I BUNGIAKI ni Maati 1930 n te utu ae kaainaki irouia koraki ma raao aika kakaonimaki ni beku iroun Iehova. Ti maeka n te kaawa ae Namkumba n uakaan ma kaawan Lilongwe n te aba ae ataaki ngkai bwa Malawi. I katabua maiu nakon te Atua ao ni bwabetitoaki n 1942 n te karaanga teuana ae rangi n tamaroa. I kabanea 70 riki te ririki ni kakorakoraai n aron te abotoro Bauro ngke e kaumaka Timoteo ni kangai: “Ko na uarongorongoa te taeka, ni kataningamarauko iai n te tai ae nakoraoi ao n tain naba te kangaanga.”—2Tim. 4:2.

Ni moani kawaran te aba ae Malawi irouia Nathan H. Knorr ao Milton G. Henschel n te 1948, e a rotaki nanou bwa N na kabwanina au tai ni beku ibukin Iehova. I uringi aia taeka ni kaungaunga ma te kukurei, taan tei mani kautun aia botaki Ana Tia Kakoaua Iehova n te aonnaba i Brooklyn, New York. Ti teitei ngaira ake 6,000 tabun n te marae ae bokaboka ni kakauongo raoi nakon ana kabwarabwara ae kaunganano Brother Knorr ae atuna, “Permanent Governor of All Nations.”

Ngke I a kaitiboo ma te tari te aine ae Lidasi are e kaikawaaki naba n arou irouia ana utu aika Ana Tia Kakoaua Iehova, ao I a ataia ae iai naba tiana ae kabwaninan ana tai n te mwakuri ni minita. Ti mareaki n 1950 ao n 1953 a a riki natira aika uoman. E ngae ngke e bati riki tabera ni kaikawaaia natira, ma ti a baireia bwa I kona ni moana au urekura bwaiania. Uoua te ririki imwina, I a kaoaki bwa N na beku bwa te tibeetio bwaiania.

Teutana te tai imwina, ao I anganaki mwiokoau ae te mataniwi n te aono ae uarereke ni kakawari ekaretia nako. Ibukin ana boutoka ae korakora Lidasi, I a kona iai n tabeakina ara utu ni kaineti ma maiuia n te itera n rabwata ao n taamnei i nanon au tai ni karaoa mwiokoau aei. * Ma tiara ni kauoman ae ti uaiakinna boni kabwaninan ara tai n te mwakuri ni minita. Man ara babaire raoi ao man aia ibuobuoki natira, e a kona Lidasi ni moana kabwaninan ana tai ni beku n 1960.

Ti kukurei n taai ake a nakoraoi iai ara beku ibukia tarira ao mwaanera n ekaretia aika kakaokoro. E uotira nako mwiokoara aei man ara tabo ae e rangi n tamaroa ae mena n rabeen te maunga ae Mulanje i maiakin te nama ae Lake Malawi are e biri ni kabutaa iteran te aba mai mainiku. Ti nora baitiin rikirakeia taani uarongorongo ao ekaretia ake ti beku iai.

Ti a kakabwaiaaki n te Bwabwaro ae karaoaki n 1962 ae atuna, “Courageous Ministers.” Iaiangoani botaki n taromauri aikai, a boni kaineti raoi ma te  bwai ae ti kainnanoia ngaira aika ti maeka i Malawi ibukini katauraoara nakon taai ni kangaanga aika imwaira. N te ririki are imwina, e a manga kawara riki Malawi Brother Henschel ike e a karaoaki iai te bwabwaro ae okoro i tinanikun te kaawa ae Blantyre are a a roko iai 10,000 aomata. E riki te bwabwaro ae kaunganano aei bwa kakorakorakira imwaini kataaki aika imwaira.

N 1964, a kaaitara taani Kakoaua ma kataakia aika korakora ibukin rawaia n ana waaki te tautaeka. E raka i aon 100 Taabo n Taromauri ao 1,000 tabun mwengaia taani Kakoaua ake a urubekeaki. Ma ti bon teimatoa naba n te mwakuri are ti mwamwananga iai ni karokoa te tai are a katokaki iai taani Kakoaua iroun te tautaeka ni Malawi n 1967. A tauaki iroun te tautaeka ana bwai te aobiti n tararua i Blantyre, a kaokaki nako abaia mitinare ao a karabuutinaki angiina taani Kakoaua n ikotaki naba ma ngai ao Lidasi. Imwini kainaomataara ao ti a manga reitaanako ara mwakuri ni mwamwananga.

N Okitobwa 1972, ao a kaineta ara auti tebubua tabun kaain te botaki ae a ataaki n araia ae te Malawi Youth League ae ana botaki te tautaeka. E biririmoa temanna i buakoia ni kaongoai bwa N na karabaai, kioina ngkai a a tia ni baireia bwa a na tiringai. I tuanga buu ao natiu bwa a na karabaia i buakoni bwanaana. Imwina I a tamwarakea te aroka ae te mangkoo. Ma ikanne are I a mamataku iai n uruakan ara auti ma ara bwai ni kabane.

Ngke e a rikirake korakoran te iowawa i Malawi, ao nga ma nga aomata ake a kitana te aba. Ti tiku ngai ma au utu n te tabo are a kawakinaki iai aomata ake a birinako mai abaia i Mozambique n te itera maeao ni karokoa Tun 1974. N te tai anne, ao ti a tuangaki bwa ti na beku bwa tibeetio bwaiania i Dómu i Mozambique are e iaontia ma Malawi. Ti reitaanako ara beku anne ni karokoa 1975 ngke e a kainaomataaki Mozambique mai aan ana tautaeka Botukare. Ti a kairoroaki bwa ti na okira Malawi ngai ma au utu ao taani Kakoaua tabemwaang, ao ni kitania te koraki ake a bwainikirinira.

Ngke ti a okira Malawi, ao I a mwiokoaki bwa N na kawari ekaretia nako ake a mena i Lilongwe ae kautun te tautaeka n te aba. N aki ongea te bwainikirinaki ma kangaanga aika bati, ma a bon teimatoa n rikirake ekaretia nako n te aono are ti mwiokoaki iai.

N te taina, ti a roko n te kaawa teuana are e boo iai te boowi. Ngke a ataira bwa Ana Tia Kakoaua Iehova ngaira tabeman taani boutokaa te botaki, ao a katekatekaira i buakoia kaain te botaki n roro n rikirake ae ataaki bwa te Malawi Young Pioneers. Ti tataro i nanora nakon Iehova ni butiia buokara ao ana kairiri n te tai ae kakamaaku aei. Ngke e a bwara te boowi, ao ti a oreaki. Ma e a takarua naba temanna te unnaine ni kangai: “Taiaoka tai oreia nakanne! Bon natini mwaaneu teuaei. Kariaia bwa e na touaanako kawaina!” E taku teuare mataniwin te botaki:  “Kanakoia!” Ti aki koaua n te baere e iangoia te unnaine arei ibukina bwa ti aki kinaa. Ti namakinna bwa e a tia n ongoraei ara tataro Iehova.

N 1981 ti a manga kaitiboo naba ma kaain te kurubu anne. N te tai aei ao a kuribwaia ara bwatika, ara baeki, ara bwaoki ni boki, ao ai beeba tabeua aika kakawaki ibukin ara mwakuri. Ti birinako ni karabaira ni mwengan te unimwaane temanna n te kaawa anne. Ti a manga tataroa naba ara kangaanga anne. A bane n tabetabe nanora ni beeba ake a anaaki mairoura. Ngke a kauki beeba kaain te botaki anne ao a nori reeta aika koreaki nakoiu man ekaretia tabeua i aoni Malawi. A rotaki n te maaku, ao a taku bwa ngai temanna naba bwakuakun te tautaeka. Mangaia are a kaoki bwaai ni kabane nakoia unimwaanen te tabo anne, ao a taekinna bwa aongkoa a kunei.

N te taina, ti a toka n te booti nakon iteran te karaanga are teuana. E baireia teuare ana booti anne ae te mataniwi n te aono anne, bwa e na tuoia bwatintia ngkana iai irouia ana beeba te tautaeka ae te political party cards. Ngke e nang roko iroura, ao e a nora naba temanna te tia iraa are e kakaaeaki irouia mataniwin te kaawa. E a riki te mangao teutana irouia bwatintia ao ikanne are e a toki naba iai tuoan te beeba anne. Ti a manga namakina naba iai ana boutoka ae tatangira Iehova.

Ni Beberuare 1984, ao I a mwananga bwa N na kanakoi ribooti ibukin te aobiti n tararua i Zambia. E a kateai te bureitiman temanna ao n tuoa au baeki. E a kunei booki aika boto man te Baibara, ngaia are e a kairai nakon te aobiti ni bureitiman ao a oreai ni kammarakai. Imwina a a kabaei baiu n te roobu ao ni karinai n te ruu i buakoia buure aika taan iraa.

N te bong are imwina, e a kairai te tia kawakinia buure nakon te ruu teuana ao e a korea iai ae kangai: “Ngai ae Trophim R. Nsomba, I a tia ni katoka kaainakin te botaki ae Ana Tia Kakoaua Iehova, bwa I aonga ni kaotinakoaki man te karabuuti.” I kaekaa ni kangai: “I bon tauraoi ni kabureaki ao ni mate naba. Bon Ana Tia Kakoaua Iehova ngai.” I aki kan tiainaa te beeba anne. E korakora iai unin te mataniwi ni bureitiman n te aro are e a orea aon ana taibora, e a rinnako ngkanne te bureitiman man te ruu are teuana n nora te baere riki. E tuangnga te mataniwi ni kangai: “E rawa te aomata aei n tiainaa te beeba bwa e na toki man te uarongorongo. Ngaia are kariaia bwa e na tiaina bwa boni ngaia temanna Ana Tia Kakoaua Iehova, ao ti na kanakoa nako Lilongwe bwa e na kabureaki iai.” E a rangi ni kan ataia bwa tera ae e a riki nakoiu kaainnabau. Aua te bong imwina, e a kaongoaki te tabo are I mena iai irouia taari tabeman.

Ngke I mena n te tabo ni bureitiman i Lilongwe, ao I a boni butimwaeaki raoi. E taku te mataniwi ni bureitiman nakoiu: “Ko anganaki te raurau n raiti ibukina bwa ko kabureaki ibukin Ana Taeka te Atua. Bon taan iraa aomata ni kabane aika kabureaki ikai.” Imwin anne, e a kanakoai nakon te Karabuuti  ae Kachere, ike I a kabureaki iai n te maan ae nimaua te namwakaina.

E kukurei n rokou teuare te tia tararuaa te karabuuti anne, bwa e iangoia bwa N na riki bwa te “mitinare” n te tabo ni bure anne. E kanakoa teuare e mitinare ikanne ao e taku nakoina: “I aki tangiriko bwa ko na manga angareirei n Ana Taeka te Atua ikai, kioina ngkai ko kabureaki bwa ko iraa n am Aro!” Ngaia are I a mwiokoaki bwa N na angareirei n te Baibara ni katoa wiki n taai ni botaki ake a baireaki ibukia buure.

Imwina e a roko te kangaanga ae korakora. A titirakinai mataniwi n te karabuuti bwa a kan ataa mwaitiia taani Kakoaua i aoni Malawi. Ngke e a aki rau nanoia n au kaeka, ao a oreai ni karokoa I a tong. N te taina, a a manga titirakinai te tabo ae mena iai kautun ara botaki. I taku nakoia: “Kam a tia n titirakinai n te titiraki ae bebete ao N na taekinna nakoimi.” A kukurei bureitiman ao a kamaiua aia bwai n rawerawe. I kabwarabwaraa bwa e taekinaki n te Baibara kautun aia botaki Ana Tia Kakoaua Iehova. A kuba ni mimi ao a titiraki ni kangai: “E mena ia n te Baibara?”

I kaekaia ni kangai: “E mena n te boki ae Itaia 43:12.” A kakaaea ao a wareka ae kangai: “‘Bon taani kakoaua au taeka ngkami, ao bon te Atua Ngai, bon ana taeka Iehova.’” A okioki ni wareka te kibu anne tenua te tai. Imwina a manga titiraki ni kangai: “E kangaa ni mena kautun aia botaki Ana Tia Kakoaua Iehova n te Baibara ao tiaki i Amerika? I tuangia ni kangai: “A ataa naba te kibu aei Ana Tia Kakoaua Iehova ake i Amerika bwa e kabwarabwaraaki iai kautun aia botaki.” Kioina ngke I aki kona n taekina te baere a kan ataia, I a manga kanakoaki nakon te Karabuuti ae Dzaleka, i meangin Lilongwe.

N Turai 1984, ao I a karinaki i rarikia Ana Tia Kakoaua Iehova aika 81 n te Karabuuti ae Dzaleka. A a bane ni kiribobotaki buure aika 300 mwaitiia, are a bon ibetutu naba ni matu i aontano. Ti karaurau ngaira Ana Tia Kakoaua Iehova ni bobotira ni kurubu aika uarereke n rinanoa te kibu teuana n te bong teuana ma teuana. Ti a kakorakoraaki ni karaoan anne.

Imwina riki e a manga kamaenakoira te tia kawakinia buure mai rarikia buure ake tabeman. E a wirikiriki n tuangira te tia tei temanna ni kangai: “E aki kairiribai nakoimi te tautaeka. Kam kabureaki ni kaineti ma bukina aika uoua: E raraoma te tautaeka bwa kam kona n tiringaki irouia kaain te Young Pioneers, ao kioina ngkai kam tataekina taekan te buaka ae nang roko, ao e raraoma te tautaeka bwa a bae ni maaku ana tautia ao a na birinako.”

N Okitobwa 1984, ti a kateaki ngaira ni kabane n te boowi. E a motikaki taekara bwa ti na kabureaki n te maan ae uoua te ririki. N te moantai ao ti boni katukaki i buakoia buure ake tiaki taani Kakoaua. Ma e katanoataa nakoia buure ni kabane te tia kawakinia buure ni kangai: “A aki momoko Ana Tia Kakoaua Iehova. Ngaia are ngkami taan tei, tai tuangia ibukin te moko ao tai kanakoia bwa a na karekea te  tibwaake ibukin naba ami moko. Bon ana aomata te Atua koraki akanne! A riai ni bane n anganaki te amwarake Ana Tia Kakoaua Iehova uoua te tai n tebongina kioina ngkai a kabureaki ikai tiaki ibukin te kakiriwe ma ibukin aia koaua n te Baibara.”

Ti kakabwaiaaki man norakin aroarora aika raraoi n aanga aika kakaokoro. Ngkana e a roo ke e bwaka te karau, ao a aki kariaiakaki buure n ririaki. Ma ti kariaiakaki ngaira bwa ti kona n otinako man te auti ngkana ti tangiria. A a bon ataia bwa ti aki kona ni birinako. Ni koauana, ngkana e bwaka n aoraki te tia tei n ana tai n tararuaira ngkana ti mwakuri i tinaniku, ti kona ni kaokia nakon te tabo ibukini bwainnaorakiana. A bon ataia mataniwin te karabuuti bwa ti kona n onimakinaki. Ngaia are mani kateimatoaan aroaro aika raraoi, ti a boni kakabwaiaaki n ataakin ae boni kamoamoaaki aran Iehova ni wia taani kaaitaraira.—1Bet. 2:12. *

Ni Mei 11, 1985, I a kaotinakoaki man te Karabuuti ae Dzaleka. Ai kakimwareireira te manga katiteuanaaki ma au utu! Ti karabwaa Iehova ngkai e buokira ni kateimatoa kakaonimakira n taai aika kangaanga akanne. Ni kaineti ma taai akanne, ti namakinna bwa ti riki n aron te abotoro Bauro ngke e korea ae kangai: “Ti tangiringkami taari bwa kam na ataa taekan te rawawata are riki nakoira. . . . Ti nanououa bwa ti na maiu ke ti na aki. Ni koauana, ti namakinna i nanora bwa kaanga e a motikaki taekara nakon te kamateaki. E riki aei bwa ti aonga n aki onimakinira i bon iroura, ma ti na onimakina te Atua ae kakautiia maate. E kamaiuira man te rawawata ae kamamate aei”—2Kor. 1:8-10.

Ni koauana, n taai akanne e taraa n ae ai bon akea kamaiuara. Ma, ti aki toki ni bubutiia Iehova bwa e na anganira te korakora ao te wanawana ibukini buokara ni kateimatoa te nanorinano, bwa ti aonga n reitaanako kamoamoaan arana ae kakannato.

E a tia ni kakabwaiaira Iehova n te mwakuri ae ti karaoia n te tai ae nakoraoi ao n tain naba te kangaanga. Ai kakukureira noran te aobiti n tararua are e a bobonga raoi i Lilongwe n te ririki ae 2000, n ikotaki naba ma katean Taabo n Taromauri aika raka i aon 1,000 i aoni Malawi. A bon rotaki nanora n rekeni kakabwaia aika bati aikai mairoun Iehova, ao I iangoia ma Lidasi bwa ai aron te mii! *