Ngaa Dapat Basahan sing Matunog ang Imo mga Anak?

“Nagpalapit sia sa akon, nagkamang pakadto sa akon sabak nga ginaganoy ang isa ka daan nga libro nga ang mga pinanid nabulit sing . . . peanut butter, kag nagsiling . . . , ‘Buligi ako sa pagbasa sini, Daddy; buligi ako sa pagbasa sini.’”—Dr. Clifford Schimmels, propesor sa edukasyon.

MGA bata—madasig sila makatuon. Ginapakita sang panalawsaw nga madasig magtubo ang utok sang mga bata nga kubos sa tatlo ka tuig ang edad. Ang adlaw-adlaw nga ginahimo sang mga ginikanan subong sang pagbasa, pag-amba, kag pag-angga makabulig sing daku sa mapagros nga pagtubo sang isa ka bata. Apang, suno sa isa ka pagtuon, mga katunga lamang sang tanan nga ginikanan sang mga bata nga nagapangidaron sing duha tubtob walo ang nagabasa sa ila mga anak kada adlaw. Mahimo mamangkot ka, ‘Kinahanglan ko gid bala basahan ang akon anak?’

Pagpalambo sing Gugma sa Pagbasa

Ang mga eksperto nagasiling nga huo ang sabat. “Ang pinakaimportante nga paagi agod mapalambo ang ihibalo nga kinahanglan agod magmadinalag-on sa ulihi sa pagbasa amo ang pagbasa sing matunog sa mga bata. Matuod ini ilabi na sa mga tuig nga wala pa sila nagaeskwela,” siling sang report nga Becoming a Nation of Readers.

Samtang nagapamati sa mga sugilanon nga ginabasa sa libro, matun-an sang mga bata sa lamharon nga edad nga ang mga letra sa pahina nagahisanto sa mga tinaga nga ginahambal naton. Mangin pamilyar man sila sa lenguahe sa mga libro. “Sa tagsa ka tion nga ginabasahan naton ang isa ka bata, ginapasulod naton sa utok sang bata ang isa ka ‘makalilipay’ nga mensahe. Mahimo mo gani ini tawgon nga isa ka pasayod, sa amo ginakondisyon ang bata nga iangot ang mga libro kag mga balasahon sa kalipay,” siling sang isa ka libro tuhoy sa pagbasa sing matunog. Ang mga ginikanan nga nagapalig-on sini nga kaluyag sa mga libro magapalambo sa ila mga anak sing isa ka tubtob-buhi nga kaluyag sa pagbasa.

Pagbulig sa Ila nga Mahangpan ang Kalibutan sa Palibot Nila

Ang mga ginikanan nga nagabasa sing matunog sa ila mga anak makahatag sing isa ka malahalon nga regalo—ang ihibalo tuhoy sa mga tawo, mga lugar, kag mga butang. Sa diutay lamang nga gasto, “makalakbay” sila sa kalibutan paagi sa mga pahina sang mga libro. Binagbinaga ang halimbawa sang duha ka tuig nga si Anthony, nga ginabasahan sang iya iloy halin sa iya pagkabun-ag. Ang iya iloy nagsiling: “Ang una niya nga pagduaw sa zoo isa ka paglakbay sa pagtukib liwat.” Pagtukib liwat? Huo, bisan pa amo pa lang yadto ang una nga tion nga nakita ni Anthony ang buhi nga zebra, leon,  giraffe, kag iban pa nga sapat, kilala na niya ini.

Ang iya iloy nagpaathag pa: “Masinadyahon nga nakilala ni Anthony ang di-maisip nga mga tawo, sapat, butang kag ideya, ang tanan halin sa mga libro, sa iya nahaunang duha ka tuig.” Huo, ang pagbasa sing matunog sa mga anak samtang bata pa sila makapauswag sing daku sang ila paghangop sa kalibutan nga ila ginapuy-an.

Pagtukod sing Suod nga Kaangtanan

Sa mga tinuig samtang nagadaku, ang mga bata nagapalambo sang mga panimuot nga magaimpluwensia sang ila himuon sa ulihi nga mga tuig. Gani ang mga ginikanan dapat magtukod sing sadsaran para sa isa ka suod nga kaangtanan nga may pagsalig, pagtahod, kag paghangop. Makabulig ang pagbasa sa sini nga proseso.

Kon ang mga ginikanan nagahinguyang sing tion nga kungkungon ang ila mga anak kag basahan sila, maathag ang ila mensahe: “Palangga ko ikaw.” Si Phoebe, nga isa ka iloy nga taga-Canada, nagsiling tuhoy sa pagbasa niya sa iya anak nga lalaki, nga otso anyos na karon: “Para sa amon sang akon bana, nakabulig ini sing daku agod magsuod si Nathan sa amon. Tampad sia sa amon kag masami nga ginasugiran niya kami sang iya ginabatyag. Nagresulta ini sa pagsuod gid namon.”

Batasan na ni Cindy nga basahan sing matunog ang iya anak nga babayi sugod sang mga isa ka tuig pa lang sia kag mahimo na makapungko kag makapamati sa sulod sang pila ka minuto. Nangin takus bala ini sa tanan nga tion kag panikasog? Si Cindy nagsiling: “Ang mainabyanon kag malinong nga palibot sa pagbasa nga magkaupod amo lamang sa masami ang kinahanglan agod sugiran kami ni Abigail sang nagakatabo sa eskwelahan ukon sang problema sa isa ka abyan. Sin-o abi nga ginikanan ang indi maluyag sina?” Pat-od gid nga ang pagbasa sing matunog makabulig agod magsuod ang ginikanan kag anak.

Pagtudlo sing mga Kalantip nga Kinahanglanon sa Kabuhi

“Ang mga anak naton karon nagapasulod sing madamong walay pulos nga mga butang sa hunahuna, halin sa telebisyon kag sa iban pa nga mga tiliman-an, amo nga, labaw sangsa nagligad, kinahanglan nila ang pagkaon sa hunahuna, ang mahinantupon nga paghunahuna, ang kaalam, kag ang kalig-on sa hunahuna nga magabulig sa ila nga maggawi suno sa ila mga prinsipio kag magkabuhi sing nagakaigo,” siling sang libro nga 3 Steps to a Strong Family. Ang mga ginikanan amo gid ang makahatag sing positibo kag makapalig-on nga impluwensia.

Ang pagpadayag sa isa ka bata sa malawig kag nabalay-sing-maayo nga mga dinalan sa mga libro mahimo mangin isa ka mapuslanon nga bulig agod tudluan sia nga ipabutyag ang iya kaugalingon paagi sa paghambal kag sa pagsulat. Si Dorothy Butler, awtor sang Babies Need Books, nagsiling: “Ang kalidad sang paghunahuna sang isa magadepende sa kalidad sang iya lenguahe. Sa pagkamatuod, importante gid ang lenguahe sa pagtuon kag kinaalam.” Ang ikasarang sa pagpakigkomunikar sing maayo amo ang importante gid nga butang sa maayo nga mga kaangtanan.

Ang pagbasa sing nagakaigo nga mga libro mahimo man magpalig-on sing maayo nga pamatasan kag mga prinsipio. Ang mga ginikanan nga nagabasa kag nagapangatarungan sa ila mga anak makabulig sa ila sa pagpalambo sing mga kalantip sa paglubad sa mga problema. Samtang ginabasahan ni Cindy ang iya anak nga si Abigail, ginapanilagan niya sing maayo ang reaksion ni Abigail sa mga sitwasyon nga ginpresentar sa mga sugilanon. “Subong mga ginikanan, madamo pa kami sing mahibaluan tuhoy sa indi  gilayon matalupangdan nga mga kinaiya sa iya personalidad kag kuntani mabuligan sia nga dulaon ang di-nagakaigo nga panghunahuna samtang bata pa.” Sa pagkamatuod, ang pagbasa sing matunog sa mga anak sarang makatudlo sa hunahuna kag tagipusuon.

Himua nga Makalilipay ang Pagbasa

Magbasa nga wala ginapilit ang bata, sa amo ginahuptan nga relaks, di-pormal, kag makalilipay ang kahimtangan. Ang mahinantupon nga mga ginikanan nakahibalo kon san-o dapat magdulog sa pagbasa. Si Lena nagsiling: “Kon kaisa si Andrew, nga dos anyos, ginakapoy gid kag indi makapadugay sa pagpungko. Ginapalip-ot namon ang amon iskedyul sa pagbasa agod paayunan sia. Indi namon luyag nga mangin negatibo ang balatyagon ni Andrew sa pagbasa, gani wala namon sia ginapilit labaw sa iya masarangan.”

Ang pagbasa sing matunog indi lamang pagbungat sa kon ano ang naimprinta. Hibalua kon san-o magsaylo sa masunod nga pahina sang isa ka libro nga may mga laragway agod mapukaw ang kalangkag. Mangin talunsay sa pagbasa. Ang pagbulubag-o sang tingog kag pagpadaku sang yabi nga tinaga kag prase makahatag man sing kabuhi sa sugilanon. Ang kainit sa imo tingog magapabatyag sa imo anak sing kalig-unan.

Daku gid ang benepisyo kon nagapakigbahin sing aktibo ang imo anak. Magdulog sa pulupanag-on, kag magpamangkot sing mga pamangkot nga wala lamang nagakinahanglan sing isa ka tinaga nga sabat. Pasangkara ang mga sabat sang imo anak paagi sa paghatag sing iban pa posible nga mga sabat.

Mangin Mapilion sa mga Libro

Apang, ayhan ang labing importante nga butang amo ang pagpili sing maayo nga mga libro. Nagakinahanglan ini sing pagpanalawsaw. Usisaa sing maayo ang mga libro, kag gamita lamang ang mga libro nga may maayo ukon makatudlo nga mensahe kag mapuslanon nga leksion sa sugilanon. Usisaa sing maayo ang panghapin, ang mga laragway, kag ang pangkabilugan nga estilo. Pilia ang mga libro nga makawiwili sa ginikanan kag sa anak. Masami nga ipabasa sing sulit-sulit sang mga bata ang amo gihapon nga sugilanon.

Naluyagan sang mga ginikanan sa bug-os nga kalibutan ilabi na Ang Akon Libro Sang mga Sugilanon sa Biblia. * Gindesinyo ini agod basahon sang mga ginikanan sa ila magagmay nga mga anak, kag wala lamang ini nagabulig sa mga bata nga mangin maayo magbasa kundi nagapukaw man ini sang ila interes sa Biblia.

Ang mga ginikanan nga nagabasa sing matunog sa ila mga anak makapalambo sa ila sing maayo nga batasan sa pagbasa, nga mahimo may mapuslanon nga mga resulta sa bug-os nila nga kabuhi. Si JoAnne nagsiling tuhoy sa iya anak nga babayi: “Wala lamang nakatuon sa pagbasa kag pagsulat si Jennifer antes sia mag-eskwela kag nakatigayon sing kaluyag sa pagbasa kundi, sing labi pa ka importante, nakapalambo sia sing gugma sa aton Dakung Manunuga, si Jehova. Natun-an ni Jennifer nga magsandig sa Iya nasulat nga Pulong, ang Biblia, sa pagtuytoy sa iya sa tanan niya nga desisyon.” Sa pagkamatuod, ang ginapalig-on mo nga higugmaon sang isa ka bata mahimo nga importante pa sangsa ginapalig-on mo nga tun-an niya.

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 30]

Kon Nagabasa sa Imo Anak

• Magsugod samtang lapsag pa sia.

• Hulata nga magpahimunong ang bata antes magbasa.

• Basaha ang mga sugilanon nga luyag ninyo nga duha.

• Magbasa pirme suno sa masarangan ninyo kag upod ang balatyagon.

• Ilakip ang imo anak paagi sa pagpamangkot.

[Picture Credit Line sa pahina 29]

Ginkuha ang retrato sa Wildlife Conservation Society’s Bronx Zoo