I BONI bungiaki n 1926. Waniman mwaitira irouia ara karo aika rangi ni mwamwakuri ao ngai te kaitiman. Ti maeka n te kaawa ae uarereke ae Karítsa i Kuriiti.

N 1925, a kaitiboo au karo ma John Papparizos, ae temanna i buakoia Taan Reirei n te Baibara ae araia ngkoa Ana Tia Kakoaua Iehova. E ingainga teuaei ao ni kabwararia. Ibukin anaakin nanoia iroun John n ana kabwarabwara man te Baibara ae mataata, a a moanna n iririi aia bobotaki Taan Reirei n te Baibara n ara kaawa. E nene onimakinan Iehova ae te Atua iroun tinau, ao e ngae ngke e uarereke ana atatai iai, ma e tataekinna nakoia tabemwaang n taai aika riai. E kananokawaki bwa e kaatuua ana iango tamau i aon aia kairua aomata ao e a aikoa iririi bobotaki ni Kristian.

I karinea te Baibara ma tariu ao mwaaneu, ma ngke ti a ikawai ti a iraraang ni baika a tatangiri rooro n rikirake. Imwina, ngke e a taonakinako Eurobe n te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba n 1939, ti kubanako n te bwai teuana are riki n ara kaawa. E kairoroaki kaain rarikira ae ai tarira ae Nicolas Psarras are e a tibwa bwabetitoaki, bwa e na kaaina ana taanga ni buaka Kuriiti. Ai 20 ana ririki Nicolas ao e ninikoria n tuangia mataniwia tautia ni kangai: “I aki kona ni buaka bwa bon ana tautia Kristo ngai.” E kaboowiaki n ana boowi te taanga ni buaka ao e katuuaaeaki bwa e na kabureaki tebwina te ririki. Ti rangi ni kubanako iai!

Ti kukurei bwa ni moan 1941, e roko te taanga ni buaka are boraraoi ma Kuriiti ao e a kaotinakoaki Nicolas. Ngke e oki nako Karítsa, ao Ilias ae tariu ae ikawai riki a rangi ni bati ana titiraki nakoina ibukin te Baibara. I kakauongo raoi n aia maroro. Imwina riki, I a moana au reirei n te Baibara ma Ilias ao mwaanera are te bina ae Efmorfia, ao ti katoatai n iririi aia bobotaki taani Kakoaua. N te ririki are imwina, ti a katabui maiura nakon Iehova ngaira aika  teniman ao ni bwabetitoaki. Rimwi riki, a a manga riki bwa taani Kakoaua aika kakaonimaki tarira ma mwaanera aika aman ake a ikawai riki.

N 1942, a a reke kaain te ekaretia ae Karítsa aika ruaman mwaane ao aine ake a mena aia ririki i marenan 15 ao 25. Ti bane n ataia ae ti na bon aitara ma kataaki aika korakora n taai aika imwaira. Ngaia are ibukini kakorakoraara, ti bobotaki n aron ara konaa n ukeuke n reirei n te Baibara, ti anenei kuuna n te onimaki ao n tataro. Ao e a kakorakoraaki iai ara onimaki.

Ngke e nang toki te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba, a karitei taiani komuniti mai Kuriiti nakon te tautaeka ni Kuriiti, ike e a ueke iai te buaka ae korakora i marenaia kaain te aba. A titibaua n te kaawa taani boutokaa te tautaeka ni komuniti, ao ni kairoroiia kaaina bwa a na raonia n aia waaki. Ngke a ninia ara kaawa, a kimoaia teniman taani Kakoaua aika rooro n rikirake aika Antonio Tsoukaris, Ilias, ao ai ngai. Ti bubutiia bwa Kristian ngaira ao ti tei i nuka, ma a kairoroira bwa ti na rianna nakon te Maunga ae Olympus, ae 12 te aoa kaeana man ara kaawa.

Imwin tabeua te tai, e tua nakoira te tia kairiri temanna irouia komuniti bwa ti na raonia te koraki ake a ninia te tabo. Ngke ti kabwarabwaraa ae a aki buakania raoia n aomata Kristian ni koaua, e un nakoira teuanne ao e katikira nakon te mataniwi n tautia. Ti a manga taekina naba ara taeka anne nakon te mataniwi, ao e tua ni kangai: “Ngaia anaa te miure ao uotiia akana ikoaki man te marae ni buaka nakon te onnaoraki.”

Ti kaeka ni kangai: “Ma tera ae ti na karaoia ngkana ti a tauaki irouia tautia n te tautaeka? A na aki iangoira bwa taani buaka?” E a manga taku: “E tau, nikiri kanaia naake a tei mai moa n te buaka.” Ti titiraki ni kangai: “Ma tera ae ti na karaoia ngkana e norira te tia kairiri ma te miure ao e tua nakoira bwa ti na uotii bwaai ni buaka nakoia ake a tei mai moa n te buaka?” E iango n te tai ae maan te mataniwi n tautia ao n tokina e taku: “E raoiroi, kam kona n tararuaiia tiibu! Tiiku i aon te maunga ao kawakina te nanai.”

Ngaia are ngke e a boo atin te buaka i marenaia kaain te aba i rarikira, ti namakinna ngaira ake teniman bwa a kukurei mataniwin nanora n tararuaiia tiibu. N te ririki are imwina, ao Ilias are te karimoa i buakora, e a kariaiakaki n okira mwengara bwa e na tararuaa tinara are e a tia ni mate buuna. E bwaka n aoraki Antonio ao e a kainaomataaki. Ma I teimatoa n tiku ni kabureaki.

Imwin te tabeua te tai, e nangi tae aia kai komuniti n ana taanga ni buaka Kuriiti. A birinako nakoni maunga te koraki ake a kabureai, n nako Albania are uakaan. Ngke ti a kaan ma tian te aba, ti a noria bwa ti a otabwaniniaki irouia tautiani Kuriiti. A rangi ni maaku taani karitei ao a a birinako. I karabaai i akun te kai ae bwaka, ike I a aitara iai ma tautia ake I taekinia mai moa.

Ngke I tuangia tautiani Kuriiti bwa aia taenikai komuniti ngai, a anaai bwa e na baireaki taekau n aia kaembwa are i rarikin Véroia, ae te kaawa rimoa ae Beroia are taekinaki n te Baibara. Ikanne are I a tuangaki iai bwa N na keni mwarua ibukia tautia. I rawa ngaia are e a tua te mataniwi n tautia bwa N na  kabureaki n te atimwakoro ae mamaakaki ibukin te katuuaa, ae Makrónisos (Makronisi).

E mena i mataniwin te aba ae Attica te atimwakoro ae Makrónisos ae kananokawaki taraana, e mwautakataka, akea te ran iai ao tao 30 te maire (50 te kiromita) raroana mai Atenai. Abwakin te atimwakoro anne bon tii wanua te maire (13 te kiromita) ao raababana bon 1.5 te maire (2.5 te kiromita). Ma e ngae n anne, man 1947 nakon 1958, a kabureaki iai 100,000 tabun buure, n ikotaki naba ma komuniti ao naake a kanamakinaki bwa komuniti, naake a rawa ni buaka rimoa, ao Ana Tia Kakoaua Iehova aika kakaonimaki aika rangi ni bati.

Ngke I roko iai ni moan 1949, a tibwatibwaaki buure nakon taabo ni kaikain aika kakaokoro. I katukaki n are e kamwengabuaka ma mwaane aika tebubua tabuni mwaitiia. Tao 40 i buakora, a matu i aontano n te umwanrianna ae karaoaki man te kunnikai ae tau tii ibukia 10. Ti moi n te ran ae boiboi ao kanara n angiin te tai bon rentire ao bwaingan. E kamwengabuaka te bubu ao te ang n taai nako. Ma e raoiroi riki nakon te okioki n urakin atibu aika bubura are a kammarakaki ao n rotakibuaka iai rabwataia ao aia iango taiani bure aika bati ake a kananoanga.

N te bong teuana ngke I nakonako i aon te bike, I kaitiboo ma taani Kakoaua tabeman man taabo ni kaikain ake tabeua. Ai kimwareireira ngaira ngke ti a ikotaki! Ti bobotaki n taai aika angaraoi ao n taraia raoi bwa ti na aki kuneaki. Ti uarongorongo naba ma te wanawana nakoia buure riki tabeman, ao iai i buakoia ake a a riki imwina bwa Ana Tia Kakoaua Iehova. Ti kateimatoaaki n te onimaki mani baikai ao te tataro mai nanora ni koaua.

Imwin tebwina te namwakaina are aongkoa e kamarurungaki iai au iango, a baireia taani kabureai bwa aio te tai ae I riai ni karina te kaboraoi n tautia. Ngke I rawa, ao a uaakinai nakon te mataniwi n te tabo ni kaikain. I angan teuanne au taeka ae I a tia ni koreia ae kangai: “I tii kan riki bwa ana tautia Kristo.” Imwini kakamaakau irouia, e a kanakoai teuaei nakon ana kauoman ae te ake ebikobo n te Aro ae te Greek Orthodox ae kunnikainna n ana bwai n taromauri. I ninikoria ni kaekai ana titiraki man te Baibara ngaia are e a takarua n un ni kangai: “Uotia nako bwa e mino!”

N te ingabong are imwina, a tuangai tautia bwa N na karina te kaboraoi n tautia. Ngke I rawa, a oreai n aia timoi ao n te kai n oro ae te koin. Imwina, a uotai nakon te onnaoraki n te tabo ni kaikain bwa a na kakoauaa raoi ae akea riiu ae mwaoto ao a a manga uaakinai nakon te umwanrianna. E waakinako karaoan aei ni katoabong i nanon uoua te namwakaina.

Kioina ngke I aki kabuaa au onimaki, a a kataa te anga ae kaokoro tautia ake a rangi n un. A kabaei baiu i akuu, ao a orei nanoni waeu n te aro ae moan te kammaraki n taian roobu. Ngke I rinanon te maraki ae korakora, I bon uringi ana taeka Iesu aikai: “Kam a kukurei ngkana a kabwainrangingkami aomata, ma ni bwainikiriningkami . . . Kam na kakatonga ao kam na rangi ni kimwareirei, bwa e rianako kaniwangami i karawa, bwa bon anne naba aroni bwainikirinaia burabeti ake rimoa.” (Mat. 5:​11, 12) N tokina, I a bwaka n tong.

Ngke I uti, ao I a mena n te matawariki ae rangi ni mwaitoro ae akea te amwarake iai, te ran, ke te burangketi. Ma e ngae n anne, I teimatoa n rau. N aron ae e beritanaki n te Baibara, e ‘kawakina nanou ma au iango, te rau are mairoun te Atua.’ (IBir. 4:7) N te bong are imwina, e anganai te amwarake ma te ran ao te kunnikai ibukin te kamariri te tautia temanna ae akoi. Imwina, e anganai bwaunana te tautia riki temanna. I namakina ana mwamwannano Iehova mani mwakuri aikai ao aika bati riki.

A iangoai kaain te tautaeka bwa te tia karitei ae kangaanga kaetakiu ao a a uotai nako Atenai nakon aia boowi tautia. Ikanne are I katuuaaeaki iai bwa N na kabureaki tenua te ririki i Yíaros (Gyaros), ae te atimwakoro ae tao 30 te maire (50 te kiromita) i mainikun Makrónisos.

Bon te kateitei ae nonoaki ae uraura, te karabuuti i Yíaros ae kaainaki irouia 5,000 tabun buure aika taani kaitaraa te tautaeka. A mena naba iai itiman Ana Tia Kakoaua Iehova aika kabureaki ibukin teia i nuka ngkai Kristian ngaiia. E ngae ngke e rangi n tabuaki bobotakira ma ti boni karaba ni kakaitiboo ngaira ake itiman n ukeuke n reirei n te Baibara. Ti  katoatai naba ni karerekei katoton Te Taua-n-Tantani n te aro ni karaba ao ti kaewei ibukin ara reirei.

N te bong teuana ngke ti karabaira ni karaoa ara ukeuke n reirei, e kauiaira te tia tararuaiia buure ao e anai ara boki. Ti weteaki nakon ana aobiti te kauoman ni mataniwi irouia taan tararuaiia buure, ao ti kantaningaia bwa e nang karakaaki ara tai ni kabureaki. Ma e taku te mataniwi anne: “Ti ataia bwa antai ngkami, ao ti karinei ami motinnano. Ti ataia bwa ti kona n onimakiningkami. Naako karaoi ami mwakuri.” E boni mwiokoiia naba tabeman i buakora ni mwakuri aika bebete riki. A kaonaki nanora n te kakaitau. E kona naba n reke kamoamoaan Iehova n te karabuuti man teira i nuka ngkai Kristian ngaira.

A reke naba uaa tabeua aika raraoi man teimatoara n nene n te onimaki. Imwin tirotiroan raoi aroarora aika raraoi, e a kaungaaki temanna te bure ae te tia rabakau n te numera bwa e na titirakinira taekan ara onimaki. Ngke ti a kainaomataaki ngaira ake taani Kakoaua ni moan 1951, bon raora naba teuaei. Rimwi riki, e a riki bwa te tia Kakoaua ae bwabetitoaki ao e kabwanina ana tai n tataekina te euangkerio.

Imwini kainaomataau, I a okiriia au utu i Karítsa. Imwina, I a mwaing ma kaain au tabo aika bati n nako Melbourne i Aotiteria. Ikanne are I a kaitiboo iai ao ni mare ma Janette ae te Kristian, ao ti a kaikawaiia ni kawain te Atua natira ae temanna te mwaane ao teniman aine.

Ni boong aikai, ai 90 tabun au ririki ao I teimatoa ni mwiokoau ae te unimwaane. Ibukin ikoakiu rimoa, n tabetai e maraki rabwatau ma waeu, riki ngkana I oki n uarongorongo. Ma e ngae n anne, I bon teimatoa naba ni motika nanou bwa N na riki bwa “ana tautia Kristo” n aki toki.​—2Tim. 2:3.