“Pula Nga Bulawan” Gikan sa Mediteraneo

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ITALYA

ANG mga iskolar indi anay maghilisugot kon bala isa ini ka utanon ukon mineral. Ang iya masili nga duag madugay na nga nagaganyat sa mga nagadayaw sa sini. Siniglo na ini nga ginagamit subong puni, materyales sang mga manug-ukit, anting-anting, bulong, kag subong kuwarta pa gani. Masami ini karon ginagamit sa paghimo sing mga alahas. Ano ini? Ini amo ang pula nga korales gikan sa Mediteraneo​—⁠nga tama ka mahal amo kon ngaa gintawag ini nga pula nga bulawan.

Ano gid bala ang pula nga korales? Paano kag diin ini nagapanubo? Ano nga mga pamaagi ang ginagamit sa pagkuha sini? Ano anay ang ginhimo sa sini? Kag ano karon ang ginahimo sa sini?

Sapat, Utanon, ukon Mineral?

Ang mga naturalist sang una naglaragway sang pula nga korales sang Mediteraneo (Corallium rubrum), kon paano ini gintipon, kag ang mga kapuslanan sini. Sadtong ika-18 nga siglo lamang nahangpan nga tul-an ini sang isa ka organismo sang sapat, nga amo sa pagkamatuod ang tanan nga korales. Ang daw mga bulak sa isa ka diutay nga kahoy amo sa katunayan ang mga gaway sang buhi nga mga tinuga​—⁠ang kolonya sang mga polyp. Ang mga sanga, nga nagalaba sing mga 25 tubtob 30 sentimetros, solido nga mga calcareous deposit nga ginapaguwa sang bug-os nga kolonya sining mga organismo agod pangapinan ang ila kaugalingon. Ang tagsa ka sanga may isa lamang ka duag, apang may lainlain ini nga samay sang pula nga duag. Ang pula nga korales nagapanubo sa bisan anong solido nga kadaygan​—⁠bato, nalunod nga barko, ukon bisan gani bala sang kanyon​—⁠sa kadalumon nga tubtob sa 250 metros, apang nagakinahanglan ini sing malinong kag tuman kaparat nga matinlo nga tubig-dagat kag sing 10 tubtob 29 degrees Celcius nga temperatura sang tubig. Makita ini sa Mediteraneo nga kadagatan sang Albania, Algeria, Espanya, Gresya, Italya, Morocco, Pransia, Tunisia, kag Yugoslavia kag sa Atlantiko nga kadagatan sa Cape Verde kag Morocco. Ang bag-o nga mga kolonya ginabanabana nga nagatubo sa kadasigon nga halin sa apat tubtob walo ka milimetro kalaba kada tuig kag mga isa ka milimetro kag tunga kadaku kada tuig.

Ginapakabahandi Halin sang Una

Ginapakita sang ebidensia sa arkeolohiya nga ang korales madugay na nga ginapakabahandi, ginaukit, kag ginabaligya. Sang primero,  mahimo ginatipon lamang sang tawo ang mga sanga nga nagakaanod sa baybayon sang Mediteraneo. Ang pidaso sang pula nga korales, nga ayhan gingamit subong mga anting-anting, makita sa dumaan nga mga lulubngan sa Switzerland. Nalakip ini sa mga alahas sang isa ka Sumerianhon nga dios. Ginpakabahandi gid ini sang mga Egiptohanon. Ginpabaloran sang dumaan nga mga Judiyo ang mga korales subong sang pilak kag sinubong nga bulawan. (Hulubaton 8:​10, 11; Panalabiton 4:7) Kag ginpakabahandi man ini sang mga Celt, kay gingamit nila ini nga puni sa ila mga armas kag mga busal sang kabayo.

Ang Romano nga naturalist nga si Pliny nagreport nga sang unang siglo C.⁠E., ang pula nga korales ginakuha sa Gulf of Lions, sa katundan nga baybayon sang peninsula sang Italya, kag sa palibot sang Sicily. Ang bug-os nga mga kolonya ginkuha paagi sa mga lambat ukon gin-utod paagi sa matalom nga mga kagamitan nga salsalon. Sadto anay, ang korales ginakabig nga bulong sa hilanat, batobato, kag problema sa mata. Ginpatihan man ini nga nagaamlig sa mga nagapanag-iya sini gikan sa bagyo kag kilat.

Sang ikanapulo nga siglo C.⁠E., ang mga Arabo sa Aminhan nga Aprika nakaimbento sing isa ka instrumento sa pagkuha sing korales​—⁠isa ka daku kag nagabalasbas nga krus, nga may kahoy nga nagalaba sing mga apat tubtob lima ka metro. Ginapabug-atan ini sing daku nga bato kag may mga lambat, nga may kalabaon nga mga walo ka metro, nga nagakabit halin sa tunga kag mga punta sini. Ginatunton ini nga instrumento gikan sa sakayan pakadto sa madamo-sing-korales nga kaidadalman kag ginaguyod sing pabalasbas. Ang mga sanga sang korales nagakabali, nagasalawid sa mga lambat, kag nagakadala kon batakon ang instrumento. Ang lainlain nga sahi sini nga instrumento kag pamaagi gingamit tubtob sang pila ka tuig lamang ang nagligad, sang ang mga kahangawa nga basi ginahalitan sini ang letso sang dagat kag ang mga kabuhi sa dagat nagresulta sa pagdumili sa sini pabor sa mga manugsalom. Sa teoriya,  ang mga manugsalom mangin mas mapilion kag indi tanto makapanghalit, apang ang matuod, may ikasarang ang pila ka manugsalom nga ubuson ang mga korales gikan sa letso sang dagat.

Isa ka Tradisyunal nga Produkto sang Italya

Ang mga sampaton anay sa dumaan nga Roma naghimo sing mga anting-anting, uyas para sa mga kulintas, kag eskultura nga nagarepresentar sa mga butang gikan sa mitolohiya kag kinaugali. Sang ika-12 nga siglo, ang pagnegosyo sing mga uyas, butones, kag iban pa nga mga butang sa mga pungsod sa luwas sa ulot sang Genoa kag Constantinople kag sa nagkalainlain nga mga pantalan sa Mediteraneo nagtin-ad. Sang panahon ni Marco Polo (ika-13 nga siglo), ang mga korales gikan sa Mediteraneo tama kabakal sa India kag Indochina, kag gindala ini sang Arabo nga mga negosyante tubtob sa China.

Wala labot sa iban pa nga mga siudad, ang Trapani, Naples, kag Genoa nagpatubas sing madamo nga mahining nga mga puni. Ang tumalagsahon sang panahon nga ginatawag Mannerism kag baroque (halin sang ika-16 tubtob ika-18 nga siglo) amo ang mga produkto sang Trapani, diin ang magagmay nga mga korte sang korales, nga nabutang sa kahoy ukon metal nga mga kadaygan, makita sa tanan nga sahi sang mga butang​—⁠mga bulutangan-alahas, bandehado, kuwadro, espeho, kag mga dekorasyon sa simbahan. Ang maluho nga mga belen gin-ukit sa korales, kag linibo ka magagmay nga uyas nga korales ang gintahi sa malahalon nga mga panapton kag kurtina sang mga altar. Ang tanan nga estilo kag dagway sang personal nga mga puni​—⁠alahas, korona, aritos, pendant, kulintas, cameo, sibit, kag pulseras nga ginkortehan subong sang bulak, dahon, sapat, kag sinadto nga desinyo ginhimo ilabi na sang ika-19 nga siglo.

Ang banwa sang Torre del Greco, sa Bay of Naples, Italya, sampaton sa pagproseso sang pula nga korales. Sa katunayan, ang banwa nagaproseso sing ginabanabana nga 90 porsiento sang tanan nga pula nga korales nga ginakuha sa bug-os nga kalibutan. Ang sampaton nga mga artisano diri nagagamit sing patipulon nga lagari sa pag-utod sa mga sanga sang korales. Ang iban ginagamitan sing makina agod makahimo sing matipulon nga mga uyas. Ang iban naman de-mano nga ginakorte sa espesipiko nga mga korte kag kadakuon, ginapahining, kag ginatampok sa singsing, aritos, kag iban pa nga mga butang. Mga 50 tubtob 75 porsiento sang korales ang mabuhin sa tion sang proseso sang produksion, kag amo ini ang isa sang mga rason kon ngaa ang kada gramo sang korales nga alahas mas mahal sangsa bulawan nga alahas.

Ini nga industriya nangin bantog kag nagganar sing daku. Makapasubo nga siling sang libro nga Il Corallo Rosso (Pula nga Korales), nagganyat man ini sa mga indibiduwal nga “sa handum nga makaganar sing madasig kag mahapos,” naghingalit sang mga korales “tubtob sa punto nga malaglag ini.” Ang kabalaka sa palaabuton sining korales kag sa industriya nga nagadepende sa sini nagpahulag sa interesado nga mga tawo nga magrekomendar sing makatarunganon nga paagi sa paggamit sa kinaugali nga manggad. Bisan pa wala ginakabig nga isa ka espesyi nga yara sa katalagman nga madula, ang pagpangita sing mga sanga nga tuman na agod magamit sang mga manug-alahas labi nga nagaiwat. Sa karon ang kinahanglanon nga mga materyales para sa korales nga alahas sang Italya nagahalin man sa Pasipiko. Lainlain nga mga espesyi ang ginakuha sa Japan kag sa Taiwan, sa kadalumon nga mga 320 metros, nga ginagamit pa gani ang magagmay nga mga submarino kag remote-control nga mga robot. Ang hamili nga mga korales nagatubo sa kadalumon nga 1,500 metros mga 2,000 kilometros ang kalayuon sa baybayon sang Hawaii.

Ang tuman katahom nga korales nga mga alahas kag mga eskultura nagapamatuod sa kalantip sang mga artisano nga nagpasanyog sa sining tumalagsahon nga tradisyon. Kag para sa mga tawo nga nagadayaw sang binuhatan sang aton Manunuga, ang “pula nga bulawan” sang Mediteraneo isa ka halimbawa sang iya di-maisip nga mga dulot para sa kalipay sang tawo.​—⁠Salmo 135:​3, 6.

[Retrato sa pahina 24]

Ang ika-19 nga siglo nga kulintas nga human sang 75,000 ka korales nga mga uyas

[Credit Line]

Per gentile concessione del Museo Liverino, Torre del Greco

[Retrato sa pahina 25]

Buhi nga korales

[Mga retrato sa pahina 26]

Tiara

Ika-17 nga siglo nga korte-bulak nga kopa

Mga alahas

[Credit Line]

All pictures: Per gentile concessione del Museo Liverino, Torre del Greco

[Picture Credit Line sa pahina 25]

Per gentile concessione del Museo Liverino, Torre del Greco