CHE anase marzo de 1930-pe, peteĩ puevloʼi héravape Namkumba, oĩva Maláuipe. Upérõ, che hentekuéra oservíma vaʼekue Ñandejárape. Añemeʼẽ Jehovápe ha ajevautisa áño 1942-pe, peteĩ rrío neporãvape oĩva upe tetãme. Ojapóma setenta áño aservi hague Jehovápe, ha siémpre añehaʼã asegi pe konsého Pablo omeʼẽ vaʼekue Timotéope: “Epredikáke kyreʼỹme Ñandejára Ñeʼẽ tahaʼe iporã térã ivai jave” (2 Tim. 4:2).

Áño 1948-pe, ermáno Nathan H. Knorr ha Milton G. Henschel ovisita Malaui, upe visíta tuichaiterei chemokyreʼỹ aservi hag̃ua Jehovápe de tiémpo kompléto. Upérõ, ermáno Knorr ojapo peteĩ diskúrso igustoitereíva hérava “Gobernador permanente de todas las naciones”. Pe lugár ojejapo haguépe upe diskúrso roime 6.000 persónarupi, hiʼarive upe lugárpe tuju memete ha roĩ vaʼerã roñemboʼyhápe; upéicharõ jepe, oremokyreʼỹeterei la rohendu vaʼekue.

Upéi, aikuaa peteĩ ermána ijukyetereívape hérava Lidasi; haʼe oservise avei de tiémpo kompléto Jehovápe. Romenda áño 1950-pe, ha áño 1953-pe g̃uarã roguerekóma mokõi mitã. Ore rresponsavilida hetáramo jepe ogapýpe, romohenda porã ore tiémpo ha che añepyrũ ajapo che prekursorádo rregulár. Ha dos áño rire añeinvita aservi hag̃ua kómo prekursór espesiál.

Upe riremínte, arresivi pe priviléhio avisita hag̃ua umi kongregasión kómo superintendénte de sirkuíto. Lidasi tuichaiterei chepytyvõ, upéicha rupínte ikatu kuri ajapo ko tembiapo ha avei amantene ha ahekomboʼe che famíliape. * Péro Lidasi ha chéve hiʼãiterei kuri roservi oñondive de tiémpo kompléto. Heta rokalkula rire, ha umi mitã orepytyvõ rupi, áño 1960-pe haʼe oñepyrũ avei chemoirũ avisita hag̃ua umi kongregasión.

Heta rovyʼa upe tiémpope. Roipytyvõ heta ermáno ha ermána oĩvape diferénte kongregasiónpe. Mombyrymbyry rokorre rovisitávo umi kongregasión oĩva Maláuipe. Káda sirkuíto rovisitávape, rovyʼaiterei rohechávo mbaʼéichapa heta hetave kongregasión oñeforma.

Áño 1962-pe roguereko peteĩ aty guasu iporãitereíva hérava “Ministros valerosos”. Un áño haguépe ermáno Henschel ovisita jey Malaui ha ojejapo peteĩ asambléa espesiál siuda de Blantyre ypýpe. Upe rreuniónpe roime amo 10.000  persónarupi. Chemanduʼávo koʼã asambléare, ahechakuaa tuicha oremombarete hague roaguanta hag̃ua umi mbaʼe rohasa vaʼekue upe rire.

Áño 1964-pe, ojepersegi mbarete ermanokuérape noñentremeteséi haguére polítikape. Upérõ umi ndaijaʼéiva Testigokuérare ohundi mas de 100 Salón del Reino ha mas de 1.000 ermáno róga. Lidasi ha che rosegi rovisita umi kongregasión 1967 peve, upe áñope pe goviérno oproivi Testigokuérape opredika ha oñerreuni. Pe goviérno mbaretépe ojagarra pe sukursál ha omosẽ upe tetãgui umi misionérope. Heta ermáno, umíva apytépe che rembireko ha che, roho préso. Ojepoi rire orehegui, rosegi kañyhápe kómo viahánte.

Octubre de 1972-pe, 100 persónarupi oho oréve ógape, haʼekuéra oĩ peteĩ grúpo polítiko héravape “Liga Juvenil de Malaui”. Peteĩva ijapyteguikuéra ou tenonde ha heʼi chéve akañy hag̃ua pono chejuka hikuái. Upémarõ haʼe che rembireko ha che familiakuérape okañy hag̃ua peteĩ pakovatýpe oĩva upérupi. Che katu adipara ha ajupi peteĩ mángo máta kakuaáre. Pe yvate guive ahecha mbaʼéichapa ohundipaite hikuái ore róga ha ore kosakuéra.

Ivaivémarõ la situasión, hetaiterei ermáno oho ótro tetãme. Che famíliandi roho Mozambíquepe, ha ropyta peteĩ lugár oĩháme umi hénte odiparáva hetãgui, junio de 1974 peve. Upe tiémpope, roñeinvita roservi hag̃ua de prekursór espesiál upe tetãme, peteĩ puevloʼi héravape Dómue. Rojapo upéva 1975 peve, upe áñope Mozambique oñeindependisa Portugálgui, ha ore roñemosẽmbaite upégui. Upévare, roho jey Maláuipe, hiʼarive upépe ojepersegi gueteri Testigokuérape.

Rojevy rire Maláuipe, roñeasigna rovisita hag̃ua umi kongregasión oĩva siuda de Lilóngwepe. Oikóramo jepe heta mbaʼe ijetuʼúva ha ojepersegi mbaretéramo jepe ermanokuérape, heta hetave kongregasión pyahu oñeforma umi sirkuíto rovisitávape.

Peteĩ jey, rog̃uahẽ peteĩ puevloʼípe ojejapo javete peteĩ rreunión polítika. Upépe oĩ opilláva ore haʼeha testígo de Jehová, ha oremboguapy forsádo hikuái pe grúpo héravandi “Juventudes Pioneras de Malaui”. Rojerure asy Jehovápe orepytyvõ hag̃ua ko situasión ijetuʼuetévape. Opáre pe rreunión, oñepyrũ orenupã hikuái. Péro peteĩ kuñakarai ijedámava odipara oúvo ha osapukái: “¡Peheja chupekuéra! Ko kuimbaʼe ningo che ermáno raʼy. ¡Pepoi chugui!”. Pe omoakãva upe aty heʼi: “¡Peheja chupekuéra toho!”. Ko kuñakarai ndahaʼéi vaʼekue ore  hénte, upévare ndoroikuaái mbaʼérepa heʼi vaʼekue upéicha. Péro ore ropensa Jehovánte ohendu hague ore ñemboʼe.

Áño 1981-pe, umi “Juventudes Pioneras de Malaui” otopa jey orerehe. Haʼekuéra oraha ore visikléta, ore valihakuéra, káha de puvlikasión ha kuatia iñimportánteva sirkuíto rehegua. Ore rodipara ha rokañy peteĩ ansiáno rógape. Kóva ko situasiónpe roñemboʼe avei Jehovápe orepytyvõ hag̃ua. Orepyʼapyeterei pe informasión oĩva umi kuatia ojerahávape orehegui. Umi oĩva pe grúpope orrevisárõ guare umi kuatia, ojuhu heta kárta oñemboúva chéve diferénte siudágui. Upéva omongyhyje chupekuéra, okalkulágui che ambaʼapoha goviérnope g̃uarã. Upémarõ pyaʼeterei omeʼẽ jey umi ansiáno upepeguápe la ore kosakuéra.

Ótra vuéltape, rokrusa hína kuri várkope peteĩ rrío. Ha pe várko jára aviasído peteĩ polítiko iñimportánteva upe lugárpe. Upémarõ, haʼe odesidi orrevisa enterovépa oreko pe tarhéta de afiliasión. * Orerupyty potápe, orrevisa ótro pasahérope ha opilla haʼe hague peteĩ mondaha umi polisía aréma oheka vaʼekue oikóvo. Oiko peteĩ guyryry, ha upe rire ndorrevisavéima avavépe. Upépe rohecha jey mbaʼéichapa Jehová mborayhúpe oñangareko orerehe.

Febrero de 1984-pe, aha hína kuri Lilóngwepe arahaka hag̃ua unos kuánto infórme sukursál de Zámbiape. Péro tapére peteĩ polisía chejoko ha orrevisa che kartéra. Ha ojuhúmarõ puvlikasión, chegueraha komisaríape ha chenupã. Chejokua piólape ha chemoĩ peteĩ kotýpe mondaha apytépe.

Al día sigiénte, pe komisário chemoĩ ótro kotýpe, upépe haʼe oskrivi peteĩ kuatiáre: “Che, Trophim R. Nsomba, ndahaʼevéima testígo de Jehová. Ikatúntema pepoi chehegui”. Che nafirmái pe kuatia, ha haʼe chupe: “Che testígo de Jehová gueteri. Ha aime preparádo amano hag̃ua jepe, ndahaʼéi ajejokua hag̃uánte”. Upéva ombopochy pe komisáriope, ha hatãiterei oinupã ijeskritório. Peteĩ polisía oĩva kuri pe ótro kotýpe ohendu upe tyapu ha odipara oúvo ohecha hag̃ua mbaʼépa oiko. Pe komisário heʼi chupe: “Ko kuimbaʼe nofirmaséi ko kuatia. Heʼi osegitaha opredika. Efirmaka chupe peteĩ kuatiáre haʼe haʼeha testígo de Jehová, ha ñamondo chupe Lilóngwepe toñeñapytĩ chupe upepehaitéma”. Che rembireko oikuaase kuri mbaʼépa oiko chehegui. Ha cuatro día haguépe, algúno ermáno omombeʼu chupe moõpa aime.

Pe komisaría ajegueraha haguépe, umi polisía chetrata porã. Pe komisário heʼi chéve: “Naʼáme un pláto arro, nde rejapresa reservi haguére  Ñandejárape. Umi ótro mondaha meme”. Upéi pe komisário chemondo peteĩ kársel oĩvape upe siudápe, ha apyta upépe cinco mésere.

Pe direktór upe karselpegua ovyʼa che aime haguére upépe, haʼe oipota che aservi de “pastór” upe kárselpe. Upémarõ heʼi pe pastór oĩ vaʼekuépe: “Nde reju ápe remonda haguére nde iglésiape, upévare ndaipotavéima remboʼe Ñandejára Ñeʼẽ ko kárselpe”. Péicha oñenkarga chéve amboʼe hag̃ua la Biblia káda semána umi présope, umi rreunión oñeorganisávape chupekuéra g̃uarã.

Péro upéi okambiaite la situasión. Peteĩ día, umi guárdia kársel cheinterroga oikuaa hag̃ua mboy Testígopa oĩ Maláuipe. Ha namombeʼúi rupi chupekuéra, chenupã hikuái adesmaja peve. Ótro viáhe, oikuaase hikuái moõpa oĩ pe sentrál de los testigos de Jehová, upémarõ haʼe: “Upe porandu ningo ndahasyiete, ha ikatu ambohovái peẽme”. Haʼekuéra ovyʼa upévare ha ojeprepara ograva hag̃ua la haʼétava. Che aexplika chupekuéra la Biblia oñeʼẽha ñane sentrál rehe. Haʼekuéra oñesorprende ha oporandu: “¿Mbaʼe pártepe oñeʼẽ upévare?”.

“Isaías 43:12-pe”, haʼe chupekuéra. Haʼekuéra oheka pe téxto ha olee mbeguekatu asy: “‘Peẽ ningo che testígo’, heʼi Jehová, ‘ha che hína Ñandejára’”. Tres vése olee hikuái pe téxto. Upéi oporandu: “¿Mbaʼéicha piko la Bíbliape oĩta pene sentrál? ¡Américape ningo oĩ vaʼerã!”. Che haʼe chupekuéra: “Umi testígo de Jehová oĩva Américape opensa avei ko téxto oñeʼẽha ore sentrál rehe”. Ndaʼéimarõ chupekuéra la ohenduséva, chetraslada hikuái ótro kárselpe, peteĩ puévlo héravape Dzaleka.

Julio de 1984-pe añemondo kársel de Dzalékape, upépe oĩma voi kuri 81 Testígo. Upépe roĩ oñondivepa 300 préso peteĩ lugárpe ha roke vaʼerã yvýpe ojoykerepa. Mbeguekatúpe, ore Testígo roñembyaty grúpo michĩ mimípe roanalisa hag̃ua peteĩ téxto káda día, osuheríva diferénte ermáno. Upéva tuichaiterei oremokyreʼỹ.

Upéi pe direktór oresepara umi ótro présogui. Peteĩ guárdia ñemiháme heʼi oréve: “Pe goviérno ndahaʼéi ndaijaʼéiva penderehe. Amombeʼúta peẽme mbaʼérepa pejeapresa. Pe goviérno ningo okyhyjénte pe grúpo de “Juventudes Pioneras” pendejukárõ g̃uarã. Avei pendereko ápe peñeʼẽ rupi peteĩ gérra oikótavare amo gotyove, ha pe goviérno okyhyje isoldadokuéra oguevírõ g̃uarã upe gérra aja”.

Octubre de 1984-pe enterove roñepresenta trivunálpe ha roñekondena a dos áño de kársel. Ha roñekondena rire, oremoĩ jey hikuái umi préso ndahaʼéivandi Testígo. Péro pe direktór upe karselpegua oanunsia enterovépe: “Umi testígo de Jehová ndopitái. Upévare, peẽ guardiakuéra, ani  peiko pejerure hína chupekuéra sigárro ni tatapỹi pemyendy hag̃ua pende sigarríllo. Haʼekuéra Ñandejára puévlo. Umi testígo de Jehová oĩ koʼápe ojerovia rupi la Biblia heʼívare, ndahaʼéi ojapo haguére ivaíva. Upévare, oñemeʼẽta chupekuéra tembiʼu dos vése al día”.

Heta mbaʼe porã rohupyty ore kondúkta porã haguére. Por ehémplo, pyharekue térã oky jave, umi ótro présope ndojehejái osẽ okápe. Péro ore rosẽseha óra ikatu rosẽ. Umi guárdia okonfia orerehe ha oikuaa porã norokañymoʼãiha. Por ehémplo, chemanduʼa peteĩ viáhepe peteĩ guárdia ou hague hasyete oñatende aja orerehe rombaʼapohápe kokuépe, ha ore rogueraha chupe pe kársel ryepýpe oñeñatende hag̃ua hese. Ore kondúkta porã rupi, rohecha mbaʼéichapa umi guárdia kársel omombaʼeguasu Jehová réra (1 Ped. 2:12). *

Asẽ kárselgui mayo de 1985-pe. ¡Avyʼaiterei aime jey haguére che famíliandi! Roagradeseterei Jehovápe orepytyvõ haguére roaguanta hag̃ua umi mbaʼe ijetuʼuetéva. Umi tiémpope roñeñandu apóstol Pablo oñeñandu haguéicha, haʼe heʼi vaʼekue: “Roipota peikuaa ermanokuéra mbaʼéichapa rohasa asy [...]. Roimoʼãma voi romanotaha. Añetehápe roguerovia roñekondenamaha romano hag̃ua. Upéva oiko ani hag̃ua rojerovia orejehe síno Ñandejárare, omopuʼãva umi omano vaʼekuépe. Pe ñemano ningo tuicha mbaʼe, ha upévagui haʼe oresalva” (2 Cor. 1:8-10).

Añetehápe, heta vése ropensa romanotamaha. Péro siémpre rojerure Jehovápe taorepytyvõ orepyʼaguasu ha oreumílde hag̃ua, avei roikuaa hag̃ua mbaʼéichapa rombohováita káda situasión. Haʼe rupive añoite ikatúta kuri rosegi romombaʼeguasu héra porãite.

Jehová siémpre ovendesi pe tembiapo rojapóva chupe g̃uarã, tahaʼe umi tiémpo iporãvape térã umi ijetuʼuetévape. Koʼág̃a, rovyʼaiterei rohechávo oĩha peteĩ sukursál pyahu Lilóngwepe áño 2000 guive, ha oñemopuʼãmaha mas de 1.000 salón pyahu Maláuipe. Che ha che rembireko ni ndorogueroviaséi ropensávo mbaʼeichaitépa Jehová orevendesi. *