KAPÍTULO 6

¿Mbaʼe piko ojehu chéve?

“Tuicha voi akakuaa sapyʼaitépe, ha upéva chegusta kuri. Péro la ndaigústoiva chéve upe tiémpope manterei ikalámbre hague chehegui che retyma ha che py” (Paul).

“Nde rete ningo okambia ohóvo ha ndereipotái avave ohechakuaa upéva. Upévare ojeʼérõ ndéve nekuñataĩmaha rehóvo, ¡rekañyse voi!” (Carla).

¿REVÁMAVAPA nde rógagui? ¿Ifásilpa raʼe ndéve rejepokuaa hag̃ua? Nahániri ajépa. Reváramo ótro lugárpe reheja nde eskuéla, ne amigokuéra ha reñepyrũ jey vaʼerã de cero, ha upéva ndoikomoʼãi sapyʼaitépe.

 Pe puvertápe nde rete oñepyrũ okambia. Rekakuaa rehóvo ha péicha haʼete reñepyrũva “reva”, pórke mbeguekatúpe nde ndahaʼemoʼãvéima peteĩ mitã ha oikótama ndehegui peteĩ kakuaa. Péro ikatu oime rekyhyje ha ijetuʼu ndéve rejepokuaa hag̃ua. Jahechamína mbaʼe mbaʼépa ikatu hína rehasa koʼã edápe.

Mitãkuñanguérape g̃uarã

Pe adolesénsia aja ningo tuicha okambiáta nde rete. Por ehémplo oñepyrũta osẽ nde rague pe párte héravape púvis. Avei rehechakuaáta nde pécho, nde kadéra, nde kuárto ha ne rumby oñepyrũtaha okakuaave. Mbeguekatúpe ndahaʼemoʼãvéima peteĩ mitã ha reñepyrũtama nekuñataĩ rehóvo. Péro ani rejepyʼapy, umi kámbio ningo normál ha ohechaukánte nde rete oñepyrũmaha ojeprepara ohóvo ikatu hag̃uáicha nememby og̃uahẽ vove itiémpo.

Reg̃uahẽ vove pe puvertápe reñepyrũtama avei peteĩ etápa iñimportantetereíva, pórke oñepyrũtama oguejy ndéve nde periódo. Iñimportanteterei reime preparáda upearã, pórke osino ikatu reñemondýi ág̃a oguejy vove ndéve primera ves ne menstruasión. Péicha oiko vaʼekue Samanta rehe, haʼe heʼi: “Primera ves oguejýrõ guare chéve, tuichaiterei añemondýi ha chembojeguarueterei. Tódo el día ajahu ha haʼete voi nachepotĩriva. Ajedesespera ningo apensárõ guare káda mes ahasataha ko mbaʼe”.

 Nemanduʼákena pe menstruasión ndahaʼeiha peteĩ mbaʼe ivaíva, pórke heʼise nde rete ojepreparamaha ohóvo ikatu hag̃uáicha nememby. Añetehápe ohasáta gueteri heta áño reime hag̃ua preparáda oiko hag̃ua ndehegui peteĩ sy, péro rekakuaa hína rehóvo ha oikótama ndehegui peteĩ kuñataĩ. Péicharõ jepe ikatu avei sapyʼánte nerentendéi la reñandúva. Por ehémplo Kelli heʼi: “Avése añeñandu porã ha avyʼa, péro peichaháguinte añepyrũma cherasẽ tódo el pyhare, ha upéva haʼe kuri la chepichavéva”.

Oiméramo nde avei reñeñandu upéicha ani rejedesespera, mbeguekatúpe ningo rejepokuaavéta rehóvo. Peteĩ kuñataĩ orekóva 20 áño hérava Anita heʼi: “Peteĩ día ahechakuaa umi mbaʼe ahasáva oikónte vaʼerãha voi, ha Jehová orregalaha umi kuñáme peteĩ mbaʼe iporãitereíva omeʼẽvo chupekuéra pe kapasida oreko ha omongakuaa hag̃ua peteĩ mitã. Ijetuʼu añete umi mbaʼe jahasáva upe edápe ha algúnope ijetuʼuve voi, péro amo ipahápe rejepokuaáta”.

¿Ndépa reiméma upe edápe térã rehasáma koʼã mbaʼe? Koʼápe reskrivikuaa mbaʼépa reikuaaseve ko témagui:

․․․․․

Mitãkuimbaʼekuérape g̃uarã

Pe etápa héravape puverta umi mitãkuimbaʼekuéra rete avei tuicha okambia. Por ehémplo nde pirére ikatu osẽmba jariʼi. a Peteĩ mitãrusu hérava Matt orekóva 18 áño heʼi: “Chemonguerairóma mbaʼéichapa chejariʼipa ha haʼete voi núnka ndopamoʼãiva. Avei akyhyje pórke ndaikuaái oĩtapa oñembohorýva cherehe upéva káusare térã ndopytamoʼãipa iperepa hendaguépe”.

 Péro heta mbaʼe porã avei rehasáta pe puvertápe. Por ehémplo, reñepyrũta ndepukuve, avei ne lómo tuichavéta ha nembaretevéta. Oñepyrũtama osẽ nde rova rague, nde jyvaguy rague, nde pécho rague ha ne retyma rague. Péro nemanduʼákena peteĩ mbaʼe iñimportántevare: koʼã mbaʼe ereditário, upévare ndaikatúi jaʼe peteĩ mitãrusu ikariaʼyveha ótrogui hague hetave rupi chugui.

Ereko vaʼerã avei enkuénta umi párte oĩva ñande retépe ndokakuaaiha peteĩchapa, upévare ikatu sapyʼánte nosẽporãi ndéve la rejaposéva ha haʼete voi ndetorpeʼimíva. Upéva oiko vaʼekue Diégore, haʼe heʼi: “Chetorpeterei ningo, haʼete umi hiráfa remoĩva chupe patinéta ipýre. Sapyʼánte ajapóta jave peteĩ mbaʼe, che akãme aikuaa porãma mbaʼéichapa ajapóta, péro ótra kosaite la osẽva chéve”.

Upéi, pe adolesénsia mbytérupi oñepyrũta okambia nde vos ha neñeʼẽ pyrusuvéta rehóvo. Ko kámbio oiko mbeguekatúpe, upévare ikatu sapyʼánte rehaʼarõʼỹve jave, osẽ ndehegui peteĩ galloraʼy. Oikórõ nderehe upéva, natekotevẽi retĩ, pórke okambiapa vove la nde vos ndojehumoʼãvéima ndéve upéva. Upévare iporãvéta repukánteramo péicha jave, upéva katuete nepytyvõta pono reñeñandu vai.

Ndekariaʼyvévo rehóvo, ne órgano sexuál oñepyrũta tuichave, ijerére osẽta nde rague ha  avei oprodusíta sémen. ¿Mbaʼépa upéva? Pe sémen haʼe peteĩ líkido hypyʼũva oguerekóva hetaiterei espermatosóide. Umi kuimbaʼe ningo opoi ko líkido oguereko jave rrelasión sexuál. Upéi, oñeforma hag̃ua peteĩ mitã tekotevẽ ojoaju ojuehe peteĩ espermatosóide ha peteĩ kuña óvulo.

Umi kuimbaʼe ningo oguerekónte voi sémen hetepýpe, ha sapyʼánte opoi upéva oke aja. Añetehápe upéva normál, upévare aníkena rejepyʼapy ojehúramo ndéve upéicha. La Biblia jepe ohechauka upéva oikoha jepi voi umi kuimbaʼére (Levítico 15:16, 17). Entéro koʼã kámbio rehasáva ohechauka neresãiha, ofunsiona porãha ne órgano sexuál, ha avei ndekariaʼymaha rehóvo.

¿Ndépa reiméma upe edápe térã rehasáma koʼã mbaʼe? Koʼápe reskrivikuaa mbaʼépa reikuaaseve ko témagui:

․․․․․

Okambia umi mbaʼe reñandúva

Umi mitãkuña okakuaávo ohóvo ha oñepyrũvo ohasa koʼã kámbiore, normálmente oñepyrũma avei ojesarekove umi mitãkuimbaʼére. Ha umi mitãkuimbaʼére oikónte avei upéva pórke oñepyrũma ojesarekove umi mitãkuñáre. Por ehémplo Matt omombeʼu: “Aikérõ guare upe edápe, haʼete derrepentete ahechakuaáva oĩha hetaiterei mitãkuña iporãitereíva. Péro ajepichaiterei avei, pórke ahechakuaa upérõ guare ndaikatumoʼãiti hague añemoĩ de nóvio”. Ko lívrope kapítulo 29-pe ñañeʼẽvéta hína ko témare. Péro koʼág̃a guive ikatúma reaprende rejapo peteĩ mbaʼe iñimportantetereíva: rekontrola umi mbaʼe repensáva ha umi deséo ikatúva reguereko (Colosenses 3:5). Ikatu oime repensa ijetuʼuetereiha, péro nde ikatu hína rehupyty upéva.

 Rehasávo ko etápare ikatu tuicha okambia ohóvo umi mbaʼe reñandúva. Por ehémplo, oĩ heta mitãrusu ha mitãkuña oñeñandúva jepi haʼeño térã oñedeprimíva. Oimérõ nde reñeñandu jepi upéicha, iporãta remombeʼúramo nde tuakuérape térã ótro kakuaa haʼévape ne amígo. Eskrivimína koʼápe mávandipa ikatu reñemongeta:

․․․․․

Pe kámbio iñimportantevéva

Umi mbaʼe iñimportantevéva peteĩ persónare ndahaʼéi hína ipínta, ijyvatekue ni iporãngue. Upévare, iporãvéta repensáramo umi kámbio tekotevẽvare rejapo ikatu hag̃uáicha neakãguapy, nearandu ha iñimportanteveha, reñemoag̃ui Ñandejárare. Apóstol Pablo heʼi vaʼekue: “Chemitãʼírõ guare añeʼẽ, apensa ha ajepyʼamongeta vaʼekue mitãicha, péro koʼág̃a akakuaapáma ha ndajapovéima umi mbaʼe mitãnguéra ojapóva” (1 Corintios 13:11). ¿Mbaʼépa ñanemboʼe upéva? Ikatu hag̃uáicha jaʼe peteĩ persónare okakuaapamaha, ojekuaa vaʼerã iñakãguapyha umi mbaʼe heʼi, opensa ha ojapóvare. Natekotevẽi rejepyʼapyeterei ne pínta ni umi kámbio oguerekóvare nde  rete, upéva rangue iporãvéta eñekonsentra umi kualida porã ikatúvare reguereko.

Aníkena nderesarái Ñandejára ohechaha la oĩva “umi hénte korasõme” (1 Samuel 16:7). Por ehémplo, la Biblia heʼi rréi Saúl iporã ha ijyvateterei hague, péro haʼe ogoverna vaieterei ha desastrete kuri la hekove (1 Samuel 9:2). Zaqueo katu “ikarapeterei” vaʼekue, upéicharõ jepe haʼe ipyʼaguasu okambia hag̃ua ha upévare oiko chugui Jesús disípulo (Lucas 19:2-10). Jahechaháicha, la iñimportantevéva haʼe hína umi mbaʼe jaguerekóva ñane korasõme.

Iñimportánte ereko enkuénta peteĩ mbaʼe: ndaikatúi jajapo mbaʼeve umi kámbio oikóva ko etápape ohasa hag̃ua pyaʼeve ni mbegueve. Upévare natekotevẽi ndepochy, reñemondýi ni reheja nemoñeñandu vai koʼã kámbio. Tuichaiterei avei nepytyvõta reaprendéramo iporãveha repukánte ndejehe térã peteĩ mbaʼe ojehúvare ndéve. Pe puverta ndahaʼéi peteĩ mbaʼasy, ha enterovéva ohasánte vaʼerã voi upévare. Ani rejepyʼapyeterei, pórke katuete ndepuʼakáta umi kámbiore. Ha ág̃a rehasapa rire koʼã mbaʼe, rehecháta oiko hague ndehegui peteĩ kakuaa iñarandu ha iñakãguapýva.

MBAʼÉPA JAHECHÁTA PE ÓTRO KAPÍTULOPE

¿Mbaʼépa ikatu rejapo nandegustáiramo ne pínta? ¿Ha mbaʼépa ikatu nepytyvõ ani hag̃ua rejepyʼapyeterei upévare?

[Nóta]

TÉXTO OĨVA LA BÍBLIAPE

“Ñandejára, nde ningo cheapo porãiterei, ha apensávo upévare che rorrespeta ha romombaʼeguasu” (Salmo 139:14).

PETEĨ KONSÉHO

Nde rete oñepyrũvo okambia, ani remonde umi ao mbykýva, hesakãva térã ndejopyetereíva. Reñemonde lájare ojekuaa vaʼerã ‘repororrespeta ha neakãguapyha’ (1 Timoteo 2:9).

¿REIKUAÁPA RAʼE?

Pe puverta ningo ikatu oñepyrũ ojeguerekópe éntre 8 ha 14 áño, ha sapyʼánte ikatu voi tardeve.

UMI MBAʼE AJAPÓTAVA

¿Mbaʼépepa ikatu amehora ahávo akakuaa aja? ․․․․․

¿Mbaʼépa ajapóta káda día añemoag̃uive hag̃ua Jehováre? ․․․․․

¿Mbaʼépa aporanduse che túa térã che sýpe ko témare? ․․․․․

¿NDÉPA MBAʼE ERE?

● ¿Mbaʼérepa ijetuʼuete umi kámbio ojehasáva pe puvertápe?

● ¿Mbaʼépa la ijetuʼuvéva hína ndéve g̃uarã?

● ¿Mbaʼérepa nereñatendéiramo ikatu hína reñemomombyry Jehovágui upe edápe? ¿Mbaʼépa ikatu rejapo ani hag̃ua oiko nderehe upéva?

[Komentário oĩva páhina 61-pe]

“Reime vove pe adolesénsiape rehasa hetaiterei kámbio rehe. Ha sapyʼánte ni ndereikuaái mbaʼépa oikóta hína nde retére. Péro ohasávo ohóvo la tiémpo rejepokuaavéma hese, ha amo ipahápe ikatu voi ndegusta umi kámbio” (Anita).

 [Rrekuádro oĩva páhina 63 ha 64-pe]

¿Mbaʼéicha añeʼẽkuaa che tuakuérandi séxore?

“Aikuaasérõ peteĩ mbaʼe pe séxogui, ni mbaʼevéicharõ naporandumoʼãi che tuakuérape” (Beth).

“Che nañanimái añemongeta hendivekuéra upe témare” (Dennis).

Ikatu oime nde avei repensa Beth ha Dennis opensaháicha. Oiméne reikuaase heta mbaʼe upe témagui, péro nereñanimái eporandu mbaʼeve nde tuakuérape. Ikatu oime rekyhyje koʼã mbaʼégui:

¿Mbaʼe piko opensáta cherehe hikuái?

“Nañanimái aporandu chupekuéra mbaʼevete ani hag̃ua odeskonfia cherehe hikuái” (Jessica).

“Haʼete haʼekuéra ndoipotáiva mbaʼe rekakuaa. Ha reñeʼẽramo chupekuéra séxore, oñemondýi voi hikuái” (Beth).

¿Mbaʼéichapa orreaksionáta hikuái?

“Aexplika mboyve la aikuaaséva, opensa vaítama cherehe hikuái ha oñepyrũtama odiskursea chéve” (Gloria).

“Che tuakuéra nodisimulakuaaiete voi mbaʼeve. Haʼete voi ahechapámava mbaʼéichapa okambiapa hikuái la hova añeʼẽramo chupekuéra upe témare. Ha papa ensegída voi opensátama mbaʼéichapa chejaʼóta” (Pamela).

¿Mbaʼe oikóta oñepyrũrõ odeskonfia cherehe hikuái?

“Haʼete chéve haʼekuéra oñepyrũtava oexahera la oikóva. Opensáta voi hikuái arekosemaha rrelasión sexuál, térã oĩha chemboligáva ajapo hag̃ua upéva. Péro añetehápe che aporandusénte kuri chupekuéra peteĩ mbaʼe” (Lisa).

“Chemanduʼárõ peteĩ mitãkuimbaʼére, che túa okambiapáma la hova ha oñepyrũma oñemoñeʼẽ chéve séxore. Ha che haʼe che pyʼapýpe: ‘Papa, chéngo haʼemínte pe mitãkariaʼy iporãha. Ndahaʼéingo apensáva amenda hese ni añeno hendive’” (Deisy).

 Iporã reikuaa nde tuakuérape avei ijetuʼuha oñemongeta nendive pe séxore. Peteĩ enkuésta ohechauka umi sy ha túa apytépe 65 por ciento heʼiha oñemongetáma hague ifamiliakuérandi séxore, péro umi mitãrusukuéra apytépe katu 41 por ciento añónte imanduʼa ojapo hague hikuái upéva.

Ikatu oime nde tuakuéra okyhyje oñeʼẽ hag̃ua nendive pe séxore, pórke ituakuéra voi ndojapói vaʼekue upéva. Péro ani ndepochy hendivekuéra, upéva rangue nde voi ikatu reñepyrũ reñeʼẽ chupekuéra umi mbaʼe reikuaasévare ko témagui. Upéva ningo nepytyvõta ndéve ha avei nde tuakuérape. ¿Mbaʼépa ikatu ere chupekuéra?

¿Mbaʼépa ikatu ere reñepyrũ hag̃ua?

Nde tuakuéra omeʼẽkuaa ndéve konsého porã ha oexplika ndéve la reikuaaséva ko témagui. ¿Mbaʼéichapa ikatu reñepyrũ reñemongeta hendivekuéra? Etanteamína koʼã mbaʼe:

 1 Eexplika porã chupekuéra mbaʼépa ndepyʼapy. “Ndaikuaaporãi mbaʼéichapa haʼéta ndéve, pórke akyhyje repensa vaírõ g̃uarã cherehe, péro...”.

 2 Upéi ere chupekuéra mbaʼe rehepa reñeʼẽse. “Oĩ ningo peteĩ mbaʼe aikuaaséva, ha legálmente naporanduséi ótrope ko témare”.

 3 Upépe ere mbaʼépa reikuaase. “Chéngo aikuaasénte...”.

 4 Eporandu ikatúpa peñeʼẽ jey oĩramo álgo reikuaaséva upe rire. “Oĩramo peteĩ mbaʼe aikuaasevéva, ¿ikatúpa aporandu jey ndéve upéva?”.

Reporandúramo chupekuéra upéva heʼíta ndéve si ikatuha peñemongeta jey, péro iporãta rehendúramo heʼiha ndéve hikuái ikatuha. Upéva nepytyvõta reime hag̃ua trankilove ág̃a tekotevẽ vove reñemongeta jey hendivekuéra. Upéi ikatu repensa hína opensaháicha Trina, orekóva 24 áño: “Añeʼẽrõ guare che sýndi ko témare, atĩeterei kuri. Péro avyʼa isinséra haguére chendive, ha oexplika porã chéve umi mbaʼe aikuaaséva. Umi mbaʼe heʼi vaʼekue tuichaiterei cheprotehe kuri”.

[Taʼanga oĩva páhina 59-pe]

Umi kámbio rehasáva ojogua peteĩ mudánsape, primerorã ikatu ijetuʼu, péro tiémpo rire rejepokuaáta