Ikatúpa jajerovia umi kuatiañeʼẽ omombeʼúvare Jesús rekovekue?

“Umi kuatiañeʼẽ omombeʼúva Jesús rekovekue ningo kuénto rei ojapóva umi kristiáno ypykue.” (Burton Mack, Estudios del Nuevo Testamento profesorkue.)

NDAHAʼÉI ko profesór añónte opensáva péicha. Oĩ heta otakýva la Bíbliare ha heʼíva ndaikatuiha jajerovia Mateo, Marcos, Lucas ha Juan kuatiañeʼẽre. Mbaʼérepa heʼi hikuái kuénto reiha? Iporãpa ñapensa avei ñande upéicha ha ndajajeroviavéi koʼã kuatiañeʼẽre? Jahechamína umi mbaʼe heʼíva hikuái.

Ndaikatúi jeko jajerovia koʼã kuatiañeʼẽre

Áño 1800 mboyve saʼi vaʼekue umi ndojeroviáiva Mateo, Marcos, Lucas ha Juan kuatiañeʼẽre. Péro áño 1800 rire heta karai ijestúdio porãva oñepyrũ heʼi koʼã kuatiañeʼẽ ndouiha Ñandejáragui, haʼenteha kuimbaʼe rembiapokue. Heʼi hikuái umi ohaíva ndoikuaái hague umi mbaʼe ojapovaʼekue Jesús, ha upévare ndaikatuiha jajerovia umi kuatiañeʼẽre. Oĩ heʼíva Mateo, Marcos ha Lucas kuatiañeʼẽ ojojoguaitereiha, ha upéva ohechauka okopia hague ojuehegui. Avei heʼi umi milágro japu reiha ha Jesús ndoikovéi jey hague. Oĩ voi heʼíva ndaikatuiha jaguerovia Jesús oiko hague ko yvy ape ári.

Koʼã karai heʼi Marcos raẽ ohai hague ikuatiañeʼẽ. Heʼi hikuái Marcos omombeʼúva oĩnteha avei Mateo ha Lucas kuatiañeʼẽme. Haʼekuéra heʼi avei Mateo ha Lucas okopiáne hague Marcos kuatiañeʼẽgui ha oiporu hague ótro dokuménto ohai hag̃ua ilivrokuéra (kóvape ombohéra dokuménto Q). Heʼiháicha peteĩ karai hérava Albertus Klijn, “upéicha ojeapoʼi umi ohaivaʼekuépe koʼã lívro. Ojeʼe okopiánte hague hikuái umi istória ótro ohaivaʼekue”. Avei ojeʼe haʼekuéra ohaíva kuénto reiha. Upévare oĩ heta ndogueroviavéimava la Biblia ouha Ñandejáragui (2 Timoteo 3:16).

Okopiántepa ojuehegui?

Mateo, Marcos ha Lucas kuatiañeʼẽ ningo ojojogua, péro upéva ndeʼiséi okopia hague ojuehegui. Mbaʼérepa jaʼekuaa upéva? Jaikuaa Jesús opromete hague hemimboʼekuérape espíritu sánto ‘omomanduʼataha chupekuéra opa mbaʼe heʼivaʼekue’ (Juan 14:26). Upévare heta mbaʼe imanduʼáva hikuái ojojoguamantevaʼerã. Ha oiméramo jepe olee hikuái ótro ohaivaʼekue, ojapóne upéva oikuaa porãve hag̃ua upe oikovaʼekue, ndahaʼéi okopia hag̃ua (2 Pedro 3:15). Avei “upérõ umi hudío oreko heta kostúmbre ndojehaíriva, oñemombeʼúnteva. Upévare oiméne oĩ heta imanduʼa porãva umi mbaʼe Jesús heʼivaʼekuére” (The Anchor Bible Dictionary).

Lucas heʼi oñemongeta hague heta tapichándi ohechavaʼekue Jesús ojapóva, ha avei oñehaʼã hague ‘oikuaapa opaite  mbaʼe iñepyrũ guive’ (Lucas 1:​1-4, JMP). Ojapónepa upéva peteĩ okopiánteva ótrogui térã omoĩnteva oúva chupe iñakãme? Ni mbaʼevéicharõ! Ohesaʼỹijo rire Lucas ohaivaʼekue, pe arqueólogo William Ramsay heʼi: “Lucas ningo ivaleterei. Ndahaʼéi oikuaánteva upe oikóva síno omombeʼukuaaiterei voi umi mbaʼe. [...] Oñemoĩvaʼerã chupe umi istoriadór ikatupyryvéva apytépe”.

Umi karai arandu oĩvaʼekue yma Iglésia Católicape oguerovia Mateo raẽ ohai hague ikuatiañeʼẽ. Umíva apytépe oĩ Orígenes oikovaʼekue síglo 3-pe. Haʼe heʼi: “Mateo raẽve ohai ikuatiañeʼẽ. Ñepyrũrã haʼe okovravaʼekue impuésto ha upéi oiko chugui Jesús apóstol. Haʼe ojapo ilívro oipytyvõ hag̃ua umi hudíope ojerovia hag̃ua Jesúsre, upévare ohai Evréo ñeʼẽme”. Apóstol Mateo ningo ohechámi Jesús ojapóva, upévare natekotevẽi okopia Márcosgui, haʼe ningo nomoirũivaʼekue Jesúspe. Upéicharõ, mbaʼérepa oĩ heʼíva Mateo ha Lucas okopia hague Márcosgui, ha oiporu hague avei pe dokuménto Q?

Máva raẽpa ohai ikuatiañeʼẽ?

Peteĩ lívro heʼi “ndaiporiha mbaʼeve ohechaukáva” Marcos raẽ ohai hague ilívro, ha Mateo ha Lucas okopia hague chugui (The Anchor Bible Dictionary).  Mbaʼérepa upéicharõ oĩ heʼíva Marcos raẽ ohai hague ikuatiañeʼẽ? Haʼekuéra heʼi Marcos omombeʼúva oĩnteha avei Mateo ha Lucas kuatiañeʼẽme. Péicha opensa peteĩ karai oikovaʼekue síglo 19-pe hérava Johannes Kuhn. Haʼe heʼi Marcos raẽ ohai hague ilívro, ha oiméramo ndoikói upéicha katu “jaʼekuaa Marcos omondoropaite hague Mateo ha Lucas kuatiañeʼẽ, ombojeheʼa porã peteĩ mbaʼyrúpe ha umívagui ojapo ilívro”.

Marcos kuatiañeʼẽ nomombeʼúiramo jepe heta mbaʼe noĩriva umi ótro lívrope, upéva ndeʼiséi tenonde ojehai hague. Ha mbyky rupi ndaikatumoʼãi voínte omombeʼu hetaiterei mbaʼe. Péro upéicharamo jepe Marcos omombeʼu heta mbaʼe noĩriva umi ótro kuatiañeʼẽme. Ko lívrope oĩ 180 párte rupi noĩriva Mateo ha Lucas kuatiañeʼẽme. Upévare ikatu jaʼe ko kuatiañeʼẽ omombeʼu porãitereiha Jesús rekovekue (ehecha rrekuádro páhina 13-pe).

Añetépa oĩrakaʼe pe dokuménto Q?

Oiporúparaʼe Mateo ha Lucas pe dokuménto Q ohai hag̃ua ikuatiañeʼẽnguéra? Karai James Robinson omboʼéva rrelihión heʼi ko dokuméntore: “Kóva hína pe kuatiañeʼẽ iñimportantevéva rorekóva”. Péro nañantendéi mbaʼérepa heʼi péicha, upe dokuménto Q ningo ndaipóri mamove hendápe ha ndaikatúi voi jaikuaa oĩparakaʼe añetehápe. Avei umi karai arandu oĩvaʼekue yma Iglésia Católicape naimanduʼái hese.

Ñapensamíntena koʼã mokõi mbaʼére heʼíva umi okopíva la Bíbliare: tenonderã heʼi hikuái oĩ hague pe dokuménto Q, ha heʼi avei upe dokuménto ohechaukaha Marcos raẽve ohai hague ilívro. Péro haʼekuéra ningo okarkulánte upeichaha. Ikatúnepa jaguerovia koʼã mbaʼe? Iporãta ñanemanduʼami ko konséhore: “Ivýrova oguerovia opa mbaʼe ohendúva, iñakãguapýva katu oikuaa mamópa opyrũ” (Proverbios 14:15).

Ikatu jajerovia umi kuatiañeʼẽ omombeʼúvare Jesús rekovekue

Oĩ rupi okopíva koʼã kuatiañeʼẽre heta hénte ndostudiaséi la Biblia. Péro koʼã lívrope jahecha porã umi kristiáno yma guare oguerovia hague Jesús opredikáva, ha avei haʼe omano ha oikove jey hague. Ha oĩ voi hetaiterei ohecháva oikórõ koʼã mbaʼe. Umi kristiáno opensárire Jesús haʼeha peteĩ kuénto rei, ndohejaivaʼerãmoʼã ojepersegi ha ojejuka chupekuéra osegi haguére Jesúspe (1 Corintios 15:​3-8, 17, 19; 2 Timoteo 2:2).

Peteĩ profesór de teología hérava George Buchanan imanduʼávo umi mbaʼe ojeʼévare Marcos kuatiañeʼẽ ha pe dokuménto Q-re, heʼi: “Peteĩ ostudiáva la Biblia openaitereíramo mbaʼéichapa ojejapóraʼe peteĩ kuatiañeʼẽ, hesaráitama ostudia hag̃ua oĩva pype”. Apóstol Pablo opensavaʼekue avei upéicha ha upévare heʼi Timotéope ani hag̃ua opena ‘umi ñeʼẽ rei opaveʼỹvare. Umi mbaʼe umíva oporomoingo vai rei ha noporopytyvõi ojekuaa hag̃ua Ñandejára rembipota’ (1 Timoteo 1:4).

Upéicharõ ikatu jajerovia umi kuatiañeʼẽ omombeʼúvare Jesús rekovekue. Ipype oĩ umi mbaʼe heta hénte ohechavaʼekue ha umi ohaíva ojeporeka porã umi informasión rehe. Avei omombeʼu hetaite mbaʼe iporãitereíva Jesús ojapovaʼekue. Upévare iporã ñapena apóstol Pablo heʼivaʼekuére Timotéope: “Nde katu aníke arakaʼeve rejei umi mbaʼe reikuaáva ha reroviávagui”. Oĩ hetaiterei mbaʼe ohechaukáva Mateo, Marcos, Lucas ha Juan kuatiañeʼẽ ouha Ñandejáragui (2 Timoteo 3:​14-17).

[Rrekuádro oĩva páhina 13-pe]

Marcos ohai rupi ikuatiañeʼẽ ikatu jaikuaa...

Jesús omaʼẽ pochy hague umi oĩvare ijerére ha ombyasy ipyʼahatã haguére (Marcos 3:5)

Juan ha Santiágope oñehenói hague Boanerges (Marcos 3:17)

Pe kuñakarai orekovaʼekue hemorragia ogastapáma hague orekomíva entéro okueraségui (Marcos 5:26)

Herodías ndaijaʼéi hague Juan Bautístare, ha Herodes katu okyhyje chugui ha oñangareko hese (Marcos 6:​19, 20)

Jesús heʼi hague hemimboʼekuérape opytuʼuʼimi hag̃ua hikuái (Marcos 6:31).

Umi fariséo ojepoheiha ikódo peve (Marcos 7:​2-4)

Jesús ohupi hague ijyva ári umi mitãme (Marcos 10:16)

Jesús ohayhu hague peteĩ mburuvicha imitãvape (Marcos 10:21)

Pedro, Santiago, Juan ha Andrés ombaʼeporandu hague Jesúspe haʼeñoháme (Marcos 13:3)

Peteĩ kariaʼy oipeʼa hague ijao ojejapóva línogui okañy hag̃ua (Marcos 14:​51, 52)

Oĩ avei peteĩ ilustrasión ha mokõi milágro Marcos kuatiañeʼẽmente oñemombeʼúva (Marcos 4:​26-29; 7:​32-37; 8:​22-26).

Márcospe jatopa hetave mbaʼe noñemombeʼúiva ambue lívrope. Jajepyʼamongetáramo koʼã mbaʼére ñamombaʼevéta ko kuatiañeʼẽ.