Pagbantay sa Kalibutan

Rain Forests

Sa India, ang mga rain forest makita lamang sa nabagatnan nga estado sang Kerala. Apang, sining karon lang, natukiban sang eksperto sa palibot nga si Saumyadeep Dutta ang 500 kilometros kuwadrado nga duog sang rain forest nga nagasugpon sang naaminhan-sidlangan nga mga estado sang Assam kag Arunachal Pradesh, report sang magasin sang New Delhi nga Down to Earth. Ang kagulangan nagasakdag sa madamo nanarisari ilahas nga kasapatan​​—⁠“32 ka espesyi sang mga mamalya kag 260 ka espesyi sang pispis, lakip na ang tumalagsahon nga mga espesyi sang elepante, tigre kag ang clouded leopard, Chinese pangolin, sloth bear, sambar, hoolock gibbons, kalij pheasants, hornbills, kag mga pato sa kagulangan.” Sa gihapon, ang pagkinahanglan sang nanuhaytuhay nga pungsod sang mga produkto sa kagulangan nagabutang sa katalagman sang madamo nga rain forest, siling sang Down to Earth. Ang iban nga mga naturalista nagakahangawa nga kon ining mga produkto mag-usmod bangod sang sobra nga pagpanguha, indi na matipigan ang rain forest kundi italiuma na lang.

Ang Ngurob sang Tigre

Ngaa ginadapol indi lamang ang iban nga mga sapat kundi subong man ang mga tawo sa ngurob sang isa ka tigre? Ang mga sientipiko gikan sa Fauna Communications Research Institute sa North Carolina, E.⁠U.⁠A., “nakapamatuod nga ang tigre nagahagong nga tuman kanubo nga halos indi mabatian sang mga tawo,” report sang The Sunday Telegraph sa London. Mabatian lamang sang mga tawo ang mabaskog nga tunog nga kapin sa 20 hertz (Hz), apang “ginatingob [sang tigre] ang 18 Hz kag manubo pa sa 18 Hz nga hagong kag sa ngurob nga aton mabatian, kag ang resulta, suno sa presidente sang institusyon nga si Elizabeth von Muggenthaler, amo nga mahimo mabatyagan gid sang mga tawo ang ngurob sang tigre, isa ka igbalatyag nga ginatunaan sang umalagi nga pagdapol,” paathag sang pamantalaan. Naeksperiensiahan ini bisan pa sang madugay na nga manug-anta sing tigre.

Pagpahumok sa Karne Paagi sa mga Dinamita

Sa kinaandan ginapahumok sang mga manugluto ang matig-a nga karne paagi sa pagpapa sini ukon pagbutang sing panimpla nga may nagapahumok nga mga enzyme. Apang, ang mga mananalawsaw sa Maryland, E.⁠U.⁠A., nag-eksperimento sa pagpahumok sa karne paagi sa mabaskog nga puwersa sang lupok, report sang magasin nga New Scientist. Ginbutang sang mga mananalawsaw ang karne sa isa ka asero nga pinggan sa idalom sang plastik nga basurahan nga ginpuno sing tubig. Nian ginpalupok nila ang katumbas sa un kuwatro nga kadakuon sang dinamita sa sulod sang lata. “Ginliton sang tubig ang puwersa sang lupok sa karne,” siling sang report, “apang nagwasaag ang lata.” Luwas nga ginapahumok ang karne, ginapatay man sini nga paagi ang bakterya, subong sang E. coli, nga puwede bangdan sang hilo sa pagkaon. Apang, si Randy Huffman sang American Meat Institute nagsiling: “Ang matuod nga hangkat amo kon bala realistiko ini nga himuon.”

Ang mga Barko Nagapalapta sing Balatian

“Ang ballast water (tubig-dagat nga ginagamit sang barko subong pangpabug-at) nagapalapta sang balatian sa bug-os nga kalibutan, nga nagabutang sa mga tawo, mga sapat kag mga tanom sa katalagman,” siling sang The Daily Telegraph sa London. Ginagamit sang mga barko ang ballast water subong panimbang kag ginaula ini sa dagat ukon sa mga pantalan. Sa Estados Unidos, nasapwan sang mga mananalawsaw sa Smithsonian Environmental Research Center sa Maryland nga ang ballast water nga ginadala sang nagapalawod nga mga barko nagapalapta sing madamo nga bakterya kag mga virus. Ang plankton sa ballast water (gamay nga mga sapat-sapat kag tanom sa dagat) sang 15 tanan ka barko nga gin-usisa sa Chesapeake Bay nagadala sing bakterya nga ginatunaan sang kolera. Sa kinaandan, ang isa ka litro sang ballast water nagaunod sing mga 830 milyones ka bakterya kag 7,400 milyones ka virus​​—⁠anom tubtob walo ka beses ang kadamuon sangsa iban pa nga mga organismo.

Tuman Kadamo nga Hampanganan

“Suno sa bag-o nga pagpanalawsaw, ang mga kabataan nagakadulaan sing ikasarang sa paghampang sing maayo bangod sang tuman kadamo nga mga hampanganan kag mga halampangan,” report sang The Sunday Times sa London. Ang isa ka rason sang pagpanalawsaw amo ang kabalaka sa Britanya nga “sa baylo nga maghinguyang sing tion upod sa ila mga kabataan, ang mga ginikanan nagahatag sa ila sing hampanganan, kag pabay-an na lang sila sa paghampang sa kompyuter kag sa pagtan-aw sing TV.” Matapos ang pagtuon sa 3,000 ka nagapangidaron sing tatlo tubtob lima ka tuig, si Propesor Kathy Sylva sang Oxford University naghinakop: “Daw ginagamuhan sila kon kadamo gid sang ila mga hampanganan, kag kon nagamuhan ang kabataan indi sila makatuon ukon makahampang sing maayo.”