Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ano ang Malain sa Pagbalos?

“Gin-insulto niya ako.”​—⁠Conneel, 15 anyos, nabilanggo bangod sang pagpatay.

Si Andrew, 14 anyos, nga nakapatay sing isa ka maestra sa binayle sa eskwelahan, nagsiling nga naugot sia sa mga manunudlo kag sa iya mga ginikanan kag akig sia sa mga babayi bangod sang pagsikway sa iya.

GINATAWAG ini sang magasin nga Time nga “isa ka makamamatay nga huyog.” Isa ka akig nga pamatan-on ang patago nga nagdala sing isa ka makapatay nga hinganiban sa iya eskwelahan kag gintiro ang iya mga kabutho kag mga manunudlo. Ining makahalanusbo nga mga insidente daw nangin kinaandan na katama sa Estados Unidos amo nga ginlaragway sang isa ka TV news network ang karon nga huyog subong “paglupok sang kasingki.”

Maayo na lang, ang mga tiniruhay sa eskwelahan panalagsa lang gihapon. Walay sapayan sini, ang karon nga mga krimen nga resulta sang kasingkal nagapakita kon daw ano gid ka akig ang pila ka pamatan-on. Ano gid bala ang kabangdanan sining mga pagsingkal? Ang pila sining mga pamatan-on maathag nga naakig gid sa inhustisya ukon sa pag-abuso sa gahom nga naeksperiensiahan nila sa mga tawo nga may awtoridad. Ang iban naman maathag nga naakig bangod sang dalayon nga pagpanunlog sang ila mga katubotubo. Ang isa ka 12-anyos nga bata nga lalaki nga nagtiro sang iya kabutho​—⁠kag nian sang iya kaugalingon​—⁠ginasunlog nga matambok.

Matuod, ang kalabanan nga mga pamatan-on mahimo nga wala gid nagahunahuna sa paghimo sing amo sini kalubha nga kasingki. Apang, ang pagpakigbato sa balatyagon nga nasaklaw kag nasakitan kon biktima ka sang rasismo, pagdaugdaug, ukon mapintas nga pagpanunlog indi mahapos. Nagahinumdom sang mga adlaw nga nagaeskwela sia, si Ben nagsiling: “Putot ako sangsa mga kaedad ko. Kag bangod bulog ako, pirme ako ginasunlog sang iban nga mga bata kag ginapakdol sa ulo. Naakig gid ako sa sini. Ang nagpalain pa amo nga kon mangayo ako sing bulig sa mga tawo nga may awtoridad, wala nila ako ginasapak. Labi pa ini nga nagpaakig sa akon!” Si Ben nagsiling pa: “Ang isa lamang ka butang nga nagapugong sa akon sa pagkuha sing pusil kag paniruhon ini nga mga tawo amo ang kamatuoran nga wala ako sing makuha nga pusil.”

Paano mo dapat tamdon ang mga pamatan-on nga nagapanikasog nga sakiton yadtong nagasakit sa ila? Kag ano dapat ang himuon mo kon ikaw mismo nangin biktima sang malain nga pagtratar? Bilang sabat, binagbinaga kon ano ang masiling sang Pulong sang Dios.

Pagpugong sa Kaugalingon​—⁠Isa ka Tanda sang Kabakod!

Indi na bag-o ang malain nga pagtratar kag inhustisya. Ang isa ka manunulat sang Biblia naghatag sini nga laygay: “Likawi ang kaakig kag bayai ang kasingkal; dili ka magpanginit nga magadul-ong lamang sa paghimo sing malaut.” (Salmo 37:8) Sa masami, ang kasingkal nagadalahig  sang pagkawalay pagpugong sa kaugalingon kag ginapabutyag ini bisan ano man ang matabo. Ang pagtugot sa kaugalingon nga ‘mainit’ mahimo magresulta sa paglupok sang kasingkal! Ano ang mahimo nga resulta?

Binagbinaga ang halimbawa nanday Cain kag Abel sa Biblia. “Si Cain nagsingkal sing tama” sa iya utod nga si Abel. Subong resulta, “sang didto na sila sa latagon ginsalakay ni Cain si Abel nga iya utod kag ginpatay sia.” (Genesis 4:​5, 8) Ang isa pa ka halimbawa sang di-mapunggan nga kaakig amo ang tuhoy kay Hari Saul. Nahisa sa mga hinimuan sa inaway sang pamatan-on nga si David, aktuwal niya nga ginbangkaw indi lamang si David kundi ang iya man anak nga si Jonatan!​—⁠1 Samuel 18:11; 19:10; 20:30-​34.

Matuod, may mga tion nga nagakaigo nga magkaakig. Apang bisan pa amo sina, ang matarong nga kaakig mahimo magresulta sa malain kon indi ini pagpunggan. Halimbawa, sanday Simeon kag Levi may kinamatarong gid nga magkaakig kay Siquem sang mabalitaan nila nga ginlugos niya ang ila utod nga si Dina. Apang sa baylo nga magpakatawhay, nagsingkal sila, subong sang ginapakita sang ila ginsiling sang ulihi: “Nagakaigo bala nga pakig-angutan sang bisan sin-o ang amon utod subong sang isa ka pampam?” (Genesis 34:31) Kag sang nagsingkal pa ang ila kaakig, ‘masigkuha sila sang ila espada kag nagkadto sa siudad sing di-maduhaduhaan kag ginpatay ang tanan nga lalaki’ nga nagapuyo sa minuro ni Siquem. Ang ila kasingkal makalalaton bangod ang “iban pa nga mga anak nga lalaki ni Jacob” nagbuylog sa pagsalakay kag sa pagpatay. (Genesis 34:25-27) Bisan pa mga tinuig na ang nakalipas, ginpakamalaut ni Jacob, nga amay nanday Simeon kag Levi, ang ila walay pagpugong nga kaakig.​—⁠Genesis 49:5-7.

Gikan sini matun-an naton ang isa ka importante nga butang: Ang di-mapunggan nga kaakig isa ka tanda indi sang kabakod kundi sang kaluyahon. Ang Hulubaton 16:32 nagasiling: “Sia nga makuli sa pagpangakig maayo pa sa gamhanan nga tawo, kag sia nga nagapugong sang iya espiritu sangsa isa nga nagaagaw sing siudad.”

Ang Kabuangan sang Pagbalos

Busa ang Kasulatan nagahatag sini nga laygay: “Dili magbalos sing malaut sa malaut kay bisan sin-o. . . . Dili kamo magtimalos.” (Roma 12:​17, 19) Ang pagbalos​—⁠nagadalahig man ini sang pisikal nga kasingki ukon masakit lamang nga tinaga​—⁠indi diosnon. Sa amo man nga tion, ini nga pagtimalos indi gid mainandamon kag indi maalamon. Una, ang kasingki masami nga nagaresulta sa dugang pa nga kasingki. (Mateo 26:52) Kag ang masakit nga mga tinaga masunson nga nagaresulta sa madamo pa nga masakit nga mga tinaga. Dumduma man nga ang kaakig masami nga indi makatarunganon. Halimbawa, mahibaluan mo gid bala nga ang tawo nga nagsaklaw sa imo may malain nga buot sa imo? Mahimo bala nga indi lamang sia mapatugsilingon ukon mahalungon? Kag bisan pa may aligutgot, husto bala nga magbalos?

Binagbinaga ang ginasiling sang Biblia sa Manugwali 7:​21, 22: “Indi pagbatyaga ang tanan nga pulong nga ginapamulong sang mga tawo, agod nga indi mo mabatian ang imo suluguon nga nagapakamalaut sa imo. Kay ang imo mismo tagipusuon nakahibalo gid nga sa madamo nga beses ikaw, ikaw mismo, nagpakamalaut sa iban.” Huo, indi maayo nga may malain nga ginahambal ang mga tawo tuhoy sa imo. Apang ginabaton sang Biblia nga amo ini ang nagakatabo. Indi bala matuod nga ayhan nakahambal ka man tuhoy sa iban sang mga butang nga maayo pa kuntani nga wala mo ginhambal? Gani ngaa maakig ka kon may indi maayo nga ginhambal ang iban tuhoy sa imo? Sa masami, labing maayo nga indi na lamang pagsapakon ang pagpanunlog.

Sing kaanggid, indi maalamon nga magkaakig kon ginahunahuna mo nga wala ka ginpakig-angutan sing nagakaigo. Ginhinumdom ni David, nga isa ka tin-edyer, ang natabo sang naghampang sia sing basketbol kaupod sang iban nga mga Cristiano. “May nakaigo sa akon sing bola,” siling ni David. Maabtik nga naghinakop nga ginhungod ini, si David nagbalos, kag ginhaboy niya sing bola ang isa ka kahampang. “Naakig gid ako,” ginabaton ni David. Apang antes maglala ang problema, nangamuyo si David kay Jehova. Nagsiling sia sa iya kaugalingon, ‘Ano bala ang akon ginahimo, nagapakig-away sa isa ka Cristianong utod?’ Sang ulihi, nagpangayo sila nga duha sing pasaylo sa isa kag isa.

Sa sining mga kahimtangan maalamon nga dumdumon ang halimbawa ni Jesucristo. “Sang ginpasipalahan sia, wala sia magbalos sing pasipala. Sang nag-antos sia, wala sia magpamahog.” (1 Pedro 2:23) Huo, kon ginapaakig, sa baylo nga magbalos, mangamuyo sa Dios kag mangayo sa iya sing bulig nga mahuptan mo ang pagpugong  sa kaugalingon. Maalwan niya nga ‘ihatag ang balaan nga espiritu sa mga nagapangayo sa iya.’ (Lucas 11:13) Sa baylo nga magbalos kon may nagpaakig sa imo, ayhan dapat mo sia palapitan kag hambalan ninyo ini nga butang. (Mateo 5:​23, 24) Ukon kon biktima ka sang madugay na nga pagpanggamo, ayhan gikan sa isa ka hurong sa eskwelahan, indi pagtinguhai nga makigkomprontasyon sing masingki. Sa baylo, dapat ka maghimo sing praktikal nga mga tikang agod maamligan ang imo kaugalingon.⁠ *

Ang Pamatan-on nga Nagdula sang Kaakig

Madamo nga pamatan-on ang nagsunod sining mga prinsipio sang Biblia kag nakatigayon sing maayong mga resulta. Si Catrina, halimbawa, ginpaayop sang bata pa sia. Sia nagsiling: “May problema ako sa kaakig bangod indi ko mahangpan kon ngaa ginpaayop ako sang akon iloy. Gani ginapaupok ko ang akon kaakig sa nag-ayop sa akon. Tungod sa wala gid sing kabilinggan nga rason, naghunahuna ako nga kon masakit ko sia, mabalusan ko sa pila ka paagi ang akon iloy. Gani ginahimo ko ang tanan​—⁠nagapamuyayaw, nagapudagpudag, nagabisyo. Ang pagsira sing mabaskog sang ganhaan amo ang akon paborito. Nagasiling man ako anay, ‘Naugot ako sa imo!’​—⁠ang tanan bangod akig gid ako. Sa paghinumdom sang nagligad, indi ako makapati nga nahimo ko ini nga mga butang.”

Ano ang nakabulig kay Catrina nga mapunggan ang iya kaakig? Sia nagsabat: “Ang pagbasa sing Biblia! Importante gid ini bangod nahibaluan ni Jehova kon ano ang aton ginabatyag.” Nalugpayan man si Catrina kon ginabasa niya kag sang iya pamilya ang mga artikulo sa Magmata! nga nagahinun-anon sa kahimtangan gid sang iya pamilya.⁠ * “Nahimo namon tanan nga maglingkod kag hangpon ang balatyagon sang kada isa,” hinumdom niya.

Imo man matun-an nga mapunggan ang kaakig. Kon ginasunlog, ginadaugdaug, ukon ginatratar sing malain, dumduma ang ginasiling sang Biblia sa Salmo 4:4: “Magkahangawa, apang indi magpakasala.” Ini nga mga pulong makabulig sa imo nga malikawan ang magpadala sa malaglagon nga kaakig.

[Mga nota]

[Retrato sa pahina 15]

Sa masami, labing maayo nga indi na lamang pagsapakon ang pagpanunlog