1. Nawẹ Ablaham dohia dọ emi dejido nugopipe Jehovah tọn nado nọ wà nuhe jlọ go gbọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

“BE WHẸDATỌ aigba lẹpo tọn ma na wà nuhe jlọ wẹ ya?” (Jen. 18:25) Po kanbiọ enẹ po, Ablaham dohia dọ emi deji dọ Jehovah na dawhẹ to aliho pipé de mẹ to whẹho Sodọmi po Gomọla po tọn mẹ. Ablaham kudeji dọ Jehovah ma na dawhẹ agọ̀ gbede bo “hù dodonọ po mẹylankan po.” Na Ablaham, enẹ “ma sọgan wá linlẹn mẹ gbede.” To nudi owhe 400 godo, Jehovah dọna Mose nado dọ gando emi go dọ: “Osé lọ, pipé wẹ azọ́n etọn, aliho etọn lẹpo wẹ nọ do whẹdida dodo hia. Jiwheyẹwhe nugbonọ de wẹ bo ma nọ dawhẹ agọ̀ gbede; dodonọ podọ nugbonọ wẹ ewọ.”—Deut. 31:19; 32:4.

2. Naegbọn e sọgan yin didọ dọ Jehovah ma sọgan dawhẹ to aliho mawadodo tọn mẹ gbede?

² Naegbọn Ablaham sọgan dọ po jide po dọ Jehovah nọ yinuwa po whẹdida dodo po to whelẹponu? Na Jehovah wẹ yin apajlẹ pipé whẹdida dodo po dodowiwa po tọn wutu. Na nugbo tọn, hogbe Heblugbe tọn lẹ he yin lilẹdo “whẹdida dodo” po “dodowiwa” po nọ saba zọnpọ to Owe-Wiwe Heblu tọn lẹ mẹ. Na taun tọn, vogbingbọn de ma tin to nuhe yin dodo po nuhe jlọ po ṣẹnṣẹn.  To whenuena e yindọ Jehovah wẹ yin asisa nujinọtedo dodowiwa tọn dopo gee lọ, e sọgbe dọ pọndohlan etọn gando whẹho lẹ go ni nọ jlọ to whepoponu. Humọ, Ohó etọn titi dọ dọ, “ewọ yiwanna dodowiwa po whẹdida dodo po.”—Salm. 33:5.

3. Na apajlẹ nuyiwa mawadodo tọn he gbayipe to aihọn lọ mẹ to egbehe de tọn.

³ Yinyọnẹn dọ Jehovah nọ yinuwa po dodo po to whepoponu nọ miọnhomẹna ahunjijlọnọ lẹ, na aihọn lọ gọ́ na mawadodo wutu. Ehe zọ́n bọ, mẹdelẹ nọ jiya nugbajẹmẹji sinsinyẹn lẹ tọn to whedelẹnu. Di apajlẹ, owhẹ̀ agọ̀ ko yin sisadokọna mẹdelẹ bọ yé yin súsú do gànmẹ. Amọ́ kiki gbọn alọgọ dodinnanu lẹnunnuyọnẹn tọn lẹ dali wẹ kunnudenu yọyọ lẹ yin mimọ bọ homẹvọnọ delẹ he ko sẹ̀ngàn na owhe susu wá yin didesọn gànmẹ. Mẹwiwle do gànpamẹ to aliho agọ̀ mọnkọtọn lẹ mẹ nọ fọ́n adi po homẹgble po dote, ṣigba nuyiwa mawadodo tọn devo tin he Klistiani lẹ tlẹ sọgan nọ mọdọ e sinyẹn taun humọ.

4. Nawẹ yise Klistiani de tọn sọgan yin whiwhlepọn gbọn?

⁴ Klistiani lẹ nọ donukun dọ emi na pehẹ nuyiwa mawadodo tọn delẹ to gbonu agun Klistiani tọn. Ṣigba, yise mítọn sọgan yin whiwhlepọn to whenue mí doayi nuyiwa de go to agun lọ mẹ he taidi mawadodo tọn kavi dọ mílọsu go wẹ e jọ do tlọlọ. Nawẹ a na yinuwa gbọn eyin e họnwun na we dọ agun lọ kavi Klistiani hatọ de ko yinuwa hẹ we to aliho agọ̀ mẹ? Be a na dike enẹ ni hẹn we dahli wẹ ya?

5. Naegbọn e ma dona paṣa Klistiani de to whenue e doayi nuyiwa mawadodo tọn de go kavi jiya etọn tlọlọ to agun mẹ?

⁵ Na mímẹpo wẹ yin mapenọ bo sọgan jai jẹ ylando mẹ wutu, mí yọnẹn dọ e sọgan wá jọ bọ yè na yinuwa hẹ mí to aliho mawadodo tọn mẹ, kavi mílọsu sọgan yinuwa hẹ mẹde domọ to agun lọ mẹ. (1 Joh. 1:8) Dile etlẹ yindọ nuyiwa mawadodo tọn mọnkọ lẹ ma nọ yawu wá aimẹ, e ma nọ paṣa Klistiani nugbo lẹ kavi hẹn yé dahli to whenue ninọmẹ mọnkọtọn lẹ wá fọndote. Abajọ Jehovah do wleawudaina ayinamẹ yọ́n-na-yizan lẹ do Ohó etọn mẹ nado gọalọna mí nado hẹn tenọgligo, etlẹ yin to whenue yisenọ hatọ lẹ wá yinuwa hẹ mí to aliho agọ̀ mẹ.—Salm. 55:12-14.

6, 7. Nuyiwa mawadodo tọn tẹwẹ mẹmẹsunnu de pehẹ to agun mẹ, podọ jẹhẹnu tẹlẹ wẹ gọalọna ẹn nado duto ninọmẹ lọ ji po kọdetọn dagbe po?

⁶ Lẹnnupọndo apajlẹ Willi Diehl tọn ji. Bẹsọn 1931, Mẹmẹsunnu Diehl sẹ̀n po nugbonọ-yinyin po to Bẹtẹli Bern tọn, to Suisse. To 1946, e yì klasi ṣinatọ̀ntọ Wehọmẹ Giliadi tọn to États-Unis d’Amérique. To gbedewema-yíyí godo, e yin azọ́ndena hlan Suisse taidi nugopọntọ lẹdo tọn. To otàn gbẹzan tọn etọn mẹ, Mẹmẹsunnu Diehl dọmọ: “To mai 1949, n’kanwehlan alahọ Bern tọn dọ n’to tito basi nado wlealọ.” Wekantẹn alahọ Bern tọn dọna mi dọ: “Mì ma gán sọ tindo lẹblanulọkẹyi devo de zẹ̀ gbehosọnalitọ whepoponu tọn go.” Mẹmẹsunnu Diehl yidogọ dọ: “Yé gbẹ́ dọ n’ma gán na hodidọ lẹ . . . Mẹsusu ma tlẹ sọ nọ dọnudo mí ba, bo nọ yinuwa hẹ mí taidi dọ mẹdesẹ sọn agun mẹ wẹ mí yin nkọ.”

⁷ Nawẹ Mẹmẹsunnu Diehl pehẹ ninọmẹ enẹ gbọn? E dọmọ: “Ṣigba, mí yọnẹn dọ Owe-wiwe lẹ ma dosẹ́n alọwiwle tọn, enẹwutu mí nọ to dẹ̀ho whepoponu bosọ dejido Jehovah go.” To nukọn mẹ, nukunnumọjẹnumẹ agọ̀ gando alọwiwle go he wutu Mẹmẹsunnu Diehl do yin nuyiwa hẹ to aliho mawadodo tọn mẹ lọ yin vivọjlado, bọ lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn etọn lẹ yin gigọjo na ẹn. Nugbonọ-yinyin etọn na Jehovah yin ahọsuna. * Mí na wà dagbe nado kanse míde dọ: ‘Be n’na do pọndohlan  gbigbọmẹ tọn dopolọ hia eyin yè yinuwa hẹ mi to aliho mawadodo tọn mọnkọtọn mẹ ya? Be n’na yí homẹfa do nọtepọn Jehovah ya, kavi n’na yin whinwhàn nado didẹ whẹho lọ na dee?’—Howh. 11:2; hia Mika 7:7.

8. Etẹwẹ sọgan zọ́n bọ a na gbọn nuṣiwa dali wá tadona kọ̀n dọ yè yinuwa hẹ emi kavi hẹ mẹdevo po mawadodo po?

⁸ To alọ devo mẹ, a sọgan gbọn nuṣiwa dali wá tadona kọ̀n dọ yè ko yinuwa hẹ we to aliho mawadodo tọn mẹ, kavi dọ hagbẹ agun lọ tọn de ko yin nuyiwa hẹ to aliho mọnkọtọn mẹ. Ehe sọgan jọ na pọndohlan mape tọn mítọn gando whẹho lẹ go kavi na mí ma yọ́n nuhe gando whẹho lọ go lẹpo wutu. Depope he whẹho lọ yin, vlavo nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando whẹho lọ go wẹ sọgbe kavi lala, dẹ̀hiho po ginganjẹ Jehovah go po gọna nugbonọ-yinyin na gọalọna mí ma nado wá “gblehomẹ sinsinyẹn do Jehovah go.”—Hia Howhinwhẹn lẹ 19:3.

9. Apajlẹ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe po dehe bọdego po mẹ?

⁹ Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ nuyiwa mawadodo tọn atọ̀n delẹ he wá aimẹ to omẹ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn to ojlẹ Biblu tọn mẹ. To hosọ ehe mẹ, mí na dọhodo ovivi-vivi Ablaham tọn Josẹfu gọna nuhe jọ to ewọ po nọvisunnu etọn lẹ po ṣẹnṣẹn ji. To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna lehe Jehovah yinuwa hẹ ahọlu Islaeli tọn Ahabi do, gọna nuhe apọsteli Pita pehẹ to Antioku Silia tọn. Dile mí to dogbapọnna apajlẹ ehelẹ, dín nuplọnmẹ he na gọalọna we nado tẹdo gbigbọnu lẹ go gligli podọ nado wlebòna haṣinṣan towe hẹ Jehovah, titengbe to whenue a lẹndọ yè ko yinuwa hẹ emi po mawadodo po.

10, 11. (a) Nuyiwa whẹdida mawadodo tọn tẹlẹ wẹ Josẹfu pehẹ? (b) Dotẹnmẹ tẹwẹ hundote na Josẹfu whenue e to gànpamẹ?

¹⁰ Josẹfu he yin sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ Jehovah tọn jiya whẹdida mawadodo tọn, e ma yin sọn mẹdevo lẹ kẹdẹ dè gba, ṣigba sọn nọvisunnu etọn jọnun lẹ dè ga, podọ ehe lọ wẹ vẹawuna ẹn hugan. Ojlẹ he mẹ Josẹfu to tintọ́n sọn owhe aflanmẹ tọn mẹ wẹ nọvisunnu etọn lẹ wle e gánnugánnu bo sà ẹ do kanlinmọgbenu. E yin hinhẹn po huhlọn po yì Egipti. (Jen. 37:23-28; 42:21) To whenue e ko nọ jonọ-gbéji na ojlẹ de godo, owhẹ̀ agọ̀ yin sisadokọna ẹn dọ e tẹnpọn nado zanhẹmẹ gánnugánnu, podọ e yin wiwle do gànmẹ matin whẹdida. (Jen. 39:17-20) Nudi owhe 13 wẹ e do jiya di kanlinmọ podọ taidi gàntọ. Nuplọnmẹ tẹlẹ wẹ mí sọgan mọyi sọn numimọ Josẹfu tọn mẹ, he na gọalọna mí to whenue yisenọ hatọ de yinuwa hẹ mí po mawadodo po?

¹¹ Dotẹnmẹ de hundote na Josẹfu nado basi zẹẹmẹ nuhe jọ do e go tọn na gàntọ hatọ de. Gàntọ enẹ wẹ yin ahànjinọtọ-gán ahọlu tọn dai. To ojlẹ he mẹ Josẹfu po ahànjinọtọ lọ po topọ to gànmẹ, ahànjinọtọ lọ kudlọ de bọ Josẹfu na ẹn tadena etọn. Josẹfu basi zẹẹmẹ na ahànjinọtọ lọ dọ e na yin gigọ̀ do otẹn he mẹ e te dai to họ̀nmẹ Falo tọn. Whenue Josẹfu ko dọ tadena odlọ lọ tọn na ẹn to gbọdo glọ godo, e yí dotẹnmẹ lọ zan nado dọho gando ninọmẹ edetiti tọn go hadopo. Mí sọgan mọ nuplọnmẹ họakuẹ lẹ yí sọn nuhe Josẹfu dọ lẹ po nuhe e ma dọ lẹ po mẹ.—Jen. 40:5-13.

12, 13. (a) Nawẹ nuhe Josẹfu dọna ahànjinọtọ lọ dohia dọ ewọ ma kẹalọyi whẹdida mawadodo he e jiya etọn lẹ domọ poun gbọn? (b) Zẹẹmẹ tẹlẹ wẹ e họnwun dọ Josẹfu ma yidogọ to whenue e dọho hẹ ahànjinọtọ lọ?

¹² Hia Jenẹsisi 40:14, 15. Doayi e go dọ Josẹfu dọ dọ “gánnugánnu wẹ [emi] yin wiwle.” To ogbè dowhenu tọn mẹ, zẹẹmẹ tlọlọ nuhe dọ e te tọn wẹ yindọ ewọ yin “finfin.” E họnwun dọ ewọ jiya whẹdida mawadodo tọn. Podọ, Josẹfu dohia dọ homẹvọnọ wẹ emi yin bo ma hùwhẹ nuhewutu  emi yin wiwle do gànpamẹ tọn. Enẹwutu, e biọ to ahànjinọtọ lọ si dọ ni dọho emitọn na Falo. Naegbọn e dọ mọ? E dọ nuhewutu wẹ dọmọ: “Na yẹn nido yin didetọn sọn fi.”

¹³ Be Josẹfu dọho taidi dọ ewọ kẹalọyi ninọmẹ etọn domọ poun wẹ ya? Gbede pọ́n. E họnwun na ẹn dọ e ko jiya whẹdida mawadodo tọn susu. E basi zẹẹmẹ he họnwun whẹho lọ tọn na ahànjinọtọ lọ, vlavo mẹhe to otẹn dagbe mẹ nado gọalọna ẹn. Ṣigba, doayi e go dọ Owe-wiwe lẹ ma dọ to fidepope dọ Josẹfu dọna mẹde pọ́n—etlẹ yin Falo—dọ nọvisunnu emitọn lẹ wẹ wle emi gánnugánnu. To whenue nọvisunnu Josẹfu tọn lẹ wá Egipti bo gbọwhẹ hẹ Josẹfu, Falo yí yé ganji bo dọna yé nado sawhé do Egipti bo duvivi “adà dagbe hugan aigba [lọ] tọn lẹpo tọn.”—Jen. 45:16-20.

14. Etẹwẹ na basi hihọ́na mí ma nado jẹ omọ̀ mẹnudidọ tọn mẹ etlẹ yin to whenue yè yinuwa hẹ mí po mawadodo po to agun mẹ?

¹⁴ Eyin Klistiani de lẹndọ yè yinuwa hẹ emi po mawadodo po, e dona payi ma nado jẹ ohó mẹhẹngble tọn lẹ dọ pé ji. Etomọṣo, nuhe sọgbe taun wẹ e yin nado dín alọgọ sọn mẹho lẹ dè, podọ nado hẹn ẹn zun yinyọnẹn na yé to whenue hagbẹ agun lọ tọn de jai jẹ ylando sinsinyẹn de mẹ. (Lev. 5:1) Ṣigba, to suhugan whẹho he ma gando ylando sinsinyẹn go lẹ tọn mẹ, e yọnbasi nado didẹ gbemanọpọ de bọ e ma tlẹ na biọ dọ mẹdevo lẹ ni dademẹ, etlẹ yin mẹho lẹ lọsu. (Hia Matiu 5:23, 24; 18:15.) Mì gbọ mí ni nọ didẹ whẹho mọnkọtọn lẹ sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ. To ninọmẹ delẹ mẹ, mí sọgan wá mọ to godo mẹ dọ lehe yè yinuwa hẹ mí do ma yin whẹdida mawadodo. Lehe homẹ mítọn na hùn taun do sọ dọ mí ma ko hẹn ninọmẹ lọ vantan dogọ gbọn masin kinkọndo Klistiani hatọ de go dali! Flindọ, vlavo owhẹ̀ mítọn whẹ́n wẹo kavi lala, ohó mẹhẹngble tọn didọ pé ma na hẹn ninọmẹ lọ pọnte gbede. Nugbonọ-yinyin na Jehovah podọ na mẹmẹsunnu mítọn lẹ na basi hihọ́na mí  sọn nuṣiwa mọnkọtọn mẹ. Salmu-kantọ dọ gando “mẹhe to zọnlinzin matin oblọ” go dọ e “ma nọ yí odẹ́ etọn do hẹnmẹgble, bo ma nọ wà nuylankan depope do kọmẹnu etọn, bo masọ nọ hẹn yinkọ gble na họntọn etọn lẹ.”—Salm. 15:2, 3; Jak. 3:5.

15. Nawẹ haṣinṣan Josẹfu tọn hẹ Jehovah hẹn dona lẹ wá na ẹn gbọn?

¹⁵ Mí sọgan plọn onú titengbe devo sọn haṣinṣan he Josẹfu tindo hẹ Jehovah mẹ. To owhe 13 he Josẹfu do jiya lẹ gblamẹ, ewọ dohia dọ emi tindo pọndohlan Jehovah tọn gando whẹho lẹ go. (Jen. 45:5-8) E ma dowhẹ Jehovah gbede na ninọmẹ etọn. Dile etlẹ yindọ e ma wọn nuyiwahẹmẹ agọ̀ he e pehẹ lẹ, e ma dike enẹ ni hẹn ẹn duadi. Hú popolẹpo, e ma na dotẹnmẹ mape po nuyiwa agọ̀ mẹdevo lẹ tọn po nado klan ẹn sọn Jehovah go. Nugbonọ-yinyin Josẹfu tọn zọ́n bọ ewọ mọ alọ Jehovah tọn to whẹho lọ mẹ, dọ e jla ninọmẹ mawadodo tọn lọ do bosọ dona ewọ po whẹndo etọn po.

16. Naegbọn mí dona nọ dọnsẹpọ Jehovah dogọ eyin mí pehẹ whẹdida mawadodo to agun mẹ?

¹⁶ To aliho dopolọ mẹ, mí dona wlebòna haṣinṣan mítọn hẹ Jehovah bo hẹn e go gligli. Mí ma dona dike gbede na mape mẹmẹsunnu mítọn lẹ tọn ni klan mí sọn Jiwheyẹwhe he mí yiwanna bo nọ sẹ̀n lọ go. (Lom. 8:38, 39) Kakatimọ, eyin mí pehẹ whẹdida mawadodo sọn yisenọ hatọ de dè, mì gbọ mí ni yinuwa taidi Josẹfu gbọn dindọnsẹpọ Jehovah dogọ dali, bosọ tẹnpọn nado nọ tindo pọndohlan etọn nkọ gando whẹho lẹ go. Whenue mí ko wà nuhe go mí pé lẹpo sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ nado didẹ ninọmẹ lọ, mí dona jo whẹho lọ do alọmẹ na Jehovah bo deji dọ ewọ na jla ninọmẹ lọ do to ojlẹ po aliho he jlo e po mẹ.

17. Nawẹ mí sọgan dohia dọ mí dejido “Whẹdatọ aigba lẹpo tọn” go gbọn?

¹⁷ Dile e na dẹnsọ bọ mí na to gbẹnọ to titonu ehe mẹ, mí sọgan donukun dọ mí na pehẹ whẹdida mawadodo lẹ. To whedelẹnu, hiẹ kavi mẹyinyọnẹn towe de sọgan pehẹ kavi doayi nuyiwa de go to agun lọ mẹ he taidi whẹdida mawadodo. A dike enẹ hẹn we dahli blo. (Salm. 119:165) Kakatimọ, taidi devizọnwatọ nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ, mí nọ dohia dọ mí ganjẹ ewọ go gbọn nugbonọ-yinyin po dẹ̀hiho po dali. To ojlẹ dopolọ mẹ, mí nọ gbọn whiwhẹ dali kẹalọyi dọ mí sọgan nọma mọdona nuhe gando whẹho lọ go lẹpo. Mí yọnẹn ganji dọ mapenọ-yinyin mítọn sọgan zọ́n bọ mí na tindo pọndohlan agọ̀ gando whẹho de go. Dile mí plọn sọn apajlẹ Josẹfu tọn mẹ do, ojlo mítọn wẹ nado dapana hodidọ mẹhẹngble tọn lẹ, na mí yọnẹn dọ hodidọ mọnkọtọn lẹ sọgan hẹn nuhahun he ko to aimẹ de vantan. Podọ, kakati nado didẹ whẹho lẹ na míde, mì gbọ mí ni magbe nado yin nugbonọ bo yí homẹfa do nọtepọn Jehovah nado jla ninọmẹ lẹ do. Matin ayihaawe, mọwiwà na dekọtọn do nukundagbe po dona Jehovah tọn mimọyi po mẹ, kẹdẹdile e yin do na Josẹfu. Mọwẹ, mí sọgan kudeji dọ Jehovah, “Whẹdatọ aigba lẹpo tọn,” na nọ wà nuhe jlọ to whelẹponu, na “aliho etọn lẹpo wẹ nọ do whẹdida dodo hia” wutu.—Jen. 18:25; Deut. 32:4.

18. Etẹ ji wẹ mí na dọhodo to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁸ To hosọ he bọdego mẹ, mí na dọhodo apajlẹ awe devo lẹ ji he gando nuyiwa mawadodo tọn he omẹ Jehovah tọn lẹ pehẹ to ojlẹ Biblu tọn mẹ lẹ go. Dogbigbapọnna kandai enẹlẹ na gọalọna mí nado mọ lehe whiwhẹ po jonamẹ sọn ojlo mẹ wá po tindo kanṣiṣa hẹ pọndohlan Jehovah tọn gando whẹdida dodo go do.