sang katuigan 1920.

Duha ka panguna nga handum ang nagagatong sa industriya sang moda​—⁠ang handum para sa bag-o kag orihinal nga mga butang kag ang handum nga makigbagay. Halos tanan luyag nga magsuksok sing bag-o. Amo kon ngaa nagabakal kita kon kaisa sing panapton, indi bangod nagisi na ang daan, kundi bangod gusto lang naton ang bag-o. Subong man, indi naton luyag nga mangin lain sa iban, gani nagabakal kita sing mga panapton nga sunod sa estilo nga ginasuksok sang aton mga kaupod. Sa sulod sang mga siglo ang industriya sang panapton nagapaayaw​—⁠kag kon kaisa nagahingalit⁠​—⁠sa sining handum para sa bag-o nga mga butang kag sa handum nga makigbagay.

Isa ka Malip-ot nga Maragtas

Sa pagdesinyo sing estilo, ang mga manugdesinyo nagagamit sing lima ka panguna nga mga aspekto: duag, korte, drape (ang paagi sang pagtunton sang tela), klase sang tela, kag line balance (ukon mga desinyo sa kadaygan sang tela). Ang mga pililian sang mga manugdesinyo kag mga sastre sa tanan nga lima ka aspekto nagdamo pa gid sa sulod sang mga tinuig. Halimbawa, sa dumaan nga Egipto, ang ginahimo sing lokal nga sinagon nga lino amo ang tela nga naluyagan gid, kag maayo ini sa mainit nga klima. Apang bangod mabudlay lugumon ang lino, masami nga isa lang ang duag sini​—⁠puti. Walay sapayan sini, ang Egiptohanon nga mga manugdesinyo sang moda nagapilopilo (pleated) sang tela agod nga ang ila mga panapton matahom nga nagatunton kag manami sing korte. Sa amo, nagluntad ang isa sang pinakamadugay nga mga estilo sa kalibutan.

Sang unang siglo C.⁠E., natigayon ang bag-o nga mga tela kag mga duag. Ang manggaranon nga mga Romano nagbakal sang seda halin sa Tsina ukon India, bisan pa nga ang hinabol nga seda nangin subong kamahal sa bulawan bangod sang gasto sa pagpadala sa sini. Ang isa pa ka moda nga tela amo ang linugom nga delana halin sa Tiro, nga ang isa ka kilo sini nagabili sing 2,000 ka denario​—⁠anom ka tuig nga sueldo sang kinaandan nga mamumugon. Bangod sang bag-o nga mga duag kag materyal, ang manggaranon nga Romanong kababayin-an nakasuksok sing stola​—⁠isa ka malaba, halog nga kunop nga panapton⁠​—⁠nga human sa asul nga bulak nga tela halin sa India ukon ayhan sa dalag nga seda halin sa Tsina.

Bisan pa may nagatuhaw nga bag-o nga mga estilo sa pulupanag-on, sang nagligad nga mga dag-on ang isa ka malahalon nga panapton mahimo gid nga mangin uso sing tubtob-buhi. Ang mga pagbag-o amat-amat kag sa masami apektado lamang ang yara sa alta-sociedad. Apang, bangod sang madasig nga pagbag-o sa ekonomiya, labi nga naimpluwensiahan man sang moda ang ordinaryo nga mga tawo.

Sang ika-19 nga siglo, nagluntad ang mga industriya nga nagahimo sang mga panapton para sa mga manggaranon kag mga imol. Nagdamo ang ginaproseso  sang makina nga bulak nga tela kag mga pabrika sang delana, kag nagbarato ang mga tela. Bangod sang mga makina sa panahi, nangin mas barato ang paghimo sing mga panapton, kag bangod sang bag-o nga sintetiko nga mga lugom madamo na sing mapilian nga duag.

Nagdaku pa ang impluwensia sang sosyal nga pagbag-o kag pagbag-o sa teknolohiya sa paghimo sing mga panapton para sa ordinaryo nga mga tawo. Sa Nakatundan nga Europa kag Aminhan nga Amerika, mas madamo sing ginagasto nga kuarta ang mga tawo. Sang katuigan 1850, naggua ang mga magasin para sa mga babayi, kag wala madugayi pagkatapos sadto ang mga balaligyaan nagbaligya sing human na nga mga panapton sa kinaandan nga mga takus. Subong man, sang ika-19 nga siglo, ginsugdan ni Charles Frederick Worth ang mga fashion show ukon pagpasundayag sa bag-o nga mga estilo sang mga panapton, nga nagagamit sing mga modelo agod pukawon ang interes sang posible nga mga kliyente.

Sang ika-20 nga siglo, bangod sang bag-o nga sintetiko nga mga hilo, subong sang rayon, naylon kag polyester, mas madamo nga tela ang mapilian sang mga manugprodukto. Bangod sang de-kompyuter nga mga desinyo mahapos ang paghimo sing bag-o nga mga estilo, kag bangod sang globalisasyon, ang bag-o nga mga moda halos dulungan nga nagaluntad sa mga kalye sang Tokyo, New York, Paris, kag São Paulo. Samtang, ang mga manugdesinyo kag manugprodukto nakasapo sing bag-o nga mga paagi sa pagpasayod sang ila mga produkto.

Sa karon ginbuslan sang mga pamatan-on ang mga manggaranon subong amo ang labing mahuyugon sa moda. Kada bulan, minilyon sa ila ang nagabakal sing bag-o nga mga panapton, kag ang industriya sang panapton nagapatubas sing ginatos ka bilyones dolyares nga bili sang panapton sa isa ka tuig.⁠ * Apang may yara bala ini natago nga siod?

[Nota]

[Kahon/Mga retrato sa pahina 4, 5]

 Ang mga Manughimuno sang Moda

Sa sulod sang mga siglo ang mga hari kag halangdon nga mga tawo amo ang nagahimuno sang mga talaksan sa panapton. Sang ika-17 nga siglo, namat-od si Hari Louis XIII sang Pransia nga maggamit sing peloka agod ihinago ang iya pagkakalbo. Wala madugayi, ang halangdon nga mga tawo sa Europa nagpakiskis sang ila ulo kag nagpeloka​—⁠isa ka estilo nga nagdugay sing kapin sa isa ka siglo.

Sang ika-19 nga siglo, gintib-ong sang pangbabayi nga mga magasin ang huyog sa moda kag naghatag pa gani sing barato nga mga padron ukon sulundan agod makatahi ang mga babayi sang ila mismo mga panapton. Sang ika-20 nga siglo, sang nagbantog ang mga sine kag telebisyon, ang mga artista sa pelikula nangin internasyonal nga mga idolo kag naghimuno sing mga huyog sa moda. Ang bantog nga mga musikero nagsuksok man sing di-kinaandan nga mga estilo, nga ginailog gilayon sang madamo nga mga pamatan-on. Sa karon, halos wala sang nagbag-o, samtang epektibo nga ginagamit sang mga manugpasayod ang mga fashion show, mahining nga mga magasin, mga billboard, mga estante sa balaligyaan, kag mga pasayod sa telebisyon agod mangin mabakal ang bag-o nga mga panapton.

[Retrato]

Si Hari Louis XIII

[Credit Line]

From the book The Historian’s History of the World

[Retrato sa pahina 4]

Ining dumaan nga lino nga panapton sang Egipto amo ang isa sang labing madugay nga mga moda sa kalibutan

[Credit Line]

Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Retrato sa pahina 4]

Sa dumaan nga Roma ang mga babayi nagasuksok sing “stola”

[Credit Line]

From the book Historia del Traje, 1917

[Mga retrato sa pahina 4, 5]

Ang kimono ginagamit kutob pa sang mga 650 C.⁠E.

[Credit Line]

From the newspaper La Ilustración Artística, Volume X, 1891

[Retrato sa pahina 5]

Sang nagligad nga mga dag-on ang malahalon nga panapton mahimo gid nga mangin uso sing tubtob-buhi

[Credit Line]

EclectiCollections

[Retrato sa pahina 5]

Bangod sang madasig nga pagbag-o sa ekonomiya, nangin mahunahunaon sa moda ang ordinaryo nga mga tawo

[Credit Line]

EclectiCollections