A1
Mga Prinsipio sa Pagbadbad sang Biblia
Ang Biblia una nga ginsulat sa dumaan nga Hebreo, Aramaiko, kag Griego. Matigayon subong ang kompleto nga Biblia ukon ang bahin sini sa sobra 3,000 ka lenguahe. Ang kalabanan nga tawo nga nagabasa sang Biblia indi makaintiende sang orihinal nga mga lenguahe, gani ang ginabasa nila amo ang nabadbad na. Ano nga mga prinsipio ang dapat maggiya sa pagbadbad sang Biblia, kag paano ini ginsunod sa pagbadbad sang Bag-ong Kalibutan nga Badbad sang Balaan nga Kasulatan?
Ang iban mahimo magsiling nga ang interlinear ukon tinaga-por-tinaga nga pagbadbad magabulig sa bumalasa nga mahibaluan kon ano gid ang ginsambit sa orihinal nga mga lenguahe. Pero, indi amo sina pirme ang nagakatabo. Binagbinaga ang pila ka rason:
-
Wala sing duha ka lenguahe nga pareho gid sing gramatika, bokabularyo, kag pagbalay sang mga dinalan. Ang propesor sa Hebreo nga lenguahe nga si S. R. Driver nagsiling nga ang mga lenguahe “magkatuhay indi lamang sa gramatika kag bokabularyo, kundi pati man . . . sa pagtingob sang mga ideya sa isa ka dinalan.” Ang kada lenguahe may kaugalingon nga paagi sa pagbalay sang mga ideya. “Amo kon ngaa,” dugang ni Propesor Driver, “indi pareho ang pagbalay sang mga dinalan sa mga lenguahe.”
-
Bangod wala sing lenguahe subong nga pareho gid sing bokabularyo kag gramatika sa Hebreo, Aramaiko, kag Griego nga gingamit sa pagsulat sang Biblia, ang tinaga-por-tinaga nga pagbadbad mahimo mabudlay hangpon ukon basi sala pa ang kahulugan kon kaisa.
-
Mahimo lainlain ang kahulugan sang isa ka tinaga ukon ekspresyon depende sa konteksto.
Mahimo mabadbad sing literal sang translator ang orihinal nga lenguahe sa pila ka teksto, pero dapat gid sia maghalong sa paghimo sini.
Yari ang pila ka halimbawa sang tinaga-por-tinaga nga badbad nga mahimo hangpon sing sayop:
-
Ang Kasulatan naggamit sing ekspresyon nga “nagakatulog” kag “nagtulog” para patuhuyan ang literal nga pagtulog kag ang pagtulog sa kamatayon. (Mateo 28:13; Binuhatan 7:60) Kon ginagamit ini nga ekspresyon sa konteksto nga nagapatuhoy sa kamatayon, ang mga translator sang Biblia mahimo maggamit sing ekspresyon pareho sang “nagatulog sa kamatayon,” para maintiendihan ini sang nagabasa.—1 Corinto 7:39; 1 Tesalonica 4:13; 2 Pedro 3:4.
-
Si apostol Pablo naggamit sing ekspresyon sa Efeso 4:14 nga mahimo badbaron sing literal nga “nagahampang sing dice sang mga tawo.” Ining dumaan nga ekspresyon nagapatuhoy sa pagpangdaya sa iban nga nagagamit sing dice. Sa kalabanan nga lenguahe, wala sing kahulugan ang literal nga badbad sini. Mas maathag ang kahulugan sini kon badbaron ini nga “tuso nga mga tawo.”
-
Sa Roma 12:11, gingamit ang Griego nga ekspresyon nga literal nga nagakahulugan sing “nagabukal sa espiritu.” Tuhay ang kahulugan sini sa Hiligaynon, gani sa sini nga bersion, ginbadbad ini nga “tungod sa balaan nga espiritu, magmakugi.”
-
Sa bantog nga Sermon sa Bukid, gingamit ni Jesus ang ekspresyon nga masami ginabadbad nga “Bulahan ang mga imol sa espiritu.” (Mateo 5:3, Ang Biblia sang Philippine Bible Society) Pero indi mahangpan ini nga ekspresyon kon badbaron sing literal sa madamo nga lenguahe. Sa pila ka lenguahe, ang literal nga badbad sang “mga imol sa espiritu” mahimo magpatuhoy sa mga tawo nga may diperensia sa hunahuna ukon wala sing ikasarang kag determinasyon. Pero, indi amo sini ang buot silingon ni Jesus. Ginatudluan niya diri ang mga tawo nga ang kalipay wala nagadepende sa pagtigayon sing materyal nga butang, kundi sa pagkilala nga kinahanglan nila ang panuytoy sang Dios. (Lucas 6:20) Gani, “ang mga mahunahunaon sa ila espirituwal nga kinahanglanon” ukon “ang mga nakahibalo nga kinahanglan nila ang Dios” amo ang mas eksakto nga pagbadbad sa sini nga ekspresyon.—Mateo 5:3; The New Testament in Modern English.
-
Sa madamo nga konteksto, ang Hebreo nga tinaga nga ginbadbad “kaimon” kinaandan nga nagakahulugan sing pagbatyag sing Hulubaton 6:34; 14:30) Pero ining Hebreo nga tinaga may positibo man nga kahulugan. Halimbawa, mahimo ini gamiton para sa “kakugi” ukon kahanda ni Jehova nga amligan ang iya mga alagad ukon sa iya ‘pagpatuman nga sia lang ang simbahon.’ (Exodo 34:14; 2 Hari 19:31; Ezequiel 5:13; Zacarias 8:2) Mahimo man ini gamiton para sa “kakugi” nga ginapakita sang matutom nga mga alagad sang Dios sa iya kag sa pagsimba sa iya ukon para sa ila ‘indi pagtugot nga may kaagaw’ sia.—Salmo 69:9; 119:139; Numeros 25:11.
kaakig bangod sa pagluib sang isa nga suod sa aton ukon kahisa sa iban bangod sa ila pagkabutang. ( -
Ang Hebreo nga ekspresyon nga masami nga nagapatuhoy sa kamot sang tawo may madamo nga kahulugan. Mahimo ini badbaron nga “pagsakop,” “maalwan,” ukon “gahom,” depende sa konteksto. (2 Samuel 8:3; 1 Hari 10:13; Hulubaton 18:21) Ang matuod, ginbadbad ini nga tinaga sa sobra 40 ka paagi sa Bag-ong Kalibutan nga Badbad sang Balaan nga Kasulatan.
Gani sa pagbadbad sang Biblia, ang isa ka tinaga sa orihinal nga lenguahe indi kinahanglan nga badbaron sing palareho. Dapat pilion sing maayo sang translator ang mga tinaga nga iya gamiton para eksakto ang ideya sini sa orihinal nga lenguahe. Dugang pa, ang pagbalay sang mga dinalan dapat nga nahisuno sa gramatika sang aton lenguahe para mahapos ini basahon.
Dapat man likawan ang sobra nga paghatag sang kaugalingon nga ideya samtang nagabadbad. Mahimo magsala ang kahulugan sang teksto sa Biblia kon nagapagusto lang sa pagbadbad ang translator base sa paghangop niya sa kahulugan sini. Ngaa? Bangod mahimo nga sayop ang idugang niya nga opinyon ukon indi niya malakip ang importante nga mga detalye nga yara sa orihinal nga teksto. Gani bisan pa mahapos basahon ini nga paagi sang pagbadbad, posible nga indi husto nga kahulugan ang mahangpan sang nagabasa.
Ang pagpati sang translator sa isa ka doktrina sa Biblia makaimpluwensia man sa iya pagbadbad. Halimbawa, ang Mateo 7:13 nagasiling: “Malapad ang dalan nga nagapadulong sa kalaglagan.” Bangod sa pagpati sang pila ka translator, gingamit nila ang tinaga nga “impyerno” sa baylo sang “kalaglagan” nga amo ang matuod nga kahulugan sang Griego nga tinaga.
Dapat binagbinagon man sang translator nga ang Biblia ginsulat sa lenguahe nga kinaandan nga ginahambal kag pirme ginagamit sang ordinaryo nga mga tawo, pareho sang mga mangunguma, Nehemias 8:8, 12; Binuhatan 4:13) Gani, ang isa ka maayo nga badbad sang Biblia mahangpan sang sinsero nga mga tawo bisan ano man ang ila gindak-an. Mas maayo nga gamiton ang maathag, kinaandan, kag mahapos mahangpan nga mga ekspresyon sangsa mga termino nga malaka lang ginagamit sang ordinaryo nga mga tawo.
manugbantay sang karnero, kag mga mangingisda. (Wala sing basihan nga ginkuha sang madamo nga translator sang Biblia ang ngalan sang Dios, nga Jehova, sa mga badbad sang Biblia subong, bisan pa makita ini nga ngalan sa dumaan nga mga manuskrito sang Biblia. (Tan-awa ang Apendise A4.) Sa madamo nga badbad sang Biblia, gin-islan nila ang ngalan sang Dios sing titulo, pareho sang “Ginuo,” kag ginpahangop pa gani sang iban nga ang Dios wala sing ngalan. Halimbawa, sa pila ka badbad, ang pangamuyo ni Jesus sa Juan 17:26 mabasa: “Ginpakilala ko ikaw sa ila,” kag sa Juan 17:6, “Ginpakilala ko ikaw sa mga tawo nga imo ginpili.” Pero ang eksakto nga pagbadbad sang pangamuyo ni Jesus mabasa: “Ginpakilala ko ang imo ngalan sa ila,” kag “Ginpakilala ko ang imo ngalan sa mga tawo nga ginhatag mo sa akon.”
Mabasa sa introduksion sang una nga edisyon sang Ingles nga Bag-ong Kalibutan nga Badbad sang Balaan nga Kasulatan: “Wala kami sing ginadugang nga ideya sa Kasulatan. Tubtob posible, ginatinguhaan namon nga mangin literal ang pagbadbad kon wala ini nagapahangop sing sala nga kahulugan kag indi ini balik-awot basahon, suno sa ginatugot sang Ingles nga lenguahe.” Gani, gintinguhaan sang New World Bible Translation Committee nga mangin balanse sa paggamit sang mga tinaga nga nagapahangop sang literal nga kahulugan sang orihinal, pero ginalikawan nila nga gamiton ang mga tinaga nga balik-awot basahon ukon sala ang kahulugan. Bangod sini, mahapos basahon sang isa ang Biblia kag makasalig gid sia nga husto ang mensahe nga iya ginabasa.—1 Tesalonica 2:13.