N’YIN jiji to 1923 to Hemsworth, yèdọ tòdaho de to Yorkshire, Angleterre. N’tindo mẹdaho sunnu de he nọ yin Bob. To whenue n’tindo nudi owhe ṣinẹnẹ, otọ́ mítọn he gbẹwanna yẹnuwiwa sinsẹ̀n tọn mọ owe delẹ yí he de sinsẹ̀n lalo gbà. Nuhe e hia lẹ yinuwadeji taun. To owhe delẹ godo, Bob Atkinson wá owhé mítọn gbè bo hò hoyidokanji hodidọ Mẹmẹsunnu Rutherford tọn dopo na mí to glamafonu ji. Mí mọdọ hoyidokanji ehe na ko wá sọn pipli dopolọ he zín owe lọ lẹ jẹgbonu dè! Mẹjitọ ṣie lẹ biọ to Mẹmẹsunnu Atkinson si nado nọ wá dùnú hẹ mí to whèjai lẹpo, podọ nado na gblọndo kanbiọ susu he mí tindo gando Biblu go lẹ tọn. Mí yin oylọ-basina nado wá opli lẹ to owhé mẹmẹsunnu de tọn gbè he ma dẹn do mí sọmọ. Mí yigbe to afọdopolọji, bọ agun pẹvi de wá yin didoai to Hemsworth. E ma dẹn bọ mí jẹ devizọnwatọ pọnla tọn lẹ (nugopọntọ tomẹyitọ lẹ todin) yí do owhé mítọn gbè ji, bosọ nọ basi oylọna gbehosọnalitọ he to lẹdo lọ mẹ lẹ nado wá dùnú hẹ mí. Gbẹdido hẹ yé yinuwado ji e sisosiso.

Mí bẹ ajọ́ de jẹeji, ṣigba Papa dọna mẹdaho ṣie sunnu dọ, “Eyin a wá jlo na yin gbehosọnalitọ, mí na jo ajọ́ ehe do.” Bob kọngbedopọ, podọ e tọ́n sọn whégbè nado yì basi gbehosọnalitọ to whenue e tindo owhe 21. To owhe awe godo, whenue n’do owhe 16, n’yin pipà taidi gbehosọnalitọ. Gbọnvona sẹfifo lẹ, yẹn ṣo wẹ nọ saba wazọ́n, bo nọ yí kalti kunnudide tọn po glamafonu po zan. Ṣigba, Jehovah dona mi bọ n’tindo plọnmẹ Biblu de he basi nukọnyiyi ayidego tọn. Susu hẹnnumẹ plọnmẹ Biblu ehe tọn lẹ tọn wẹ wá kẹalọyi nugbo lọ. To owhe he bọdego mẹ, yẹn po Mary Henshall po yin pipà taidi gbehosọnalitọ titengbe. Mí yin didohlan aigba he ma yin didenamẹ de ji to lẹdo Cheshire tọn mẹ.

To whenue Wẹkẹ-Whàn II lọ to núgbà, yọnnu lẹ yin oylọ-basina nado nọgodona awhànzọ́n. Taidi lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn lẹ, míwu gbehosọnalitọ titengbe lẹ lọsu donukun dọ mí ma na yin yiylọ do awhàn mẹ dile e nọ yin do na lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n devo lẹ tọn lẹ. Amọ́ whẹdatẹn lẹ ma kẹalọyi, enẹwutu n’yin whẹdana nado sẹ̀ngàn na azán 31. To owhe he bọdego mẹ whenue n’do nudi owhe 19, n’ze yinkọ dai taidi mẹhe ma sọgan  funawhàn na ayihadawhẹnamẹnu ṣie wutu. N’yin pinplan yì whẹdatẹn awe nukọn, ṣigba whẹho ṣie wá yin jijodo. To ojlẹ ehe lẹpo gblamẹ, n’yọnẹn dọ gbigbọ wiwe to alọgọna mi podọ dọ Jehovah hẹn alọ go na mi nado hẹn mi lodo bosọ hẹn mi yin huhlọnnọ.—Isa. 41:10, 13.

Yẹn po Arthur Matthews po pé whla tintan to 1946. Gànmẹ wẹ e ṣẹṣẹ tọ́n sọn to whenue e ko sẹ̀ngàn na osun atọ̀n na e gbẹ́ nado funawhàn na ayihadawhẹnamẹnu etọn wutu, bo wá jẹ apá na nọvisunnu etọn Dennis he yin gbehosọnalitọ titengbe de to Hemsworth. Otọ́ yetọn wẹ plọnnu yé gando Jehovah go sọn ovu whenu, podọ yé yí baptẹm whenue yé to aflanmẹ. To ojlẹ kleun de godo, Dennis yin didohlan Irlande bọ Arthur wá pò edeṣo. Na walọyizan Arthur, yèdọ jọja gbehosọnalitọ podọ azọ́n sinsinyẹnwatọ ehe tọn lẹ jẹ mẹjitọ ṣie lẹ tọn ji wutu, yé dọna Arthur nado wá nọ yé dè. Eyin n’disa wá whégbè, yẹn po Arthur po wẹ nọ klọ́ panu lẹ to núdùdù godo. To nukọn mẹ, mí jẹ wekanhlan míde ji. To 1948, Arthur sọ yin wiwle do gànmẹ na osun atọ̀n devo. Mí wlealọ to janvier 1949 po yanwle lọ po nado gbọṣi sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ dẹnsọ lehe e na yọnbasi do. Po alọgọ Jehovah tọn po gọna tito sọwhiwhe tọn de bibasi, akuẹ he mí nọ mọ eyin mí wazọ́n hẹ jibẹwawhétọ lẹ to gbọjẹ whenu wẹ gọalọna mí nado zindonukọn taidi gbehosọnalitọ lẹ.

To owhe dopo linlán godo, mí yin didohlan Agewaji Irlande tọn, bọ mí yì Armagh jẹnukọn podọ Newry to godo mẹ, yèdọ tòdaho awe he mẹ suhugan gbẹtọ lẹ tọn yin Katoliki te. Hunyanhunyan sù taun to lẹdo lọ mẹ, podọ mí dona to aṣeji taun bo yí zinzin zan nado yọ́n whenue mí na dọhona gbẹtọ lẹ te. Opli lẹ nọ yin bibasi to owhé asu po asi po Kunnudetọ de tọn gbè he dẹn do owhé mítọn na kilomẹtlu 16. Nudi gbẹtọ ṣinatọ̀n wẹ nọ wá. Eyin yè biọ to mí si nado dọ́, kọmẹ wẹ mí nọ mlọn bọ to wunkẹngbe mí nọ dù afọnnu-núdùdù dagbe de. Ayajẹnu wẹ nado yọnẹn dọ Kunnudetọ susu wẹ to lẹdo enẹ mẹ todin.

Mẹdaho ṣie po asi etọn Lottie po ko to sinsẹ̀n taidi gbehosọnalitọ titengbe lẹ to Agewaji Irlande tọn, podọ to 1952 mí omẹ ẹnẹ lẹ yì plidopọ daho de to Belfast. Mẹmẹsunnu de do homẹdagbe hia bo yí mímẹpo do whégbè to pọmẹ hẹ Pryce Hughes, he yin devizọnwatọ alahọ tọn to Grande-Bretagne to whenẹnu. To zánmẹ gbèdopo, mí dọhodo didetọn alọnuwe apòmẹ tọn lọ La voie de Dieu est une voie d’amour (Owanyi Wẹ Aliho Jiwheyẹwhe Tọn) tọn ji, he yin awuwlena titengbe na otò Irlande tọn. Mẹmẹsunnu Hughes dọ lehe e nọ vẹawu nado jẹ mẹhe yin Katoliki lẹ dè to otò lọ mẹ do. Mẹmẹsunnu lẹ nọ yin yinyan sọn owhé yetọn lẹ gbè bọ gbẹtọgun he yẹwhenọ lẹ nọ sisẹ́ lẹ nọ wadanu do yé go. Mẹmẹsunnu Pryce dọmọ: “Mí do nuhudo asu po asi po he do mọto lẹ tọn nado tindo mahẹ to nujijla vonọtaun de mẹ nado má alọnuwe apòmẹ tọn lọ lẹ gbọn otò lọ mẹ.” * To afọdopolọji,  mí dọmọ “Mí na yì!” Fie hodidọ he go n’donù to bẹjẹeji otàn ehe tọn wá sọn niyẹn.

Fidopo he gbehosọnalitọ lẹ sọgan nọ saba nọ̀ to Dublin wẹ owhé “Mama” Rutland tọn gbè, yèdọ mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ nugbonọ ojlẹ dindẹn tọn de. Whenue mí nọ finẹ na ojlẹ de godo bo ko sà nutindo mítọn delẹ, mí omẹ ẹnẹ lẹpo zọ̀n zokẹkẹ Bob tọn he tindo agbànhẹnnu de ji nado yì dín mọto de họ̀. Mí mọ mọto zánpo de bo biọ to sisàtọ lọ si nado kùn in wá whégbè na mí, na depope mítọn ma yọ́n húnkun wutu. To ozán enẹ blebu mẹ, Arthur sinai to akanma ji bo to mọto kùnkùn vlẹ. To wunkẹngbe afọnnu, dile e to tintẹnpọn nado de mọto lọ tọ́n sọn húnglintẹn lọ, Mildred Willett, yèdọ mẹdehlan de (he wá wlealọ hẹ John Barr) wá fie mí te. Na mẹmẹyọnnu lọ yọ́n húnkun wutu, e plọn Arthur húnkùnkùn. Tlolo he mí jẹ aliji, e flu i pẹẹde, amọ́ e wá penugo nado kùnhún lọ ganji!

Enẹgodo, mí tindo nuhudo adọtẹn tọn. Mí ko yin avase na ma nado nọ dọ́ adọtẹn he nọ nọ̀ mọto godo de mẹ, na mẹgbeyantọ lẹ sọgan domiyọ́n ẹn, enẹwutu mí jẹ ohọ̀ dín ji, amọ́ mí ma mọ. Mọto mẹ wẹ mí omẹ ẹnẹ lẹ dọ́ to ozán enẹ mẹ. To wunkẹngbe, adọtẹn kleun he nọ nọ̀ mọto godo de janwẹ mí wá mọ he tindo akanma ode to deji pẹvipẹvi awe. Finẹ wẹ lẹzun owhé mítọn. E paṣa mí dọ glesi he mí jihọntọn hẹ lẹ nọ yigbe dọ mí ni glin adọtẹn mítọn do ogle yetọn mẹ. Mí nọ wazọ́n to aigba-denamẹ de ji he dẹn do fie mí te na kilomẹtlu 16 yì 24 nkọ. Eyin mí sẹtẹn na adọtẹn mítọn, mí nọ lẹkọwa dekunnuna mẹhe to lẹdo he mẹ adọtẹn mítọn ko nọ wayi lẹ.

Mí dla owhé he to hùwaji-whèzẹtẹn otò lọ tọn lẹpo pọ́n diblayin matin nuhahun depope, podọ mí má alọnuwe apòmẹ tọn hugan 20 000 bo do yinkọ jlodotọ lẹ tọn hlan alahọ Grande-Bretagne tọn mẹ. Dona nankọ die dọ Kunnudetọ kanweko susu lẹ wẹ to lẹdo enẹ mẹ todin!

To nukọn mẹ, mí vọ́ yin azọ́ndena yì hùwaji Londres tọn. To osẹ delẹ godo, yè tẹkan hlan Arthur sọn alahọ Grande-Bretagne tọn mẹ bo biọ to e si nado jẹ sinsẹ̀n ji to azọ́n lẹdo tọn mẹ bẹsọn wunkẹngbe! To whenue mí mọ azọ́nplọnmẹ yí na osẹ dopo godo, mí yì azọ́n lẹdo tọn mítọn mẹ to Écosse. Arthur ma do whenu sọmọ nado wleawuna hodidọ etọn lẹ, amọ́ tulinamẹnu daho wẹ e yin na mi dọ e nọ wleawufo nado pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu depope to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. Mí duvivi azọ́n lẹdo tọn taun. Mí ko sẹ̀n wayi to aigba he ma yin didenamẹ ji na owhe delẹ, amọ́ todin dona daho de wẹ nado tin to mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu susu lẹ po ṣẹnṣẹn.

Whenue Arthur yin oylọ-basina nado mọ azọ́nplọnmẹ yí na osun ao to Wehọmẹ Giliadi tọn to 1962, nudide sinsinyẹn de wẹ mí dona basi. Mí wá gbèta lọ kọ̀n dọ dile etlẹ yindọ Arthur na jo mi do bo yì, e sọgbe dọ ni kẹalọyi lẹblanulọkẹyi ehe. Na n’masọ do azọ́nwatọgbẹ́ wutu, n’vọ́ yin didohlan Hemsworth taidi gbehosọnalitọ titengbe. Whenue Arthur lẹkọ to owhe dopo godo, mí yin azọ́ndena taidi nugopọntọ agbegbe tọn bo wazọ́n gbọn  Écosse, agewaji Angleterre tọn, po Agewaji Irlande tọn po.

To 1964, Arthur mọ azọ́ndenamẹ yọyọ de yí taidi devizọnwatọ alahọ tọn to Irlande. Mí ko yiwanna azọ́n tomẹyiyi tọn, enẹwutu n’hanú gando diọdo lọ go taun to bẹjẹeji. Eyin n’pọ́n godo hlan, n’nọ dopẹ́ dọ n’mọ lẹblanulọkẹyi lọ nado sẹ̀n to Bẹtẹli. N’kudeji dọ eyin yè kẹalọyi azọ́ndenamẹ de to whenue e ma tlẹ jlomẹ sọmọ, Jehovah nọ donamẹ janwẹ. N’wazọ́n to ofi voovo delẹ, taidi wekantẹn, fie yè nọ doagban owe lẹ tọn te, nudatẹn, bosọ penukundo wiwejininọ go. Na ojlẹ de, mí sọ yì azọ́n agbegbe tọn mẹ, ehe zọ́n bọ mí yọ́n mẹmẹsunnu susu lẹ to otò lọ mẹ. Humọ, mimọ dọ plọnmẹ Biblu mítọn lẹ to nukọnyi sọ hẹn haṣinṣan he mí tindo hẹ whẹndo gbigbọmẹ tọn mítọn to Irlande lodo taun. Dona nankọ die!

Plidopọ akọjọpli tọn tintan to Irlande yin bibasi to Dublin to 1965. * Mahopọnna nukundiọsọmẹ sinsinyẹn he wá sọn adusi po amiyọn po, plidopọ lọ yì ganji. Gbẹtọ 3 948 wẹ wá bọ omẹ 65 yí baptẹm. Alahọ do wekanhlanmẹ pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn tọn hlan mẹhe whé adọtẹn na afọzedaitọ 3 500 he wá sọn otò voovo mẹ lẹpo. Podọ whétọ lọ lẹ lọsu pà afọzedaitọ lọ lẹ na walọ dagbe yetọn. Na nugbo tọn, nujijọ ayidego tọn de wẹ ehe yin na Irlande.

To 1966, lẹdo agewaji po hùwaji Irlande tọn po yin kinkọndopọ bọ alahọ Dublin tọn nọ deanana yé—ehe gbọnvo pete na kinklan tonudidọ po sinsẹ̀n tọn po he tin to lopo lọ ji. Homẹ mítọn hùn taun dọ Katoliki susu wá nugbo lọ mẹ bo to sinsẹ̀n dopọ hẹ mẹmẹsunnu he ko yin Plọtẹstant dai lẹ.

To 2011, gbẹzan mítọn diọ pete to whenue alahọ Grande-Bretagne po Irlande tọn po yin kinkọndopọ bọ mí yin didohlan Bẹtẹli Londres tọn. Owẹ̀n lọ wá to whenue n’jẹ nuhà ji gando agbasamalo Arthur tọn go te. Doto lẹ mọdọ azọ̀n Parkinson tọn jẹ wẹ e te. To 20 mai 2015, gbẹdohẹmẹtọ ṣie he po yẹn po nọpọ́ na owhe 66 damlọn to okú mẹ.

To owhe agọe tọn lẹ mẹ, n’nọ blawu taun, nọ jẹflumẹ sinsinyẹn bo nọ to aluẹmẹ. To dai, Arthur nọ to finẹ na mi to whepoponu. Lehe n’nọ jẹdò etọn do sọ! Amọ́ eyin a jugbọn ninọmẹ ehe nkọ lẹ mẹ, a na dọnsẹpọ Jehovah dogọ. Podọ tulinamẹnu de wẹ nado mọ obá he mẹ mẹlẹ yiwanna Arthur jẹ. Họntọn lẹ kanwehlan mi sọn Irlande, Grande-Bretagne, podọ États-Unis. Wekanhlanmẹ enẹlẹ gọna tuli he n’mọyi sọn nọvisunnu etọn Dennis po asi etọn Mavis po, gọna tanyin-ylọvi ṣie lẹ Ruth po Judy po dè, gọalọna mi sọmọ bọ hogbe lẹ whèdo mi nado basi zẹẹmẹ etọn.

Wefọ he na mi tuli taun wẹ Isaia 30:18. E dọmọ: “Jehovah yí homẹfa do to tenọpọn mì nado do nukundagbe hia mì, ewọ nasọ fọnṣite nado do lẹblanu hia mì. Na Jiwheyẹwhe whẹdida dodo tọn de wẹ Jehovah yin. Ayajẹnọ wẹ mẹhe to nukundo e zọnmii lẹpo.” Homẹmiọnnamẹnu daho de wẹ e yin na mi nado yọnẹn dọ Jehovah yí homẹfa do to tenọ nado didẹ whẹho lẹ podọ nado na mí azọ́ndenamẹ ojlofọndotenamẹ tọn lẹ to aihọn yọyọ etọn mẹ.

Eyin n’lẹnnupọndo gbẹzan mítọn ji, n’nọ mọ lehe Jehovah ko deanana nulẹ bosọ dona azọ́n lọ do to Irlande! N’mọdọ lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin na mi nado yí adà de wà to jideji gbigbọmẹ tọn ehe mẹ. Matin ayihaawe, mí mọ nugbonugbo dọ nuhe Jehovah zọ́nmẹ lẹ wiwà nọ hẹn dona lẹ wá janwẹ.