Pagbantay sa Kalibutan

Magasto nga Depekto

Nakaginhawa sing halog ang mga computer engineer sang ang kalabanan nga mga sistema sang kompyuter madinalag-on nga nakaliton halin sa 1999 pakadto sa 2000. Ang pila ka analista nagpakotpakot nga ang madamo nga program sang kompyuter, nga indi makahantop sang kinatuhayan sa ulot sang 1900 kag 2000 bangod sang isa ka pamaagi sa programming nga wala nagalakip sang nahaunang duha ka numero sang mga tuig, maguba kag tunaan sang madamo nga sahi sang problema. (Tan-awa ang Pebrero 8, 1999, nga guwa sang Magmata!, pahina 27-9.) Agod malikawan ini, ang mga programmer nagpangabudlay sing lakas nga makay-o ang may depekto nga mga sistema antes sang makatalagam nga tuig. Pila ang nagasto sa sini? Suno sa isa ka artikulo sa pamantalaan nga Le Monde sa Pransia, isa ka finance group ang nagbulubanta sang gastos nga “300 tubtob 600 bilyones dolyares sa bug-os nga kalibutan.” Naggasto ang Estados Unidos sing mga 100 bilyones dolyares; kag ang Pransia, sing 20 bilyones dolyares. Sa pagpaanggid, naggasto ang nag-alyado nga mga puwersa sa Gulf War sing “46 tubtob 60 bilyones dolyares.” Apang, “ang maragtas mahanabo liwat . . . nga may sunodsunod nga bag-ong mga problema may kaangtanan sa kompyuter nga dapat kabalak-an,” siling sang The Wall Street Journal. Apang, “wala sini nga mga problema ang mahimo makaanggid sa Year 2000 Bug.”

Mga Problema sa “Password”

Bangod sang nalipatan nga mga password, ang mga negosyo sa Estados Unidos nagakapierde sing minilyon ka dolyar kada tuig bangod sang nadula nga pagkaepektibo kag sang kinahanglanon nga maghatag sing teknikal nga bulig. “Sang nagligad nga beinte ka tuig, dapat lang dumdumon sang mga tawo ang ila Social Security number kag ang isa ukon duha ka numero sang telepono,” siling sang The New York Times. Apang karon, nangin kinaandan na sa madamo ang paggamit sing mga password agod makabukas sing mga file sa kompyuter kag E-mail nga mga serbisyo sa trabaho. Ang matuod, kinaandan na sa mga tawo nga magtigayon sing madamo nga password, access code, kag personal identification number. Ang isa ka network administrator nagagamit kuno sing 129 ka password. Gani ginaislan sang pila ka kompanya ang mga sistema nga pasad sa password sing mga fingerprint scanner kag sing iban pa high-tech nga mga gamit sa seguridad.

Pagpangakig kag ang Imo Tagipusuon

“Ang madali maakig nga mga tawo halos tatlo ka beses nga mahimo atakehon sa tagipusuon sangsa mga indi madali maakig,” siling sang isa ka report sa pamantalaan nga Globe and Mail. Halos 13,000 ka tawo ang nagpakigbahin sa anom ka tuig nga pag-usisa sa katalagman sang balatian sa tagipusuon. Ang tanan nga nagpakigbahin wala sing balatian sa tagipusuon sa umpisa sang pagtuon. Ginpamangkot ang kada isa sing mga pamangkot kag ginklase kon bala may yara sila sing manubo, haganhagan, ukon mataas nga nibel sang kaakig. Sa sulod sang anom ka tuig, 256 ang gin-atake sa tagipusuon. Ginpakita sang pagtuon nga yadtong may haganhagan nga nibel sang kaakig 35 porsiento nga mas daku ang posibilidad nga magbalatian sa tagipusuon. Ang nagapanguna nga awtor sa pagtuon, si Dr. Janice Williams sang University of North Carolina, nagsiling: “Mahimo gid magdul-ong sa mga atake sa tagipusuon ang pagpangakig, ilabi na sa tunga sang medyo may edad nga mga lalaki kag mga babayi nga may normal nga presyon sa dugo.” Gani, nagapanugda ang mga manugpanalawsaw nga dapat maggamit sing mga pamaagi sa pagkontrol sa kahuol ang madali maakig nga mga tawo.

Ulihi nga Report sa Pagpanigarilyo

“Sa tapos sang isa ka siglo nga paglapnag sang pagpanigarilyo, ginalikawan na karon sang kalibutan ang sigarilyo,” report sang Worldwatch Issue Alert. Sugod sang 1990 tubtob 1999, ang paggamit sing sigarilyo nagnubo sing 11 porsiento sa bug-os nga kalibutan. Ining pag-usmod nagpadayon sa Estados Unidos sa sulod sang halos duha ka dekada, diin mas manubo sing 42 porsiento ang ginsigarilyo sa Estados Unidos sang 1999 kon ipaanggid sang 1980. Ginsambit sang report ang kontra-panigarilyo nga mga kampanya, ang dugang nga ihibalo tuhoy sa mga katalagman may kaangtanan sa pagpanigarilyo, kag ang mas mahal nga presyo sang sigarilyo subong mga kabangdanan sang pag-usmod. Dugang pa, “ang kadamuon sang mga sigarilyo nga ginasigarilyo sang kada tawo nagnubo sing 19 porsiento sa Pransia kutob sang pinakamataas sini sang 1985, 8 porsiento sa China kutob sang 1990, kag 4 porsiento sa Japan kutob sang 1992,” siling sang report.

Ang Balatian Wala Ginsapak sang mga Wala “Insurance”

Ginpakita sang isa ka pagtuon sining karon lang sa Estados Unidos nga ang mga tawo nga wala sing medical insurance mas indi magsapak sa mga sintoma sang balatian kag indi magpabulong, balita sang Reuters. Ang pagtuon, nga orihinal nga ginbalhag sa Archives of Internal Medicine, napasad sa impormasyon nga gintipon sang National Center for Health Statistics. Ginpakita sang panalawsaw nga bisan pa may mga sintoma sang malubha nga balatian, subong sang buron nga panan-aw ukon sang bukol sa suso, ang mga wala sing health insurance mahimo nga indi gid magpabulong kon ipaanggid sa mga may insurance. Ang report nagsiling: “Katingalahan gid nga sa tion nga ginapundar sang aton pungsod ang ‘Kinamatarong sang mga Pasyente’ wala pa naton mapat-od ang kinamatarong nga mangin pasyente.”