1. Tera kiingin te kakukurei n te utu?

E TANGIRA am utu Iehova ae te Atua bwa e na kakukurei. A katauraoaki kaetieti ibukia kaain te utu n tatabemania nako n Ana Taeka ae te Baibara. E kabwarabwaraaki iai te mwioko ae tangiria te Atua bwa e na karaoaki irouia kaain te utu n tatabemania nako. Ngkana a karaoa raoi tabeia kaain te utu ni kaineti ma ana kaetieti te Atua, e na rangi n tamaroa mwina. E taku Iesu: “A a kukurei riki te koraki ake a ongo ana taeka te Atua ma n toua mwina!”—Ruka 11:28.

2. E boboto karekean te kakukurei n te utu man ataakin tera?

² E boboto karekean te kakukurei n te utu man ataakin ae e boni karikaki te utu iroun Iehova, are e aranna Iesu bwa “Tamara.” (Mataio 6:9) A riki utu nako n te aonnaba ibukin ana mwakuri Tamara are i Karawa, ao boni ngaia naba ae atai waaki ake a na karekea te kukurei n taian utu. (I-Ebeto 3:14, 15) Mangaia are tera ana reirei te Baibara ni kaineti ma tabeia kaain te utu n tatabemania nako?

3. E kangaa te Baibara ni kabwarabwaraa moan rikin te utu, ao bukin tera ngkai ti ataia bwa a koaua baike a taekinaki iai?

³ E karikiia moan aomata Iehova ake Atam ma Nei Ewa, ao e  katiteuanaia bwa taanga. E kamaekaia n te mwenga ae te bwaretaiti ae tikauarerei n te aonnaba, are bon te onnaroka are Eten, ao e tuangia bwa a na kariki. E taku Iehova: “Kam na kabatiaia ami kariki ao kamwaitingkami, kaona te aonnaba ao taua arona.” (Karikani Bwaai 1:26-28; 2:18, 21-24) Tiaki te karaki ae kewe ke te karaki ni kawai ae oteaki, bwa e kaotia Iesu bwa e boni koaua moani katean te utu are e taekinaki ni Karikani Bwaai. (Mataio 19:4, 5) Te maiu n taai aikai bon tiaki aron te maiu are e a kamani kantaningaia te Atua ibukira bwa ti a kaaitara ngkai ma kangaanga aika bati, ma ti na noria bwa bukin tera ngkai e boni kona naba n reke te kakukurei n te utu.

4. (a) A na kangaa kaain te utu n tatabemania nako ni buoka karekean te kakukurei n te utu? (b) E aera ngkai e rangi ni kakawaki reiakinani maiun Iesu ni kaineti ma karekean te kakukurei n te utu?

⁴ A kona ni buoka kakukureian oin aia utu aomata n tatabemania nako, ngkana a katotonga te Atua ni kaotiota te tangira. (I-Ebeto 5:1, 2) Ti na kangaa ni katotonga te Atua ngkai ti aki kona n noria? Ti kona n reiakina aron Iehova ni mwakuri ibukina bwa e a tia ni kanakoa Natina ae te karimoa mai karawa nako aon te aba. (Ioane 1:14, 18) Ni menan te Nati ae Iesu Kristo i aon te aba, ao e katotonga raoi Tamana are i karawa, mangaia are norakin Iesu ma te kakauongo raoi nakoina, ai bon titeboo naba ma norakin Iehova ao te ongora Irouna. (Ioane 14:9) Mangaia are reiakinan ana tangira Iesu are kaotiotia ao touani mwin ana katoto iroura n tatabemanira nako, ti kona ni buoka naba iai karekean te kakukurei n te maiu n utu.

5, 6. (a) E kangaa Iesu ni katea te katoto nakoia buumwaane n anuana nakoia kaain te ekaretia? (b) Tera ae riai ni karaoaki bwa e aonga n reke kabwaraani buure?

⁵ E taku te Baibara bwa a riai buumwaane ni katotonga anuan Iesu nakoia taan rimwina, n anuaia nakoia buuia. Iangoa ana kaetieti te Baibara aei: “Buumwaane, teimatoa n tangiriia buumi, n aron naba te Kristo ngkai e tangira te ekaretia ao e anga boni ngaia ibukina . . . N aron naba aei, a riai buumwaane n tangiriia buuia n aron tangiran oin rabwataia. Te mwaane ae tangira  buuna ao e tangiria naba i bon irouna, bwa akea te mwaane ae ribaa oin rabwatana, ma e wantongaia ma n nabeia, n aron naba ae e karaoia te Kristo nakon te ekaretia.”—I-Ebeto 5:23, 25-29.

⁶ E katea te banna ni katoto ae moan te raoiroi Iesu ibukin aron te buu te mwaane, n anuana nakoia kaain ana ekaretia ake taan rimwina. “E tangiriia [Iesu] ni karokoa te toki,” ao e anga maiuna ibukia e ngae ngke a aki kororaoi. (Ioane 13:1; 15:13) N aron anne, a kaumakaki buumwaane ni kangai: “Teimatoa n tangiriia buumi ao e na aki korakora unimi nakoia.” (I-Korote 3:19) Tera ae e na buoka te buu te mwaane bwa e na maiuakini kaetieti akanne, ai moarara riki ngkana e a karaoa ae aki wanawana buuna n tabetai? E riai n uringnga are e kakairua naba ao te bwai ae riai ni karaoia ibukini karekeani kabwaraan ana bure iroun te Atua. Tera ae riai ni karaoia? E riai ni kabwaraa aia bure akana bure nakoina, n ikotaki naba ma ana bure buuna. E riai ni karaoa naba anne te aine. (Wareka Mataio 6:12, 14, 15.) Ko a ataia ngkanne bwa bukin tera ngkai a taku tabeman bwa te mare ae nakoraoi e reke irouia taanga aika a tatauraoi n ikabwarabure i marenaia?

7. Tera are e tabeakinna Iesu, are e katea iai te banna ni katoto ibukia buumwaane?

⁷ A riai n ataia buumwaane bwa e mwamwannanoia n taai nako taan rimwina Iesu. E tabeakina naba tian aia konabwai ao kainnanon rabwataia. N te katoto, ngke a a kua ao e taku nakoia: “Kam na irai bwa ti na nako ni kaokoroira n te tabo ae raroa ao kam na motirawa iai teutana.” (Mareko 6:30-32) A kainnanoa naba mwannanoakia buuaine. E kabwarabwaraa taekaia buuaine te Baibara bwa “te mwangko ae mamaara riki,” ike a a tuangaki iai buumwaane bwa a riai ni ‘karineia.’ Bukin tera? Ibukina bwa a uaia n ibuokanibwai buumwaane ao buuaine n “te maiu are reke man ana akoi.” (1 Betero 3:7) A riai buumwaane n ururingnga are te Atua e iangoia mwaane ao aine bwa a uaia ni kakawaki ngkana a kakaonimaki irouna.—Taian Areru 101:6.

8. (a) E kangaa te buu te mwaane n “tangira buuna ao e tangiria naba i bon irouna”? (b) Tera nanon te riki n “tii te irikona” iroun te buu te mwaane ao buuna?

⁸ E taku te Baibara bwa te buu te mwaane ae “tangira buuna ao e tangiria naba i bon irouna.” E riki aei ibukina bwa ai “tiaki  ngkai uoman naakai, bwa ai tii te irikona,” n aron are e taekinna Iesu. (Mataio 19:6) Mangaia are a na aki kariaia bwa a na manga wene n taanga i tinanikun aia mare. (Taeka N Rabakau 5:15-21; Ebera 13:4) E kona n nakoraoi aei irouia ngkana a kaotiota tabeakinani kainnanon temanna irouia. (1 I-Korinto 7:3-5) E kakawaki te kauring ae kangai: “Akea te mwaane ae ribaa oin rabwatana, ma e wantongaia ma n nabeia.” A riai buumwaane n tangiriia buuia n aroia n tangiri oin rabwataia, ma n ururinga are a riai n anga taekaia iai nakon aia tia kairiri ae Iesu Kristo.—I-Ebeto 5:29; 1 I-Korinto 11:3.

9. Tera aroaron Iesu ae taekinaki n I-Biribi 1:8, ao bukin tera bwa a riai ni kaotiota te aroaro aei buumwaane nakoia buuia?

⁹ E taekina naba “te tangira are aekakin ana tangira Kristo Iesu” te abotoro Bauro. (I-Biribi 1:8) Moan te kaunganano ana tangira Iesu, ao e anaaki nanoia iai aine ake a a riki bwa taan rimwina. (Ioane 20:1, 11-13, 16) A kantaningaa naba tangiraia buuaine irouia kainnabaia.

10. E kangaa Iesu ni karaoa te katoto ibukia buuaine?

¹⁰ Te utu kaanga ai aron te botaki teuana, ai ngaia are e kainnanoaki iai te mataniwi bwa e aonga ni waaki raoi. Iai naba ana Mataniwi Iesu ae aantaeka irouna. “Atun te Kristo te Atua” n ai aron naba ae “atun te aine te mwaane.” (1 I-Korinto 11:3) E raoiroi ana katoto Iesu ae te aantaeka nakon te Atua are ana mataniwi, kioina ngkai ti bane naba n toa ma ara mataniwi ake ti riai n aantaeka nakoia.

11. Tera te aroaro ae e riai ni kaotia te buu te aine nakon buuna, ao tera mwina?

¹¹ A aki kororaoi mwaane ao a aki toki ni kabwaka n rikia bwa mataniwin aia utu. Mangaia are tera ae e riai ni karaoia te buu te aine? E aki riai ni kamangori baike e karaoi buuna, ke ni kataia n tokatokanako i aon ana kairiri buuna. E riai n uringnga te buu te aine bwa e rangi ni kakawaki iroun te Atua bwa e na bwaina te nanorinano ao te nimamannei. (1 Betero 3:4) Ni kaotiotan te aroaro anne irouna, e na nora iai bebeten te aantaeka nakon ana babaire te Atua, e ngae naba ngkana e a kaaitarai kataaki. Irarikin anne e taku te Baibara: “E riai te buu te aine ni korakora kari neani buuna irouna.” (I-Ebeto 5:33) Ma tera ae e na karaoia te aine ngkana buuna, e aki kariaia kairana iroun Atuna ae Kristo? E kaumakia buuaine te Baibara ni kangai: “Kam na aantaeka nakoia buumi, bwa ngkana a aki ongeaba buumi nakon te taeka, ao a na anaaki nanoia n aroaromi, e ngae ngke kam aki taetae, ibukina bwa a nori aroaromi aika itiaki ae raonaki n te karinerine ae bati.”—1 Betero 3:1, 2.

12. E aera ngkai e aki kairua te buu te aine, ngkana e kabwarabwaraa raoi ana iango ma te karinerine?

¹² Ngkana e taetae n te aro ae riai te buu te aine ae karinea buuna, e kona naba ni kaota ana iango ae okoro ma ana iango buuna, e ngae ngkana tiaki kaain te onimaki buuna. E kona naba n eti ana iango neiei ao a na bane ni kakabwaiaaki iai kaain te utu ngkana e ongo irouna buuna. E ngae naba Aberaam ngke e aki boraoi ana iango ma buuna are Nei Tara, ngke e taekina te mwakuri neiei are e na karaoaki ibukini katokan aia kangaanga n aia utu, ma e tuanga Aberaam te Atua ni kangai: “Ongo irouna.” (Wareka Karikani Bwaai 21:9-12.) Ma ngkana e kaotinakoa ana babaire te buu te mwaane ae aki bobuaka ma ana tua te Atua, e riai ni kaota te aantaeka te buu te aine ni boutokaia.—Mwakuri 5:29; I-Ebeto 5:24.

13. (a) Tera ae a kaumakaki buuaine bwa a na karaoia n Tito 2:4, 5? (b) Tera ae taekinaki n te Baibara ibukin te raure ao te buuraure?

¹³ E bati ae e kona ni karaoia te buu te aine bwa e aonga ni kakororaoa mwiokoana n tararuaan te utu. N te katoto, e kaotaki n te Baibara bwa buuaine a riai n “tangiriia buuia, a na tangiriia natiia, a na bwaina te iangoraoi, a na bwaina te aroaro ni maiu ae riai, a na mwamwakuri ni bataia, a na raoiroi, a na aantaeka irouia oini buuia.” (Tito 2:4, 5) Te buu te aine ao te tina are e kakaraoa aei, e na teimatoa n tangiraki ao ni karineaki irouia kaain ana utu. (Wareka Taeka N Rabakau 31:10, 28.) A kona naba ni manga riki kangaanga aika kakaiaki ibukina bwa a aki kororaoi aomata ake a katiteuanaaki n te mare, ao e kona n reke te raure ke te buu-raure iai. Iai kangaanga tabeua ake e kariaia te raure iai te Baibara. Ma e aki riai n iangoaki bwa te bwai ae aki akaka te raure anne ibukina bwa e reirei ni kangai te Baibara: “E aki riai ni kitana buuna te aine . . . , ao e aki riai naba ni kitana buuna te mwaane.” (1 I-Korinto 7:10, 11) Ma e tii kariaiakaki te buuraure n te Baibara ngkana iai te rao temanna ae wene ni bure i tinanikun te mare.—Mataio 19:9.

14. Tera aroaron Iesu nakoia ataei, ao tera ae a kainnanoia ataei mairouia aia karo?

¹⁴ E kaota te katoto ae kororaoi Iesu ibukia kaaro n aroarona nakoia ataei. Ngke a kataaki n tukaki ataei irouia tabemwaang ngke a kaania ao e taku Iesu nakoia: “A aoriia ni kawarai ataei, tai kataia n tukiia.” E taku te Baibara bwa imwina riki ao “e anaiia ataei ni mwanokaiia, ao e kakabwaiaia ao e kaaki baina i aoia.” (Mareko 10:13-16) Kioina ngkai e karekea ana tai Iesu ibukia ataei, tiaki kam na kani karaoa naba aekakin anne nakoia aika bon oin natimi? Tiaki nanona bwa e na uarereke am tai ma natim bwa a kainnanoa te tai ae moan te abwabwaki. Ko riai ni karekea am tai ae bati ibukin reiakinaia, bwa anne ae reireinia kaaro Iehova bwa a na karaoia.—Wareka Te Tua-Kaua 6:4-9.

15. Tera ae a kona ni karaoia kaaro ibukini kamanoaia natiia?

¹⁵ Kioina ngkai e a rikirake ni buakaka te aonnaba aei, a kainnanoia aia karo ataei bwa a na kamanoia mairouia aomata aika karuanikai, n aroia taan tautau. Iangoa aron Iesu ni kamanoia taan rimwina, ake e arania bwa “ataei aika uarereke.” Ngke e tauaki Iesu bwa e nang tiringaki ao e karekea angaia taan ­rimwina ni birinako. (Ioane 13:33; 18:7-9) Ngkai te karo ngkoe, ko riai n tantani ni kawanawanako ni kaineti ma aanga aika kabonganaaki iroun te Riaboro ibukin raweaia natim. Ko riai ni moantaai ni kaongoia natim taekani baike a kona n riki nakoia. * (1 Betero 5:8) E a karuanikai riki taai aikai ibukia ataei ni kaineti ma marurungin rabwataia, aia onimaki, ao te aroaro ni maiu ae riai.

16. Tera reireiaia kaaro man aron Iesu ni kaeta aki kororaoia taan rimwina?

¹⁶ N te tairiki are imwaini maten Iesu, ao a kauntaeka taan rimwina bwa antai ae kakannato riki i buakoia. E aki un nakoia Iesu ma e teimatoa ni kaotiota te tangira ni kataia n anai nanoia n ana taeka ao n ana katoto. (Ruka 22:24-27; Ioane 13:3-8) Ngkana te karo ngkoe, ko nora aroaron Iesu tabeua ake ko kona ni katotongi ngkana ko kaetiia natim? E koaua bwa a kainnanoa kaetakia ma a riai n anganaki n “te mwaiti ae bon riai” ao tiaki n te un. Ko na bae n aki kani bwarantiko n “ai aron te ewa n te kabaang.” (Ieremia 30:11; Taeka N Rabakau 12:18) E riai ni boaaki natim n te aro ae raoiroi bwa e aonga ni kona n nora riaina rimwi riki.—I-Ebeto 6:4; Ebera 12:9-11.

17. Baikara aanga ake e karaoi iai katoto Iesu aika kororaoi ibukia ataei?

¹⁷ A kona ni karekea reireiaia ataei mairoun Iesu? Eng, a kona! E kaotia Iesu n anuana bwa a riai ataei n ongeaba irouia aia karo. E taku: “I taekini baike e reireinai te Tama.” E a manga taku riki: “I kakaraoi baike a kakukurei nakoina.” (Ioane 8:28, 29) E ongeaba Iesu iroun Tamana are i karawa, ao a tuangaki ataei man te Baibara bwa a riai n ongeaba irouia aia karo. (Wareka I-Ebeto 6:1-3.) E ngae ngke e kororaoi ataein Iesu, ma e bon ongeaba naba irouia ana karo i aon te aba, ake Ioteba ma Maria ake a aki kororaoi. A boni bae n rotaki n te kukurei kaain ana utu Iesu n tatabemania nako n ongeabana!—Ruka 2:4, 5, 51, 52.

18. E aera Iesu ngkai e teimatoa n ongeaba iroun Tamana are i karawa, ao antai ae e na kukurei ngkana a ongeaba ataei irouia aia karo ni boong aikai?

¹⁸ A kona ataei n nori aanga ake a na katotonga riki iai Iesu, bwa a aonga ni kakukureiia aia karo? E koaua bwa n taai tabetai e kona ni kangaanga irouia ataei bwa a na ongeaba irouia aia karo, ma aio ae e tangiria te Atua bwa a na karaoia. (Taeka N Rabakau 1:8; 6:20) E teimatoa n ongeaba Iesu iroun Tamana are i karawa, e ngae ngke e matoatoa karaoana i aani kangaanga tabeua. Iai te tai teuana are e a kangaanga iai karaoan nanon te Atua iroun Iesu ao e taku: “Anaa te mwangko aei [te bwai ae tangiraki bwa e na karaoia] mairou.” Ma e ngae n anne, e boni karaoa te bwai are tuangaki Iesu iroun te Atua, ibukina bwa e ataia bwa Tamana e atai riki bwaai aika raraoi. (Ruka 22:42) Ngkana a reireinia ataei n ongeaba, ao a na rangi ni kakukureia aia karo iai ao Tamaia naba are i karawa. *—Taeka N Rabakau 23:22-25.

19. (a) E kangaa Tatan ni kataiia ataei? (b) Tera aron rotakia kaaro ni karaoan ae aki riai irouia ataei?

¹⁹ E a tia ni kataaki ngkoa Iesu iroun te Riaboro, mangaia are ti kona naba ni kantaningaia bwa e na manga kataiia ataei bwa a na karaoa ae bure. (Mataio 4:1-10) E kakabongana te kariri ae korakora Tatan te Riaboro mairouia tabonrorom, ae kona ni kangaanga te tokanikai iai. Ai kakawakira ngkanne irouia ataei bwa a na aki iraorao ma taani kakaraoa ae buakaka! (1 I-Korinto 15:33) E iraorao natin Iakoba are Nei Rina ma te koraki ake a aki taromauria Iehova, ao e riki te kangaanga ae kakaiaki ibukin aei. (Karikani Bwaai 34:1, 2) Iangoa aron rawawataia kaain te utu ngkana iai temanna kaaina ae irekereke ma karaoan te wene ni bure!—Taeka N Rabakau 17:21, 25.

20. Tera ae a riai ni karaoia kaain te utu n tatabemania nako bwa e aonga n reke te kakukurei n aia utu?

²⁰ E kai tokanikai te aba ni kangaanga aika riki n te utu ngkana a kamanenaaki reirei ake n te Baibara. Ni koauana, kamanenaan reirei akanne boni ngaia kiingin te kakukurei n te utu. Mangaia are buumwaane, kam riai n tangiriia buumi, ao katotonga aroaron Iesu nakoia kaain ana ekaretia n aroaromi nakoia. Buuaine, aantaeka nakoia buumi ni kairan te utu irouia, ao katotonga ana katoto te buu te aine ae riai are kabwarabwaraaki n Taeka N Rabakau 31:10-31. Kaaro, reireinia raoi natimi. (Taeka N Rabakau 22:6) Taama, ‘kairiia kaaini batami n te aro ae riai.’ (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8) Ao ngkami ataei, ongeaba irouia ami karo. (I-Korote 3:20) Akea ae kororaoi irouia kaain te utu, bwa a bane ni karaoa ae bure. Mangaia are bwaina te nanorinano, n ikaikabwarabure i marenami.

21. Tera te kantaninga ae kakukurei ae imwaira, ao ti na kangaa ni karekea te kakukurei n ara utu ngkai?

²¹ Ni koauana, moan te bati taeka n reirei n te Baibara ao kairiri ni kaineti ma te maiu n utu. Irarikin anne ti reireiaki naba iai taekan ana aonnaba te Atua ae boou ae te bwaretaiti, are e na kaainaki irouia aomata aika taromauria Iehova, ao a na kukukurei iai. (Te Kaotioti 21:3, 4) Ai kakukureira te kantaninga ae imwaira aei! Ma ti kona naba ni karekea te kakukurei ngkai n ara utu ngkana ti kamanenai raoi ana kaetieti te Atua ake a kuneaki n Ana Taeka ae te Baibara.