Kapitulo 5

Gikan Gid bala sa Dios ang Biblia?

1. Ngaa makatarunganon ang magpati nga ang Dios magahatag sa aton sing impormasyon tuhoy sa iya kaugalingon?

 NAGHATAG bala sa aton si Jehova nga Dios sing impormasyon tuhoy sa iya kaugalingon? Nasugid bala niya sa aton ang iya nahimu kag ang iya pa himuon? Ang amay nga nagahigugma sa iya mga anak nagasugid sa ila sing madamung butang. Kag nahibaloan naton nga si Jehova isa gid ka mahigugmaon nga amay.

2. (a) Paano kita masugiran ni Jehova tuhoy sa iya kaugalingon? (b) Anong mga pamangkot ang ginapautwas sini?

² Paano nahatagan ni Jehova sing impormasyon ang mga nagapuyo sa lainlain nga duog sa duta sa lainlain nga hut-ong sang tion? Ang isa ka maayong paagi amo ang magsulat sia sing tolon-an kag pat-uron nga mabasa ini sang tanan. Ang Biblia bala amo sini nga sahi sang tolon-an gikan sa Dios? Paano naton mahibal-an?

WALA SING IBAN NGA TOLON-AN NGA KAANGAY SANG BIBLIA

3. Paano ang Biblia isa ka talalupangdon nga tolon-an?

³ Kon ang Biblia gikan gid sa Dios, paabuton naton nga amo ini ang labing talalupangdon nga tolon-an nga nasulat. Amo bala? Huo, kag sa madamung rason. Una, daan na gid ini; indi mo paabuton ang Pulong sang Dios sa tanan nga katawhan nga ginsulat kasan-o lang, indi bala? Ginsulat ini mga 3,500 ka tuig sang una sa Hebreong pamulong. Nian, kapin sa 2,200 ka tuig ang nagligad, ginbadbad ini sa iban nga pamulong. Sa karon ang halos tanan nga tawo makabasa sing Biblia sa iya pamulong.

4. Pila ang naimprinta nga Biblia kon ipaanggid sa iban nga mga libro?

⁴ Wala man sing libro nga makatupong sa Biblia sa kadamuon sang kopya nga naimprinta. Ang isa ka libro ginatawag nga “pinakamabakal” bisan pa linibo ka kopya lamang ang naimprinta. Apang kada tuig minilyonmilyon ka Biblia ang ginaimprinta. Kag  sa sulod sang mga siglo linibolibo ka milyon ang naimprinta! Daw wala sing duog sa duta, bisan pa naligwin, ang wala sing Biblia. Indi bala amo sina ang paabuton mo sa isa ka tolon-an nga gikan gid sa Dios?

5. Ano ang mga panikasog sa paglaglag sa Biblia?

⁵ Ang isa pa nga talalupangdon sa masangkad nga paglapnag sang Biblia amo ang pagtinguha sang mga kaaway nga laglagon ini. Apang indi bala naton paabuton nga ang tolon-an gikan sa Dios salakayon sang mga ahente sang Yawa? Natabo ini. Kinaandan sadto ang pagsunog sa mga Biblia, kag ang makita nga nagabasa sini masami nga ginasilotan sing kamatayon.

6. (a) Anong importante nga mga pamangkot ang ginasabat sang Biblia? (b) Suno sa mga manunulat sang Biblia gikan diin nila nabaton ang ila impormasyon?

⁶ Paabuton ninyo nga ang isa ka tolon-an gikan sa Dios magapaathag sang importante nga mga butang nga luyag naton mahibal-an. ‘Sa diin naghalin ang kabuhi?’ ‘Ngaa yari kita diri?’ ‘Ano ang palaabuton?’ amo ang pila sang pamangkot nga ginasabat sini. Kag maathag nga ginasiling sini nga ang impormasyon gikan kay Jehova nga Dios. Ang isa ka manunulat sang Biblia nagsiling: “Ang espiritu ni Jehova nagpamulong sa akon, kag ang iya pulong yari sa akon dila.” (2 Samuel 23:2) Ang isa pa nagsulat: “Ang bug-os nga kasulatan gin-inspirar sang Dios.” (2 Timoteo 3:​16) Sanglit ang Biblia Pulong sang Dios, indi bala maalamon nga usisaon naton kon bala amo ini?

KON PAANO GINSULAT ANG BIBLIA

7. (a) Sin-o ang nagsulat sang Biblia? (b) Paano, nian, masiling nga ini Pulong sang Dios?

⁷ ‘Apang paano naggikan sa Dios ang Biblia samtang mga tawo ang nagsulat sini?’ ipamangkot ninyo. Matuod, mga 40 ka lalaki ang nag-ambit sa pagsulat sang Biblia. Sila ang aktual nga nagsulat sa Biblia luwas sa Napulo ka Sugo, nga ginsulat mismo sang Dios sa mga tapitapi nga bato paagi sa iya balaan nga espiritu. (Exodo 31:​18) Apang, indi buot silingon nga ang ginsulat nila indi Pulong sang Dios. Ang Biblia nagapaathag: “Ang mga tawo nga gintandog sang balaan nga espiritu nagpamulong gikan sa Dios.” (2 Pedro 1:​21) Huo, subong nga gingamit sang Dios ang iya gamhanan nga balaan nga espiritu sa pagtuga sang langit, duta kag sang tanan buhi nga butang, gingamit man niya ini sa pagtuytoy sang pagsulat sa Biblia.

8, 9. Anong mga halimbawa karon ang makabulig sa aton sa paghangop kon paano ginsulat sang Dios ang Biblia?

 ⁸ Nagakahulugan ini nga isa lamang ang awtor sang Biblia, si Jehova nga Dios. Gingamit niya ang mga lalaki sa pagsulat sa impormasyon, subong nga ginagamit sang isa ka negosyante ang iya sekretarya sa paghimu sing sulat. Sekretarya ang nagahimu sa sulat, apang nagaunod ini sing panghunahuna kag ideya sang negosyante. Gani sulat niya ini, indi sang sekretarya, subong nga ang Biblia Tolon-an sang Dios, indi sang mga tawo nga gingamit sa pagsulat sini.

⁹ Sanglit Dios ang nagtuga sa hunahuna, pat-od nga wala sia mabudlayi sa pagpakig-angot sa hunahuna sang iya mga alagad sa paghatag sa ila sing impormasyon nga isulat. Bisan sa karon ang isa ka tawo nga nagapungko sa iya balay makabaton sing mensahe gikan sa malayo nga duog paagi sa radyo ukon telebisyon. Ang tingog ukon laragway nagalakbay sing malawig nga distansia paagi sa pisikal nga kasugoan nga gintuga sang Dios. Busa, mahapos hangpon nga si Jehova, gikan sa langit, makatuytoy sa mga lalaki sa pagsulat sa impormasyon nga luyag niya mahibal-an sang katawhan.

10. (a) Pila ka tolon-an ang nagahuman sa Biblia, kag daw ano kalawig ginsulat ini? (b) Ano ang pangunang tema sang bug-os nga Biblia?

¹⁰ Ang resulta sini amo ang makatilingala nga Tolon-an. Ang Biblia ginahuman sing 66 ka diutay nga tolon-an. Ang Griegong tinaga nga biblia, nga ginhalinan sang tinaga nga “Biblia,” nagakahulugan sing “diutay nga mga tolon-an.” Ining mga tolon-an, ukon mga sulat, ginsulat sa sulod sang 1,600 ka tuig, kutob sang 1513 B.⁠C.⁠E. tubtob sang 98 C.⁠E. Apang, bangod isa lamang ang Awtor  sini, ang tanan nga tolon-an nagakasinanto. Isa lamang ang tema sini, ang pagpasag-uli ni Jehova nga Dios sang matarong nga kahimtangan paagi sa iya ginharian. Ang unang tolon-an, ang Genesis, nagasugid kon paano nadula ang paraiso bangod sang pagrebelde sa Dios, kag ang katapusan nga tolon-an, ang Bugna nagalaragway kon paano ang duta mangin paraiso liwat sa paggahom sang Dios.​—⁠Genesis 3:​19, 23; Bugna 12:​10; 21:​3, 4.

11. (a) Anong mga pamulong ang gingamit sa pagsulat sang Biblia? (b) Ano ang duha ka bahin sang Biblia, apang ano ang nagapakita sang pagsinanto sini?

¹¹ Ang unang 39 ka tolon-an sang Biblia halos ginsulat tanan sa Hebreong pamulong, ang iban sa Aramaiko. Ang katapusan nga 27 ka tolon-an ginsulat sa Griego, ang kinaandan nga hambal sang katawhan sang si Jesus kag ang iya Cristianong mga sumulunod yari sa duta. Ang duha ka daku nga bahin sang Biblia nagakaigo nga ginatawag ang “Hebreong Kasulatan” kag “Griegong Kasulatan.” Ang pamatuod sang ila pagsinanto amo ang pagbalikwat sang Griegong Kasulatan sa Hebreong Kasulatan sing kapin sa 365 ka beses, kag nagapatuhoy sa sini sing dugang pa nga 375 ka beses.

PAGPALAB-OT SA BIBLIA SA TANAN

12. Ngaa nagpahimu si Jehova sing mga kopya sang Biblia?

¹² Kon orihinal nga mga sinulatan lamang ang matigayon, paano ang tanan makabasa sa Pulong sang Dios? Indi mahimu. Gani ginhimus ni Jehova nga kopyahon  ang orihinal nga mga sulat sa Hebreo. (Deuteronomio 17:​18) Halimbawa, si Esdras gintawag nga “isa ka lantip nga manugkopya sang kasugoan ni Moises, nga ginhatag ni Jehova nga Dios sang Israel.” (Esdras 7:6) Linibolibo man nga kopya sang Griegong Kasulatan ang ginhimu.

13. (a) Ano ang kinahanglan agod mabasa sang kalabanan nga tawo ang Biblia? (b) San-o ginhimu ang una nga badbad sang Biblia?

¹³ Makabasa bala kamo sing Hebreo ukon Griego? Kon indi, indi ninyo mabasa ang mga manuskrito anay sang Biblia, ang iban sini nagaluntad pa. Busa, agod mabasa ninyo ang Biblia, dapat nga may magbadbad sini sa pamulong nga inyo nahangpan. Bangod sining pagbadbad sa lainlain nga pamulong madamu pa ang makabasa sing Pulong sang Dios. Halimbawa, mga 300 ka tuig antes nagpuyo si Jesus sa duta, Griego ang kinaandan nga pamulong sang mga tawo. Gani ginbadbad ang Hebreong Kasulatan sa Griego, sugod sang 280 B.⁠C.⁠E. Ining una nga badbad gintawag nga “Sep­tu­a­gint.”

14. (a) Ngaa ginbalabagan sang pila ka lider sang relihion ang pagbadbad sa Biblia? (b) Ano ang nagapakita nga napaslawan sila?

¹⁴ Sang ulihi, Latin ang nangin kinaandan nga pamulong sang mga tawo, gani ginbadbad ang Biblia sa Latin. Apang, sa pagligad sang mga siglo, naglaka ang mga tawo nga makahambal sing Latin. Naggamit sila sing iban nga pamulong, subong sang Arabiko, Pranses, Katsila, Portuges, Italyano, Aleman kag Ingles. Sa malawig nga tion ginbalabagan sang mga Katoliko nga lider sang relihion ang pagbadbad sa Biblia sa pamulong nga mahangpan sang kinaandan nga tawo. Ginsunog pa gani nila sa usok ang mga tawo nga may Biblia. Ginhimu nila ini bangod ginabuyagyag sang Biblia ang ila dimatuod nga mga panudlo kag malain nga mga buhat. Apang napaslawan sila sang ulihi, kag ang Biblia ginbadbad sa madamung pamulong kag lapnag nga ginpanagtag. Ang Biblia sa karon mabasa, sa kabug-osan ukon sa bahin, sa kapin sa 1,700 ka pamulong!

15. Ngaa maayo nga may bag-o nga mga badbad sang Biblia?

¹⁵ Sa pagligad sang tinuig, madamu nga badbad sang Biblia ang ginhimu sa isa ka pamulong. Halimbawa, ang Ingles lamang may dinosena nga badbad sang Biblia. Ngaa? Kulang pa bala ang isa? Bueno, sa sulod sang tinuig ang isa ka pamulong nagabaylo sing daku. Gani kon ipaanggid mo ang daan nga mga badbad sang Biblia  sa mga bag-o, matalupangdan mo ang mga pagbag-o. Bisan pa pareho lamang ang ideya, matalupangdan mo nga ang bag-o nga mga badbad mahapos hangpon. Gani mapasalamatan naton ang bag-o nga mga badbad sang Biblia, bangod ginapabutyag sini ang Pulong sang Dios sa kinaandan, mahapos hangpon nga pamulong sang karon.

GINLIWAT BALA ANG BIBLIA?

16. Ngaa nagapati ang iban nga ang Biblia ginliwat?

¹⁶ Apang mamangkot kamo: ‘Paano naton mapat-od nga ang impormasyon sa aton mga Biblia karon pareho sa nabaton sang mga manunulat sang Biblia gikan sa Dios?’ Indi ayhan nga sa sulitsulit nga pagkopya sa mga tolon-an sang Biblia sa sulod sang ginatos kag linibolibo pa gani ka tuig, may mga sala nga nahimu? Huo, apang natukiban ining mga sala kag gintadlong sa modernong mga badbad sang Biblia. Ang impormasyon sa karon pareho sa ginhatag sang Dios sa mga una nga nagsulat sini. Ano ang pamatuod?

17. Ano ang pamatuod nga ang Biblia wala ginliwat?

¹⁷ Bueno, sa ulot sang 1947 kag 1955 ang ginatawag nga Dead Sea Scrolls natukiban. Ining daan nga mga linukot nagaunod sing mga kopya sang tolon-an sang Hebreong Kasulatan. May petsa ini nga halin sa 100 pa 200 ka tuig antes matawo si Jesus. Ang isa sa mga linukot amo ang tolon-an ni Isaias. Antes ini matukiban ang pinakadaan nga kopya sang tolon-an ni Isaias sa Hebreo amo ang ginhimu halos 1,000 ka tuig sa tapos matawo si Jesus. Sang ginpaanggid ining duha ka kopya sang Isaias, diutay lamang ang mga kinatuhayan, kalabanan sa pagtigbato! Nagakahulugan ini nga sa kapin sa 1,000 ka tuig sang pagkopya wala gid sing pagliwat!

18. (a) Paano gintadlong ang mga sayop sang mga manugkopya? (b) Ano ang masiling tuhoy sa pagkasibu sang Griegong Kasulatan?

 ¹⁸ May yara kapin sa 1,700 ka dumaan nga kopya sang nanuhaytuhay nga bahin sang Hebreong Kasulatan. Paagi sa mahalungon nga pagpaanggid sining dumaan nga mga kopya, bisan ang diutay nga mga sala sang mga manugkopya makit-an kag matadlong. May yara man linibo ka dumaan na gid nga kopya sang Griegong Kasulatan, ang petsa sang iban halos sang panahon pa ni Jesus kag sang iya mga apostoles. Sa amo, si Sir Fred­er­ic Ken­yon nagsiling: “Nadula na ang katapusan nga sadsaran sang pagduhaduha kon bala ang Kasulatan nga nakalab-ot sa aton pareho sang una.”​—⁠The Bi­ble and Ar­chae­ol­o­gy, pahina 288, 289.

19. (a) Ano ang isa ka halimbawa sang pagdugang sa Biblia? (b) Ngaa ang 1 Juan 5:7 nga mabasa sa iban nga bersion sang Biblia indi bahin sang Biblia?

¹⁹ Indi buot silingon nga wala sing mga pagtinguha nga bag-uhon ang Pulong sang Dios. May yara. Ang talalupangdon nga halimbawa amo ang 1 Juan 5:7. Amo sini ang mabasa sa King ­James Ver­sion: “Bangod may tatlo nga nagapamatuod sa langit, ang Amay, ang Pulong, kag ang Espiritu Santo; kag ining tatlo isa.” Apang ining mga tinaga indi makita sa una nga mga kopya sang Biblia. Gindugang ini sang isa nga nagasakdag sa Trinidad nga panudlo. Sanglit maathag nga ining mga tinaga indi bahin sang Pulong sang Dios, ginhimu ang pagtadlong kag indi ini makita sa bag-o nga mga Biblia.

20. Ngaa mapat-od naton nga ang Biblia nahuptan nga putli?

²⁰ Gani wala sing ihibalo sa kamatuoran ang mga nagasiling nga ang Biblia wala nagaunod sing impormasyon nga pareho sa orihinal. Ginpat-od ni Jehova nga Dios nga ang iya Pulong maamligan indi lamang gikan sa mga sayop sang mga manugkopya kundi gikan man sa mga pagtinguha nga dugangan ini. Ang Biblia mismo nagaunod sing saad sang Dios nga ang iya Pulong huptan nga putli para sa aton karon.​—⁠Salmo 12:​6, 7; Daniel 12:​4; 1 Pedro 1:​24, 25; Bugna 22:​18, 19.

MATUOD GID BALA ANG BIBLIA?

21. Paano gintamod ni Jesus ang Pulong sang Dios?

²¹ Nangamuyo si Jesucristo sa Dios: “Ang imo pulong kamatuoran.” (Juan 17:​17) Apang may pamatuod bala ini? Kon mahalungon nga usisaon ang Biblia, masapwan bala naton nga amo gid ini ang kamatuoran? Ang mga estudyante sang maragtas pirme nga  nagadayaw sa pagkasibu sang Biblia. Nagaunod ang Biblia sing espesipiko nga mga ngalan kag detalye nga mapamatod-an. Binagbinaga ang pila ka halimbawa.

22-25. Ano ang pila ka halimbawa nga nagapakita ang Biblia nagaunod sing matuod nga maragtas?

²² Tan-awa ninyo ang mga laragway kag sinulat sa pader sining templo sa Karnak, Egipto. Nagasugid ini sang kadalag-an, halos 3,000 ka tuig sang una, ni Paraon Sisak batok sa ginharian sang Juda sa paggahom sang anak ni Solomon nga si Rehoboam. Ginasugid man sang Biblia ining hitabo.​—⁠1 Hari 14:​25, 26.

²³ Tan-awa man ninyo ang Moabnon nga Bato. Ang orihinal makita sa ­Louvre Mu­se­um sa Paris, Pransya. Ang sinulat nagasugid sang pagrebelde ni Hari Mesa sang Moab batok sa Israel. Ginaasoy man ini nga hitabo sa Biblia.​—⁠2 Hari 1:​1; 3:​4-27.

²⁴ Ang Linaw sang Siloam kag ang alagyan sang tunel sang tubig sa Jerusalem nga 1,749 pie (533 metro) ang kalabaon makita diri sa tuo nga punta. Madamu nga mga turista karon sa Jerusalem ang nakasulod diri. Dugang pa ini nga pamatuod nga ang Biblia matuod. Ngaa? Bangod ang Biblia nagasiling nga ginpahimu ni Hari Ezequias ining tunel kapin sa 2,500 ka tuig sang una agod amligan ang iya abiyo nga tubig gikan sa nagasalakay nga hangaway.​—⁠2 Hari 20:​20; 2 Cronica 32:​2-4, 30.

²⁵ Sa Brit­ish Mu­se­um makita sang isa ka dumuluaw ang Na­bo­ni­dus Chron­i­cle, nga ginalaragway sa tuo. Ginasugid sini kag sang Biblia man ang pagkapukan sang dumaan nga Babilonia. (Daniel 5:​30, 31) Ginasiling sang Biblia nga si Belsasar ang hari sadto sang Babilonia. Apang ang Na­bo­ni­dus Chron­i­cle wala nagasambit kay Belsasar. Sa kamatuoran, may tion nga ang tanan sang dumaan nga sinulatan nagsiling nga si Nabonido amo ang katapusan nga hari sang Babilonia. Gani ang iban nga wala nagapati sa Biblia nagsiling  nga si Belsasar wala gid magluntad kag ang Biblia sayop. Apang natukiban kasan-o lang ang dumaan nga mga sinulatan nga nagpakilala kay Belsasar subong anak ni Nabonido kag naggahom upod sa iya amay sa Babilonia sadtong tion! Huo, matuod gid ang Biblia, subong ginapamatod-an sang madamu nga halimbawa.

26. Ano ang pamatuod nga ang Biblia sibu tuhoy sa siensia?

²⁶ Apang indi lamang matuod nga maragtas ang ginaunod sang Biblia. Ang tanan nga ginasiling sini matuod. Dalayawon ang pagkasibu sini bisan tuhoy sa siensia. Yari ang duha ka halimbawa: Sang una nga  panahon madamu ang nagapati nga may nagapas-an sa duta, nga may ginatungtungan ini, subong sang higante. Apang sa paghisanto sa sientipiko nga pamatuod, ang Biblia nagasiling nga ang Dios “nagbitay sang duta sa wala.” (Job 26:7) Kag sa baylo magsiling nga ang duta tapan, subong amo anay ang pagpati sang madamu, ang Biblia nagasiling nga ang Dios “nagapuyo sa ibabaw sang natipolonan sang duta.”​—⁠Isaias 40:22.

27. (a) Ano ang labing daku nga pamatuod nga ang Biblia gikan sa Dios? (b) Anong mga butang ang maminatud-on nga gintagna sang Hebreong Kasulatan tuhoy sa Anak sang Dios?

²⁷ Apang ang labing daku nga pamatuod nga ang Biblia gikan gid sa Dios amo ang himpit nga rekord sini sa pagtagna sang palaabuton. Wala sing libro sang tawo ang sibu nga nagasugid sang maragtas antes matabo; apang amo sini ang Biblia. Puno ini sing sibu nga mga tagna, huo, sang maragtas nga sinulat sing abanse. Ang pila sang talalupangdon nga tagna amo ang tuhoy sa pagkari sa duta sang Anak sang Dios. Ginatos ka tuig sa wala pa, sibu nga gintagna sang Hebreong Kasulatan nga ining Ginsaad matawo sa Betlehem, ibun-ag sang isa ka ulay, luiban sa 30 ka bilog nga pilak, isipon upod sa mga makasasala, wala sing tul-an niya nga mabuong, papalaran ang iya mga panapton, kag madamu pa nga detalye.​—⁠Miqueas 5:​2; Mateo 2:​3-9; Isaias 7:​14; Mateo 1:​22, 23; Zacarias 11:​12, 13; Mateo 27:​3-5; Isaias 53:​12; Lucas 22:​37, 52; 23:​32, 33; Salmo 34:​20; Juan 19:​36; Salmo 22:​18; Mateo 27:35.

28. (a) Ngaa makasalig kita nga matuman ang mga tagna sa Biblia nga wala pa matuman? (b) Sa ano kamo makombinse sang padayon nga pagtuon sa Biblia?

²⁸ Subong ginsiling sa unang kapitulo sining libro, ginatagna man sang Biblia nga ining daan nga sistema sang mga butang laglagon sa dimadugay kag buslan sing matarong nga bag-ong sistema. (Mateo 24:​3-14; 2 Pedro 3:​7, 13) Masaligan bala naton ining tulumanon pa nga mga tagna? Bueno, kon ikaw isa ka gatos ka beses na nga ginsugiran sing kamatuoran sang isa ka tawo, hinali bala nga duhaduhaan mo kon may bag-o sia nga isugid sa imo? Kon wala mo pa sia mapamatod-an nga nagbinutig, duhaduhaan mo bala sia karon? Indi ina makatarunganon! Gani, wala man kita sing rason nga duhaduhaan ang bisan ano nga ginasaad sang Dios sa Biblia. Masaligan ang iya Pulong! (Tito 1:2) Paagi sa padayon nga pagtuon sa Biblia, ikaw man, dugang nga makombinse sang mga kamatuoran nga ang Biblia gikan gid sa Dios.

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

[Piktyur sa pahina 49]

Gingamit sang Dios ang mga tawo sa pagsulat sing Biblia subong nga ginagamit sang manedyer ang sekretarya sa paghimu sing sulat

[Piktyur sa pahina 50]

Nagtinguha ang pila ka mga lider sang relihion nga indi mabasa sang kinaandan nga mga tawo ang Biblia, ginasunog pa gani sa usok ang bisan sin-o nga may Biblia

[Piktyur sa pahina 52, 53]

Dead Sea Scroll ni Isaias

[Piktyur sa pahina 54, 55]

Pader sang templo sa Karnak, Egipto

[Piktyur sa pahina 55]

Moabnon nga Bato

[Piktyur sa pahina 55]

Nabonidus Chronicle

[Piktyur sa pahina 55]

Alagyan sang Tunel ni Ezequias kag sang Linaw sang Siloam