‘Mì to Aṣeji’
‘Mì to Aṣeji’
“Opodo onú lẹpo tọn ko sẹpọ. Enẹwutu, mì . . . to aṣeji nado nọ hodẹ̀.”—1 PITA 4:7, NW.
1. Hosọ tẹ ji wẹ nuplọnmẹ Jesu tọn sinai do?
TO WHENUE Jesu Klisti tin to aigba ji, hosọ he ji nuplọnmẹ etọn sinai do wẹ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn. Gbọn Ahọluduta enẹ gblamẹ, Jehovah na suwhẹna nupojipetọ-yinyin etọn bo na klan oyín etọn do wiwe. Enẹwutu, Jesu plọn devi etọn lẹ nado nọ hodẹ̀ hlan Jiwheyẹwhe dọmọ: “Ahọludu towe ni wá. Ojlo towe ni yin wiwà to aigba go, dile e te to olọn mẹ.” (Mat. 4:17; 6:9, 10) Gandudu Ahọluduta enẹ tọn na và aihọn Satani tọn sudo to madẹnmẹ bo na hẹn ẹn diun dọ ojlo Jiwheyẹwhe tọn yin wiwà to aigba blebu ji. Dile Daniẹli dọ dọdai etọn do, Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn “na gbà ahọludu [egbehe tọn lẹ] do flinflin bo sú ahọludu ehe lẹpo do, ewọ bo nasọ nọte kakadoi.”—Dan. 2:44.
2. (a) Nawẹ hodotọ Jesu tọn lẹ na yọ́n tintin tofi etọn to huhlọn Ahọluduta tọn mẹ gbọn? (b) Onú devo tẹwẹ ohia lọ sọ hẹn mí yọnẹn?
2 Na wiwá Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn yin nujọnu taun na hodotọ Jesu tọn lẹ wutu, yé kanse e dọmọ: “Etẹwẹ na yin ohia wiwá [kavi tintin tofi] towe tọn, po opodo aihọn tọn po tọn?” (Mat. 24:3) Dile etlẹ yindọ mẹhe tin to aigba ji lẹ ma na yí nukun do mọ tintin tofi Klisti tọn to huhlọn Ahọluduta tọn mẹ, ohia yinukundomọ de na tin. Ohia enẹ na bẹ nujijọ voovo he Owe-wiwe dọ dọdai yetọn lẹ hẹn. Po enẹ po to ayiha mẹ, hodotọ Jesu tọn he to gbẹnọ to ojlẹ he mẹ ohia enẹ jẹ awusọhia ji te lẹ sọgan tunwun dọ ewọ ko jẹ gandu ji to olọn mẹ. Ehe nasọ dohiagona bẹjẹeji ojlẹ he Biblu ylọdọ ‘azán godo tọn’ he pavava do aihọn ylankan ehe blebu ji todin lẹ tọn.—2 Tim. 3:1-5, 13; Mat. 24:7-14.
Mì to Aṣeji to Azán Godo Tọn lẹ Mẹ
3. Naegbọn Klistiani lẹ dona tin to aṣeji?
3 Apọsteli Pita wlan dọmọ: “Opodo onú lẹpo tọn ko sẹpọ. Enẹwutu, mì yin wùnzanọ, bo nọ to aṣeji nado nọ hodẹ̀.” (1 Pita 4:7, NW) Hodotọ Jesu tọn lẹ dona tin to aṣeji, bo to nukle gando nujijọ aihọn tọn he dohia dọ ewọ ko tin tofi to huhlọn Ahọluduta tọn mẹ lẹ go. Podọ yé sọ dona tin to aṣeji hugan gbede pọ́n dile opodo aihọn ylankan ehe tọn to sisẹpọ. Jesu dọna devi etọn lẹ dọmọ: “Mì ni to alihọ́; na mì ma yọ́n whenuena owhénọ lọ na wá [nado hẹn whẹdida ṣẹ do aihọn Satani tọn ji].”—Malku 13:35, 36.
4. Do vogbingbọn he tin to pọndohlan devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ po mẹhe yin apadewhe aihọn Satani tọn lẹ tọn po ṣẹnṣẹn hia. (Sọ pọ́n apotin.)
4 To paa mẹ, gbẹtọ lẹpo wẹ to anademẹ Satani tọn glọ, podọ yé masọ to nukle gando zẹẹmẹ nujijọ aihọn tọn lẹ tọn go. Yé ma tunwun tintin tofi Klisti tọn to huhlọn Ahọluduta tọn mẹ go. Ṣigba hodotọ nugbo Jesu tọn lẹ ko tin to aṣeji bo ko sọ tunwun zẹẹmẹ nuhe jọ to owhe kanweko he wayi mẹ lẹ tọn go ganji. Sọn 1925 gbọ́n, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko yọnẹn dọ Wẹkẹ-Whàn I po nujijọ he bọdego lẹ po yin kunnudenu dejidego de dọ tintin tofi Klisti tọn to huhlọn Ahọluduta olọn mẹ tọn mẹ ko bẹjẹeji to 1914. Enẹwutu, mí ko biọ azán godo tọn aihọn ylankan he tin to anademẹ Satani tọn glọ tọn lẹ mẹ. Ṣigba, dile etlẹ yindọ ayidonugotọ susu ma yọ́n zẹẹmẹ nujijọ ehelẹ tọn, yé yọnẹn dọ ojlẹ he jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn I po dehe bọdego kakajẹ din lẹ po gbọnvo na yede mlẹnmlẹn.—Pọ́n apotin lọ “Ojlẹ Hunyanhunyan Tọn Bẹjẹeji.”
5. Naegbọn e do yin nujọnu dọ mí ni to aṣeji zọnmii?
5 Diblayi owhe kanweko todin, nujijọ mẹhẹnjọsi tọn he to yìyì lẹdo aihọn pé lẹ yin kunnudenu de dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn lẹ mẹ. Ojlẹ he pò bọ Jehovah na ze aṣẹpipa na Klisti nado deanana awhànpa angẹli huhlọnnọ lẹ sọta aihọn Satani tọn whègli taun. (Osọhia 19:11-21) Biblu dotuhomẹna Klistiani lẹ nado nọ họ́ali. Enẹwutu, onú niyaniya tọn wẹ e yin nado zindonukọn to mọwiwà mẹ dile vivọnu aihọn ehe tọn to sisẹpọ. (Mat. 24:42) Mí dona tin to nukle, podọ mí dona wà azọ́n vonọtaun de lẹdo aihọn pé to anademẹ Klisti tọn glọ.
Azọ́n Lẹdo Aihọn Pé De
6, 7. Obá tẹ mẹ wẹ azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta lọ tọn ko yinukọn jẹ to azán godo tọn ehelẹ mẹ?
6 Azọ́n he devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ dona wà ko yin didọdai taidi apadewhe ohia he na dohia dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn aihọn ylankan ehe tọn lẹ mẹ. Jesu basi zẹẹmẹ azọ́n lẹdo aihọn pé tọn ehe tọn to whenuena e slẹ onú voovo he na jọ to ojlẹ opodo tọn lọ mẹ lẹ. Dọdai etọn bẹ hogbe he gọ́ na zẹẹmẹ ehelẹ hẹn, dọmọ: “Yè nasọ dọyẹwheho wẹndagbe ahọludu tọn helẹ to aigba fininọ lẹpo mẹ na okunnu de hlan akọta lẹpo; whenẹnu wẹ opodo na wá.”—Mat. 24:14.
7 Lẹnnupọndo onú delẹ ji he gando nujijọ he go Jesu donù to dọdai etọn mẹ lẹ go. Sọha mẹhe to wẹndagbe lọ lá lẹ tọn whè tlala to whenuena azán godo tọn lẹ bẹjẹeji to 1914. Ṣigba todin, sọha enẹ ko yiaga taun. Hugan Kunnudetọ Jehovah tọn 7000000 wẹ to yẹwhehodọ lẹdo aihọn pé, to nuhe hugan agun 100000 mẹ. Gbẹtọ 10000000 devo lẹ wẹ kọnawudopọ hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to 2008 to hùnwhẹ Oflin okú Klisti tọn tẹnmẹ. Sọha ehe jideji tlala hugan owhe he wayi tọn.
8. Naegbọn nukundiọsọmẹ ma nọ glọnalina kọdetọn dagbe azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn?
8 Kunnudide he sẹhundaga gando Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go de wẹ ehe yin to akọta lẹpo ṣẹnṣẹn, whẹpo aihọn ehe nido wá vivọnu. Enẹ yọnbasi dile etlẹ yindọ Satani wẹ “yẹwhe whenu he tọn.” (2 Kọl. 4:4) Ewọ wẹ nọ deanana nuyizan tonudidọ tọn, sinsẹ̀n tọn, ajọwiwa tọn, po aliho nujijla aihọn tọn lẹpo po. Eyin mọ wẹ, mẹnu wẹ nọ nọgodona azọ́n kunnudide tọn lọ bọ e do nọ tindo kọdetọn dagbe? Jehovah wẹ e dona yin. Gbọnmọ dali, azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta tọn lọ to nukọnzindo po awuyiya po mahopọnna vivẹnudido Satani tọn nado doalọtena ẹn.
9. Naegbọn mí sọgan ylọ dagbemẹninọ gbigbọmẹ tọn mítọn dọ azọ́njiawu?
9 Na nugbo tọn, kọdetọn dagbe he azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta tọn lọ to tintindo, jideji sọha omẹ Jehovah tọn lẹ tọn, po dagbemẹninọ gbigbọmẹ tọn yetọn po sọgan yin yiylọdọ azọ́njiawu de. Eyin godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn he bẹ anademẹ po hihọ́ he e nọ basi na omẹ etọn lẹ po hẹn dẹ́n, azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ ma na yọnbasi. (Hia Matiu 19:26.) Po alọgọ gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn he to nuyiwa to ahun mẹhe to aṣeji bo tindo ojlo nado wadevizọn lẹ tọn mẹ po, mí sọgan deji dọ azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ na yin wiwadotana, podọ “whenẹnu wẹ opodo na wá.” Ojlẹ enẹ to dindọnsẹpọ po awuyiya po.
“Nukunbibia Daho” Lọ
10. Nawẹ Jesu basi zẹẹmẹ nukunbibia daho he ja lọ tọn gbọn?
10 Opodo aihọn ylankan ehe tọn na wá to nuhe nọ yin yiylọdọ “nukunbibia daho” lọ whenu. (Osọhia 7:14) Biblu ma dọ lehe ojlẹ enẹ na dẹnsọ gba, ṣigba Jesu dọmọ: “Whenẹnu wẹ nukunbibia daho na tin, ehe hunkọ ma ko tin sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn kakajẹ dinvie, lala, mọtọn hunkọ ma to na tin gbede.” (Mat. 24:21) Eyin mí lẹnnupọndo nukunbibia he mẹ aihọn ehe ko jugbọn lẹ ji, taidi to Wẹkẹ-Whàn II whenu, to whenuena ogbẹ̀ nudi gbẹtọ livi 50 yì 60 tọn yin hinhẹn bu, mí na mọdọ nukunbibia daho he ja lọ na tlẹ sọ sinyẹn humọ podọ awhàn Amagẹdọni tọn wẹ na dotana ẹn. Ojlẹ enẹ mẹ wẹ Jehovah na degbena angẹli etọn he na hẹn whẹdida ṣẹ lẹ nado và aihọn Satani tọn sudo mlẹnmlẹn.—Osọhia 16:14, 16.
11, 12. Nujijọ tẹwẹ na dohiagona bẹjẹeji nukunbibia daho lọ tọn?
11 Dọdai Biblu tọn ma dọ azán he gbè adà tintan nukunbibia daho lọ tọn na bẹjẹeji, ṣigba e dọ nujijọ ayidego tọn he na dohiagona bẹjẹeji etọn na mí. Nujijọ enẹ wẹ vasudo sinsẹ̀n lalo lẹpo tọn gbọn huhlọn tonudidọ tọn lẹ dali. To dọdai Biblu tọn he tin to Osọhia weta 17 po 18 po mẹ, sinsẹ̀n lalo yin yiyijlẹdo yọnnu ayọdetọ he ko deayọ hẹ pipli tonudọtọ aihọn tọn lẹ tọn de go. Osọhia 17:16 dohia dọ, to madẹnmẹ ojlẹ lọ na wá bọ nuyizan tonudidọ tọn ehelẹ “na gbẹwanna ayọdetọ lọ, bo na basi i matin hùwhẹhomẹtọnọ, bosọ hẹn ẹn jẹmẹ́, yé na dù olàn etọn, bo nasọ yí miyọ́n do fiọ ẹ gbidigbidi.”
12 To whenuena ojlẹ ehe tọn na sọ, Jiwheyẹwhe na “yí do ayiha yetọn [gandutọ tonudọtọ lẹ tọn] mẹ nado hẹn ojlo etọn di,” enẹ wẹ nado và sinsẹ̀n lalo lẹpo sudo. (Osọhia 17:17) Enẹwutu, mí sọgan dọ dọ Jiwheyẹwhe dè wẹ vasudo ehe wá sọn. Ehe yin whẹdida etọn sọta sinsẹ̀n yẹnuwatọ he ko to sinsẹ̀n-nuplọnmẹ he jẹagọdo ojlo etọn plọn gbẹtọ lẹ sọn ojlẹ dindẹn bosọ dohomẹkẹn devizọnwatọ etọn lẹ. To paa mẹ, aihọn lọ ma to nukundo vasudo sinsẹ̀n lalo tọn he ja ehe. Ṣigba devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ to nukundo e. Podọ yé nọ lá vasudo ehe na gbẹtọ lẹ to azán godo tọn ehelẹ mẹ.
13. Etẹwẹ dohia dọ opodo sinsẹ̀n lalo tọn na wá to ajiji mẹ po awuyiya po?
13 Vasudo sinsẹ̀n lalo tọn na hẹn mẹsusu jọsi. Dọdai Biblu tọn dohia dọ “ahọlu aigba tọn” delẹ na tlẹ blawu gando vasudo enẹ go dọmọ: “Ṣo, Ṣo, . . . na ogàn dopo ji wẹ whẹdida towe wá.” (Osọhia 18:9, 10, 16, 19) Hogbe lọ, “ogàn dopo” he Biblu yizan dohia dọ nujijọ ehe na wá to ajiji mẹ po awuyiya po.
14. Whenuena kẹntọ Jehovah tọn lẹ na yangbé devizọnwatọ etọn lẹ tọn to godo mẹ, nawẹ Jiwheyẹwhe na yinuwa gbọn?
14 Mí mọnukunnujẹemẹ dọ e na wá jọ, to whenuena sinsẹ̀n lalo na yin vivasudo godo, kẹntọ Jehovah tọn lẹ na yangbé devizọnwatọ etọn he to whẹdida etọn lá lẹ tọn. (Ezek. 38:14-16) Whenuena mẹgbeyinyan ehe na bẹjẹeji, Jehovah he dopagbe nado basi hihọ́na omẹ nugbonọ etọn lẹ wẹ mẹgbeyantọ lọ lẹ na hoavùn hẹ. Jehovah dọmọ: “To awuwhàn ṣie mẹ podọ to miyọ́n homẹgble ṣie tọn mẹ wẹ yẹn ko dọho. . . . Yé bo nasọ yọnẹn dọ yẹn wẹ OKLUNỌ.” (Hia Ezekiẹli 38:18-23.) Jiwheyẹwhe dọ to Ohó etọn mẹ dọmọ: “Ewọ he doalọ mì [devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ] go doalọ azìn nukun [ṣie] tọn go.” (Zek. 2:8) Enẹwutu, to whenuena kẹntọ Jehovah tọn lẹ na bẹ mẹgbeyinyan lẹdo aihọn pé yetọn sọta devizọnwatọ etọn lẹ jẹeji, ewọ na yiavunlọna yé. Ewọ na yinuwa bọ ehe na dekọtọn do adà godo tọn nukunbibia daho lọ tọn mẹ—enẹ wẹ Amagẹdọni he na hẹn opodo nukunbibia daho lọ tọn wá. To gbedide Klisti tọn glọ, awhànpa angẹli huhlọnnọ lẹ na hẹn whẹdida Jehovah tọn ṣẹ do aihọn Satani tọn ji.
Lehe Enẹ Dona Yinuwado Mí Ji Do
15. Nawẹ yinyọnẹn dọ aihọn ylankan ehe to sisẹpọ vivọnu etọn dona yinuwado mí ji gbọn?
15 Mí yọnẹn dọ opodo aihọn ylankan ehe tọn to sisẹpọ po awuyiya po. Ṣigba nawẹ enẹ dona yinuwado mí ji gbọn? Apọsteli Pita wlan dọmọ: “Le onú he lẹpo na yọ́ kọnyingbe nẹ, omẹ nankọ wẹ mìwlẹ lo yin to walọ wiwe lẹpo mẹ, to jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” (2 Pita 3:11) Hogbe enẹlẹ zinnudo nuhudo lọ ji nado nọ payi bo hẹn ẹn diun dọ walọ mítọn tin to kọndopọ mẹ hẹ nubiọtomẹsi Jiwheyẹwhe tọn lẹ, podọ mí dona hẹn alọnu mítọn ján to azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ to gbẹzan mítọn mẹ, ehe na dohia dọ mí yiwanna Jehovah. Azọ́n mọnkọtọn lẹ biọ dọ mí ni wà nuhe go mí pé lẹpo to wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn lilá mẹ whẹpo opodo nido wá. Pita sọ wlan dọmọ: ‘Opodo onú lẹpo tọn ko sẹpọ. Mì to aṣeji nado nọ hodẹ̀.’ (1 Pita 4:7) Eyin mí nọ hodẹ̀ hlan Jehovah whẹwhẹ bo nọ biọ dọ e ni deanana mí gbọn gbigbọ wiwe etọn po agun lẹdo aihọn pé etọn po gblamẹ, mí na dọnsẹpọ ẹ bo dohia dọ mí yiwanna ẹn.
16. Naegbọn mí dona hodo ayinamẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ pẹkipẹki?
16 To ojlẹ owù tọn ehelẹ mẹ, mí dona hodo ayinamẹ he Ohó Jiwheyẹwhe tọn na lẹ pẹkipẹki dọmọ: “Mì nọ payi do zinzọnlin to jijọ pipé mẹ, e ma yin di nulunọ gba, ṣigba di nuyọnẹntọ. Mì nọ fli ojlẹ; na ylankan wẹ azán lẹ wutu.” (Efe. 5:15, 16) Kanyinylan gbayipe to egbehe hugan gbede pọ́n. Satani ko kàn ayiha susu nado glọnalina gbẹtọ lẹ sọn ojlo Jehovah tọn wiwà mẹ kavi fẹayihasẹna yé. Taidi devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ, mí yọ́n ehe ganji, podọ mí ma na jlo dọ nudepope ni dekanpona nugbonọ-yinyin mítọn na Jiwheyẹwhe. Mí sọ yọ́n nuhe to na jọ to madẹnmẹ, podọ mí tindo jide to Jehovah po lẹndai etọn lẹ po mẹ.—Hia 1 Johanu 2:15-17.
17. Basi zẹẹmẹ nuhe na yin numọtolanmẹ mẹhe na lùn Amagẹdọni tọ́n lẹ tọn to fọnsọnku whenu.
17 Opagbe jiawu he Jiwheyẹwhe do nado fọ́n oṣiọ lẹ na mọ hẹndi, na “fọnsọnku dodonọ lẹ tọn, po mawadodonọ lẹ po tọn de na tin.” (Owalọ 24:15) Doayi lehe opagbe enẹ yin nùzindeji do go dọ: ‘Fọnsọnku de na tin!’ Ayihaawe ma tin gando ehe go, na Jehovah wẹ dọ ẹ! Isaia 26:19 dopagbe dọmọ: “Oṣiọ towe lẹ na nọgbẹ̀. . . . Mì fọ́n, na mì ni jihàn, mì mẹhe tin to kọ́gudu mẹ lẹ . . . aigba nasọ họ̀n oṣiọ lẹ jẹgbonu.” Hogbe enẹlẹ mọ hẹndi yetọn tintan to whenuena omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to hohowhenu lẹkọyi aigba yetọn ji, bo gbọnmọ dali na mí jide dọ yé na mọ hẹndi nujọnu tọn to aihọn yọyọ lọ mẹ. Ayajẹ daho nankọ die ehe na yin to whenuena mẹhe yin finfọnsọnku lẹ na kọnawudopọ hẹ mẹyiwanna yetọn lẹ whladopo dogọ! Mọwẹ, opodo aihọn Satani tọn ko sẹpọ, podọ aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn ko tin yakẹ. Lehe e yin nujọnu dọ mí ni to aṣeji do sọ!
Be Hiẹ Flin Ya?
• Hosọ tẹ ji wẹ nuplọnmẹ Jesu tọn sinai do?
• Obá tẹ mẹ wẹ azọ́n yẹwhehodidọ Ahọluduta lọ tọn ko gbloada jẹ to egbehe?
• Naegbọn e do yin nujọnu nado to aṣeji?
• Etẹwẹ whàn we gando opagbe he tin to Owalọ lẹ 24:15 mẹ go?
[Kanbiọ Oplọn tọn lẹ]
[Apotin/Yẹdide to weda 16]
OJLẸ HUNYANHUNYAN TỌN BẸJẸEJI
Owe lọ he hosọ etọn yin: The Age of Turbulence: Adventures in a New World yin didetọn gbọn Alan Greenspan dali to 2007. E ko yin azinponọ na Azọ́nwatẹn He Nọ Deanana Akuẹsẹdotẹn Daho États-Unis Tọn blebu na nudi owhe 20. Greenspan zinnudo lehe ninọmẹ onú lẹ tọn gbọnvo to aihọn mẹ do to ojlẹ he jẹnukọnna 1914 po dehe bọdego po ṣẹnṣẹn ji dọmọ:
“Sọgbe hẹ kandai he gando ojlẹ he jẹnukọnna 1914 go lẹ, e taidi dọ ninọmẹ onú lẹ tọn dogbọn walọ dagbe po nukunhunhun po dali to yìyì ganji, taidi dọ ninọmẹ pipé de mẹ wẹ gbẹtọvi lẹ nọ̀ to whenẹnu. Owhe kanweko fọtọ̀n-nukunẹnẹtọ lọ mẹ wẹ kanlinmọ-jọwiwa wá vivọnu. E taidi dọ nuyiwahẹmẹ to aliho kanlinjọmẹ tọn mẹ lẹ ko depò. . . . To owhe 1800 lẹ mẹ, azọ́n nuyọnẹn wintinwintin tọn lẹ gbayipe taun he zọ́n bọ mọto, pinpán-gàn, alokan, miyọ́n lẹtliki tọn, sinimọto, aṣọ́donu họmẹ tọn devo lẹ po mọmọ po sọyi yin didetọn. Lẹnunnuyọnẹn amasinzọnwiwa tọn, osin he wé bo yọ́n-nù na gbẹtọ lẹ, aṣa núdùdù tọn dagbe, ehe lẹpo nọ zọ́n bọ gbẹtọ nọ dọ́jì dogọ . . . Mẹlẹpo wẹ lẹndọ nulẹ na to nukọnzindo domọ.”
Ṣigba . . . “Wẹkẹ-Whàn II gbànú taun, ṣigba na nuhe dù walọ dagbe po nukunhunhun po, Wẹkẹ-Whàn I wẹ hẹnnugble hugan, podọ ehe wẹ zọ́n bọ gbẹtọ lẹ do hẹn todido dagbe he yé tindo bu. N’ma sọgan wọn lehe ninọmẹ onú lẹ tọn te do to owhe he jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn I lẹ mẹ, yèdọ to whenue e taidi dọ gbẹtọvi lẹ to nukọnyi po awuyiya po. To egbehe, pọndohlan mítọn gbọnvo mlẹnmlẹn na owhe kanweko he wayi tọn, ṣigba pọndohlan dintọn wẹ sọgbe hẹ nuhe to jijọ to egbehe. Be obu, yozò sinsinyẹn, kavi avùnhihona jlọjẹ gbẹtọ paa lẹ tọn na hẹnnugble to aihọn egbehe tọn he fọ́n bo to nukunhùn ehe go hugan nuhe Wẹkẹ-Whàn I hẹngble lẹ ya? Mẹdepope ma sọgan na gblọndo kanbiọ enẹ tọn po nujikudo po.”
Greenspan flin nuhe mẹplọntọ wehọmẹ daho tọn etọn, Benjamin M. Anderson (1886-1949) dọ to ojlẹ de mẹ wayi dọmọ: “E na vẹawu dọ mẹhe ko whẹ́n bo sọgan flin nuhe jọ jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn I bosọ mọnukunnujẹ yé mẹ lẹ ni wọnji nujijọ enẹlẹ go. Numọtolanmẹ hihọ́ tọn he gbẹtọ lẹ tindo to whenẹnu nkọ masọ tin to egbehe ba.”—Economics and the Public Welfare.
Onú dopolọ wẹ owe lọ A World Undone, he G. J. Meyer detọ́n to 2006 dọ. Mí hia dọmọ: “Gbẹtọ lẹ nọ saba dọ dọ nujijọ whenuho tọn lẹ ko ‘diọ nulẹpo.’ Ehe jọ pọ́n to ojlẹ de mẹ wayi, yèdọ to Awhàn Daho lọ [1914-1918] whenu. Na nugbo tọn, awhàn lọ diọ nulẹpo: e ma yin dogbó lẹ, gandudu lẹ po sọgodo akọta lẹ tọn po kẹdẹ wẹ e diọ gba, ṣigba e sọ diọ aliho he mẹ gbẹtọ lẹ nọ pọ́n yede po aihọn po hlan te sọn ojlẹ dindẹn ga. Ehe zọ́n bọ aihọn egbezangbe tọn ma tindo hihọ́ sọ dehe jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn I tọn.”
[Yẹdide to weda 18]
Jehovah na degbena awhànpa angẹli huhlọnnọ lẹ to Amagẹdọni